Planten: Bestuiving en Soorten

Planten

• Bloemstructuren passen zich aan de bestuivingsmethoden aan.
• Windbestoven bloemen zijn eenvoudig, klein, onopvallend en produceren geen geur of nectar.
• Hun lichte stuifmeel wordt gemakkelijk door de wind gedragen.
• Meeldraden en stampers steken ver van de bloem uit voor direct windcontact.
• Bloemen die door insecten worden bestoven zijn vaak felgekleurd en geurig.
• Nectar en geurstoffen trekken insecten aan wat zwaar, kleverig stuifmeel aan het insectenlichaam hecht.
• De structuur moedigt insecten aan om meeldraden en stampers aan te raken tijdens het verzamelen van nectar.

Soorten Planten

• Klimplanten maken gebruik van hechtranken of kronkelende stengels om op andere planten te klimmen.
• Voorjaarsbloeiers bloeien vroeg in het jaar, vaak in maart of april, en gebruiken koud weer als signaal.
• Rozetvormende planten hebben bladeren die in een cirkel boven de grond groeien voor het opvangen van zonlicht.
• Waterplanten met drijvende bladeren hebben bladeren op het wateroppervlak met wortels in de bodem.

Plantenorganen en -weefsels

• Wortels verankeren de plant en absorberen water en mineralen via wortelharen.
• Stengels geven stevigheid en bevatten houtvaten en bastvaten voor transport.
• Houtvaten transporteren water met mineralen en bastvaten transporteren energierijke stoffen.
• Bladeren voeren fotosynthese uit met zonlicht om glucose te produceren.
• Huidmondjes in bladeren reguleren de opname van kooldioxide en de afgifte van zuurstof, evenals waterverdamping.
• De opperhuid van bladeren en stengels heeft een beschermende waslaag tegen uitdroging.
• Bloemen hebben kelkbladeren, kroonbladeren, meeldraden en stampers.
• Stuifmeel bevat helmknoppen en stampers met stempels, stijlen en ei-cellen.
• Een vrucht ontstaat uit het vruchtbeginsel, met een of meer zaden, een zaadhuid, embrion en reservestoffen.

Voortplanting

• Planten planten zich geslachtelijk en ongeslachtelijk voort.
• Geslachtelijke voortplanting omvat bestuiving, bevruchting en zaadvorming.
• Zaden worden verspreid door wind, dieren of openspringende vruchten.
• Ongeslachtelijke voortplanting komt voor via stekken, knollen, bollen, wortelstokken en uitlopers.
• Stekken vormen nieuwe planten uit een afgesneden deel.
• Knollen zijn verdikte stengels met reservestoffen die nieuwe planten vormen via knoppen.
• Bollen zijn verdikte bladeren met knoppen en opgeslagen voedingsstoffen.
• Uitlopers zijn bovengrondse stengels die nieuwe planten vormen en wortelstokken zijn ondergrondse stengels.

Dieren

Gaswisseling bij dieren

• Organismen consumeren zuurstof en geven koolstofdioxide af.
• Eencellige dieren wisselen gassen uit via het celmembraan zonder speciale organen.
• Meercellige dieren hebben speciale ademhalingsorganen, zoals kieuwen, longen en tracheeën.

Kieuwen

• Vissen en amfibieën gebruiken kieuwen voor de ademhaling.
• Kieuwen bevinden zich achter het hoofd, in kieuwholten, bedekt met kieuwdeksels.
• Kieuwen bestaan uit kieuwbogen met kieuwplaatjes, die bloedvaatjes bevatten voor zuurstofopname.
• Vissen verversen water over de kieuwen via mond en kieuwdeksels.

Longen

• Amfibieën wisselen gassen uit via de huid (jong) en longen (volwassen).
• Reptielen, vogels en zoogdieren wisselen gassen uit in de longen.
• Zoogdieren hebben grotere longoppervlakken en zijn warmbloedig.
• Vogels en zoogdieren vertonen meer verbranding dan koudbloedige dieren.

Tracheeën

• Insecten ademen via tracheeën, een vertakt netwerk van luchtbuizen.
• Zuurstof wordt opgenomen in de tracheeën en afgegeven aan cellen, die koolstofdioxide afgeven.
• Insecten verversen lucht in tracheeën via pompende bewegingen, vooral in het achterlijf.
• Muggenlarven en -poppen in het water hebben uitsteeksels om de tracheeën met de lucht in contact te houden.

Poten

• De manier waarop dieren lopen en de vorm van hun poten is afhankelijk van hun omgeving en levensstijl.

Teengangers

• Dieren die op hun tenen lopen, zoals katten en honden, worden teengangers genoemd.
• De meeste teengangers hebben nagels in plaats van klauwen en gebruiken hun poten om te rennen, springen en klimmen.
• Hun tenen kunnen ook worden gebruikt om prooien te grijpen of vast te houden.
• Teengangers hebben meestal lange poten en flexibele gewrichten, waardoor ze behendig en snel kunnen bewegen.

Hoefgangers

• Dieren die op hoeven lopen, zoals paarden, koeien en herten, worden hoefgangers genoemd.
• Hoefgangers hebben twee of vier hoeven onder hun poten, afhankelijk van het aantal tenen dat ze hebben behouden tijdens de evolutie.
• De hoeven zijn bedekt met hoorn en dienen als bescherming voor de tenen en als steun tijdens het lopen.
• Hoefgangers hebben vaak lange poten en krachtige spieren om hun gewicht te dragen en snel te kunnen rennen.

Zoolgangers

• Dieren die op de hele voet lopen, zoals beren, varkens en mensen, worden zoolgangers genoemd.
• Zoolgangers hebben vaak platte voeten met dikke kussentjes onder de tenen en de hiel, die dienen als schokdempers tijdens het lopen.
• Zoolgangers hebben meestal korte poten en gebruiken hun spieren om langzaam en behendig te bewegen.
• Ze hebben ook een betere grip op de grond dan hoefgangers en teengangers.

Zwemvliezen

• Zwemvliezen zijn aangepaste voeten van watervogels die hen helpen bij het zwemmen in het water.
• De zwemvliezen zijn meestal groot en breed, en sommige vogels hebben ook zwemvliezen tussen de tenen.
• Deze voeten zorgen voor een groot oppervlak dat meer water kan verplaatsen en meer drijfvermogen geeft tijdens het zwemmen.
• Daarnaast kunnen watervogels met hun zwemvliezen ook gemakkelijker duiken en hun evenwicht behouden in het water.

Steltlopers

• Steltlopers hebben lange poten die hen helpen om te lopen en te rennen op modderige of zanderige oevers.
• Deze poten zijn ook geschikt om in ondiep water te waden en voedsel te zoeken in modderige gebieden.
• De gedeeltelijke zwemvliezen tussen de tenen zorgen voor meer stabiliteit en voorkomen dat de vogel wegzakt in de modder.

Roofvogels

• Roofvogels hebben krachtige klauwen, ook wel bekend als scherpe nagels, die hen helpen bij het vangen van prooien.
• De klauwen zijn groot, sterk en gekromd, en kunnen worden gebruikt om een prooi vast te grijpen en vast te houden.
• Sommige roofvogels, zoals de adelaar, hebben ook klauwen met scherpe uitsteeksels aan de onderkant, waardoor ze beter grip hebben op hun prooi.

Kiezen

• In de mond van zoogdieren worden voedseldeeltjes verkleind en vermengd met speeksel, voordat het verder gaat door het spijsverteringskanaal.
• De kiezen spelen hierbij een belangrijke rol, omdat zij het voedsel fijnmalen en vermengen met speeksel.

Plooikiezen

• Planteneters hebben vaak plooikiezen. Dit zijn kiezen met hoge, scherpe punten die in elkaar passen als de kaken op elkaar worden gezet.

Knipkiezen

• Vleeseters hebben daarentegen vaak knipkiezen. Deze kiezen hebben scherpe, mesachtige randen die voedsel in kleine stukjes snijden en scheuren.

Knobbelkiezen

• Alleseters hebben knobbelkiezen. Deze kiezen hebben knobbels en richels op hun kauwvlak, die voedsel in kleine stukjes vermalen.

Darmkanaalslengte

• Planteneters hebben een langer darmkanaal dan vleeseters, wat helpt bij de vertering van cellulose.
• Vleeseters hebben kortere darmen, omdat dierlijk voedsel lichter verteerbaar is.
• Er zijn uitzonderingen, zoals herkauwers met meerdere magen en lange darmen.

Snavelvormen

• De snavel van een vogel is een aanpassingsorgaan.
• Haakvormige snavels komen voor bij roofvogels om prooien te grijpen en te doden.
• Puntige snavels zijn gebruikelijk bij insectenetende vogels voor het vangen van insecten.
• Kegelvormige snavels komen voor bij zaadetende vogels om zaden te kraken.

Ecosystemen

• Een ecosysteem is een gemeenschap van organismen en hun niet-levende omgeving.
• Biotische factoren omvatten alle levende invloeden.
• Abiotische factoren zijn niet-levende componenten, zoals temperatuur, licht en water.
• Planten zijn producenten die energie produceren via fotosynthese.
• Dieren zijn consumenten die afhankelijk zijn van andere organismen voor voedsel.
• Reducenten (schimmels en bacteriën) breken dood organisch materiaal af.

Consumenten

• Consumenten van de eerste orde (herbivoren) eten planten.
• Consumenten van de tweede en derde orde (carnivoren) eten andere dieren.
• Omnivoren eten zowel plantaardig als dierlijk voedsel.
• Toppredatoren hebben geen natuurlijke vijanden.

Kringlopen

• De hergebruik processen vormen samen kringlopen.
• De koolstofkringloop betrekt koolstofopname door fotosynthese en terugkeer via verbranding.

Voedselketen en Voedselweb

• Een voedselketen is een lineaire reeks van organismen waarin elk organisme voedsel is, bijvoorbeeld gras → konijn → vos.
• Een voedselweb is een netwerk van voedselketens die de energiestroom illustreren.
• Een piramide van aantallen geeft het aantal individuen per schakel aan.
• Een piramide van biomassa laat het levend materiaal per schakel zien.
• Energiepiramides geven energie op elk trofisch niveau aan.
• Energie gaat bij elke overdracht verloren als warmte of afvalstoffen.
• Inefficiënte overdracht verklaart de afnemende biomassa naar de top van de piramide.
• Producenten leggen voortdurend nieuwe energie vast om het systeem draaiende te houden.