Podstawy finansów – Bankowość

Podstawy finansów – Bankowość

• Bank to osoba prawna utworzona zgodnie z ustawami, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym (Art. 2 Prawa bankowego).

Funkcje ekonomiczne banku

• Bank tworzy pieniądz będący ostatecznym środkiem zapłaty.
• Bank tworzy zdecentralizowany pieniądz wkładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy.
• Bank pośredniczy między osobami/podmiotami posiadającymi środki finansowe a tymi, którzy ich potrzebują (Podstawka 2017, s. 517).

System bankowy

• Obejmuje różnorodne i niezależne instytucje bankowe wraz z normami regulującymi wzajemne powiązania i relacje z otoczeniem.
• Celem systemu bankowego jest gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych (M. Podstawka (red.), „Finanse: Instytucje, instrumenty, podmioty, rynki, regulacje”, PWN, Warszawa 2017, s. 517).

Bank Centralny

• Bank emisyjny
• Bank banków
• Bank państwa

Miary pieniądza – agregaty pieniężne

• M0 (baza monetarna): rezerwy obowiązkowe banków, rezerwy nadwyżkowe banków i gotówka.
• M1: M0 + depozyty na żądanie w bankach.
• M2: M1 + depozyty krótkoterminowe w bankach .
• M3: M2 + depozyty średnio- i długoterminowe w bankach (do 2 lat).

Funkcje banków komercyjnych

• Kredytowa
• Płatnicza (rozliczeniowa)
• Depozytowa

Czynności bankowe

• Sensu stricto (zarezerwowane tylko dla banków)
• Sensu largo (realizowane przez inne podmioty prawa)

Czynności sensu stricto:

• Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów.
• Prowadzenie innych rachunków banków.
• Udzielanie kredytów.
• Udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych, oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw.
• Emitowanie bankowych papierów wartościowych.
• Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych.
• Wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Czynności sensu largo:

• Udzielanie pożyczek pieniężnych.
• Operacje czekowe i wekslowe, oraz operacje których przedmiotem są warranty.
• Świadczenie usług płatniczych i wydawanie pieniądza elektronicznego.
• Terminowe operacje finansowe.
• Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych.
• Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych, udostępnianie skrytek sejfowych.
• Prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych.
• Udzielanie i potwierdzanie poręczeń.
• Wykonywanie czynności zleconych związanych z emisją papierów wartościowych.
• Pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Kredyt a pożyczka – główne różnice

• Instytucja udzielająca: Kredyt udzielany przez bank, pożyczka przez każdy podmiot prawa cywilnego.
• Podstawa prawna: Kredyt podlega prawu bankowemu, pożyczka Kodeksowi cywilnemu.
• Własność przedmiotu umowy: W kredycie własność nie przechodzi, w pożyczce własność środków finansowych przechodzi na pożyczkobiorcę.
• Cel: Kredyt jest przyznawany na cel określony w umowie, a bank może kontrolować wykorzystanie środków. Pożyczka nie ma wymogu celu.
• Przedmiot umowy: Kredyt to określona kwota środków pieniężnych, pożyczka to określona kwota środków pieniężnych lub dowolne rzeczy oznaczone co do gatunku.

Klasyfikacja banków wg kryteriów:

• Forma własności: banki spółdzielcze, banki komercyjne
• Rodzaj działalności: banki uniwersalne, detaliczne, inwestycyjne, spółdzielcze, hipoteczne

Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK):

• Podstawa prawna: Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.
• Cel kas (zgodnie z art. 3.1 ustawy): gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie rozliczeń finansowych oraz dystrybucja ubezpieczeń.
• SKOK-i są nadzorowane przez KNF.
• Depozyty zgromadzone w kasach są gwarantowane przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG).

Parabanki

• Podmioty działające na rynku finansowym, które oferują usługi podobne do bankowych, ale nie są nadzorowane przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF).
• Działalność niektórych parabanków, np. przyjmowanie depozytów bez zezwolenia KNF, jest nielegalna.
• Brak licencji bankowej, co wiąże się z wyższym ryzykiem utraty środków i brakiem ochrony depozytów przez BFG.
• Często oferują wysokie oprocentowanie, powiązane z ryzykownymi inwestycjami.
• Klientom parabanków nie przysługuje ochrona w przypadku upadłości podmiotu.
• Za prowadzenie działalności bankowej bez zezwolenia grozi kara grzywny do 5 milionów złotych i do 3 lat pozbawienia wolności.
• Od 1 stycznia 2024 roku działalność instytucji pożyczkowych w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego podlega nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego („KNF").
• Instytucje pożyczkowe są zobowiązane do przekazywania KNF kwartalnych i rocznych sprawozdań w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego.

Ustawa o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (z 6 października 2022 r.):

• Art. 720 KC ogranicza wysokość pozaodsetkowych kosztów pożyczki pieniężnej zawieranej z osobą fizyczną niezwiązaną bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową.
• Wzór na maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów: MPK = K × n/R × 20%, gdzie:
  • MPK – maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów
  • K – całkowita kwota pożyczki
  • n – okres spłaty w dniach
  • R – liczba dni w roku

Bank państwa:

• Zarządza rezerwami walutowymi
• Odgrywa kluczową rolę w systemach rozliczeń pieniężnych.
• Odpowiada za bezpieczeństwo i stabilność systemów bankowych.
• Świadczy usługi bankowe na rzecz rządu.
• Prowadzi rachunki budżetu państwa oraz funduszy celowych.
• Dokonuje operacji związanych z długiem publicznym, np. występuje jako agent emisji bonów skarbowych i hurtowych obligacji skarbowych.

Polityka pieniężna:

• Działalność banku centralnego w imieniu państwa, polegająca na wyborze celów makroekonomicznych i dążeniu do ich osiągnięcia poprzez kształtowanie podaży i popytu na pieniądz za pomocą instrumentów administracyjnych i rynkowych.

Pośrednie instrumenty polityki pieniężnej:

• Operacje otwartego rynku.
• Polityka rezerw obowiązkowych.
• Transakcje depozytowo-kredytowe.

Operacje otwartego rynku:

• Podstawowy instrument utrzymania krótkoterminowych stóp procentowych.
• Zakup/sprzedaż papierów wartościowych (bony skarbowe, bony pieniężne, obligacje skarbowe).
• Stosowana jest referencyjna stopa procentowa.

Transakcje kredytowo-depozytowe banku centralnego z bankami komercyjnymi

• Wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym (górna granica oprocentowanie kredytu lombardowego, dolna - oprocentowanie depozytu w banku centralnym).
• Kredyt lombardowy udzielany jest pod zastaw skarbowych papierów wartościowych do kontroli krótkookresowych niedoborów płynności.
• Warunkiem udzielenia kredytu lombardowego jest spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.
• Lokaty terminowe w banku centralnym wykorzystuje się do zagospodarowywania nadwyżek płynnych środków banków komercyjnych.
• Kredyt redyskontowy (kredyt banku centralnego) jest udzielany, gdy rezerwy kasowe banku komercyjnego osiągną poziom uniemożliwiający dalszą kreację kredytów. Powiększenie rezerw kasowych przez BC powoduje kreację pieniądza urzędowego umożliwiając tzw. monetyzację wierzytelności prywatnej.
• Kredyt lombardowy jest krótkoterminowy, udzielany pod zastaw papierów wartościowych (zazwyczaj do ¾ wartości nominalnej) i jest najdroższym źródłem finansowania. Stopa lombardowa jest najwyższą stopą banku centralnego.

Polityka rezerw obowiązkowych:

• Obowiązek utrzymywania części kapitału banków komercyjnych na rachunku banku centralnego.
• Podwyższenie rezerwy obowiązkowej zmniejsza zdolność banku komercyjnego do tworzenia pieniądza kredytowego.
• Determinuje (ustala) płynność banków i sektora bankowego
• Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej.

Kreacja pieniądza kredytowego

• Aktywa: Rezerwa gotówkowa

• Pasywa: Zobowiązania np. depozyty

• Maksymalne zobowiązanie banku = rezerwy gotowkowe/stopa rezerwy obowiazkowej

Modele sektora finansowego:

• Model anglosaski: oparty na wolnym rynku.
• Model niemiecko-japoński: oparty na działaniach interwencyjnych.

Model anglosaski:

• Zalety: Dominująca rola własności prywatnej i rynków akcji, rozwój działalności inwestorów instytucjonalnych, innowacyjność finansowa, krótki cykl koniunkturalny.
• Wady: Ograniczony wpływ władz na załamania gospodarcze, anonimowość charakter przepływów kapitałowych, podatność na nadużycia prawa, agresywny charakter rynku kontroli własności.

Model niemiecko-japoński:

• Zalety: finansowanie podmiotów w oparciu o umowy kredytowe, powiązane udziały kapitałowe, obecność mocnych banków uniwersalnych.
• Wady: ograniczona róznorodność instrumentow finansowych, niska incyjatywa na innowacje finansowe, mały stopień konkurenyjności zwenetrznej

System bankowy w Polsce:

• Na koniec 2023 liczył 555 podmiotów.
• Inwestorzy zagraniczni - kapitał hiszpański, niemiecki, niderlandzki i francuski odgrywają najważniejszą rolę

Polskie banki komercyjne z przewagą polskiego kapitału:

• PKO Bank Polski (PKO BP)
• Bank Polska Kasa Opieki (Pekao)
• Alior Bank
• Bank BFG S.A.
• Bank Ochrony Środowiska (BOŚ Bank)
• Bank Pocztowy
• Plus Bank
• Bank Nowy
• VeloBank

Polskie banki komercyjne z przewagą kapitału zagranicznego:

• ING Bank Śląski
• Credit Agricole
• BNP Paribas Bank Polska
• Santander Bank Polska
• Santander Consumer Bank
• mBank
• Bank Millennium
• Nest Bank
• Citi Handlowy
• Toyota Bank
• Deutsche Bank Polska

Banki hipoteczne w Polsce (wg KNF):

• Millennium Bank Hipoteczny
• PKO Bank Hipoteczny
• ING Bank Hipoteczny
• Pekao Bank Hipoteczny
• mBank Hipoteczny

Banki państwowe w Polsce:

• BGK (Bank Gospodarstwa Krajowego) – wspiera rozwój społeczno-gospodarczy kraju i sektora publicznego.

Instytucje systemu bankowego w Polsce:

• Instytucje stabilizujące: Bank centralny (NBP), organ nadzorujący (KNF), organ gwarantujący wypłatę depozytów (BFG).
• Instytucje tworzące rynek: banki.
• Instytucje pomocnicze: emitenci kart płatniczych, instytucje ubezpieczające kredyty, instytucje dokonujące rozliczeń i kompensat między bankami, instytucje zrzeszające banki (ZBP - Związek Banków Polskich).

Narodowy Bank Polski (NBP):

• Struktura organów: Zarząd NBP, Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej (RPP).
  • Prezes NBP przewodniczy RPP i Zarządowi NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz.
  • Zarząd składa się z 6-8 członków, w tym dwóch wiceprezesów.
  • Kadencja członków Zarządu i Prezesa NBP trwa 6 lat.
  • RPP składa się z 9 członków powoływanych przez Prezydenta RP, Sejm i Senat, kadencja 6 lat.

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF):

Nadzoruje sektor bankowy, rynek kapitałowy, ubezpieczeniowy, emerytalny, instytucje płatnicze, biura usług płatniczych, instytucje pieniądza elektronicznego oraz sektor kas spółdzielczych.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG):

• Gwarantuje depozyty do wysokości 100 tys. euro.
• Gwarancją objęte są depozyty klientów indywidualnych złożone w bankach i SKOK-ach.
• Gwarancją nie są objęte depozyty jednostek samorządu terytorialnego, podmiotów sektora finansowego, Skarbu Państwa oraz osób i podmiotów bez danych identyfikacyjnych.