Педагогикалық психология: анықтамасы мен құрылымы

• Педагогикалық психология – оқыту мен тәрбиенің психологиялық аспектілерін зерттейтін психология бөлімі.
• Ол білім беру процесі жағдайындағы тұлғаның даму заңдылықтарын зерттейді.
• Педагогикалық психология жалпы психологияға, жас ерекшеліктері психологиясына, әлеуметтік психологияға және психологияның басқа да салаларына сүйенеді.
• Педагогикалық психологияның негізгі міндеттеріне оқытудың, тәрбиенің және дамудың психологиялық негіздерін әзірлеу кіреді.
• Ол сондай-ақ оқудың психологиялық факторларын зерттеумен, психологиялық диагностика әдістерін әзірлеумен және оқудағы қиындықтарды түзетумен айналысады.
• Педагогикалық психологияның пəні білім беру процесіндегі тұлғаның оқыту, тəрбиелеу жəне дамуының психологиялық заңдылықтары болып табылады.
• Объектісі мұғалім мен оқушылардың өзара əрекеттесу жүйесі ретіндегі білім беру процесі болып табылады.

Педагогикалық психологияның құрылымы

• Оқыту психологиясы оқыту процесінің психологиялық негіздерін, білімді меңгеру заңдылықтарын, білік пен дағдыларды қалыптастыруды зерттейді.
• Тәрбие психологиясы тұлғаға тәрбиелік ықпал етудің психологиялық механизмдері мен заңдылықтарын зерттейді.
• Даму психологиясы оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі оқушылардың психикалық дамуының жас және жеке ерекшеліктерін қарастырады.
• Педагогикалық қызмет психологиясы педагог қызметінің психологиялық аспектілерін, оның жеке қасиеттерін, кәсіби құзыреттіліктерін және педагогикалық қарым-қатынас стилін зерттейді.

Педагогикалық психология әдістері

• Бақылау – білім беру процесінің табиғи жағдайында оқушылардың мінез-құлқын мақсатты және жүйелі зерделеу.
• Эксперимент – зерттеушінің белгілі бір факторлардың оқыту мен дамуға әсерін зерттеу мақсатында білім беру процесіне белсенді араласуы.
• Тестілеу – оқушылардың психикалық процестерінің, тұлғалық қасиеттерінің және білім деңгейін бағалау үшін стандартталған әдістемелерді қолдану.
• Әңгімелесу – оқушылармен, педагогтармен және ата-аналармен ауызша қарым-қатынас негізінде ақпарат жинау әдісі.
• Іс-әрекет өнімдерін талдау – оқушылардың жазба жұмыстарын, суреттерін, қолөнерін және басқа да іс-әрекет нәтижелерін зерттеу.

Педагогикалық психологияның негізгі ұғымдары

• Оқыту – білім, білік және дағдыларды беру мен меңгерудің мақсатты процесі.
• Тәрбие – тұлғаны, оның моральдық, адамгершілік және әлеуметтік қасиеттерін қалыптастырудың мақсатты процесі.
• Даму – оқушының психикасы мен тұлғасындағы сандық және сапалық өзгерістер процесі.
• Оқу қызметі – оқушының білім, білік және дағдыларды меңгеруге бағытталған қызметі.
• Педагогикалық қызмет – педагогтың оқушыларды оқытуға, тәрбиелеуге және дамытуға бағытталған қызметі.

Оқытудың психологиялық теориялары

• Бихевиоризм – оқытуды стимулдар мен күшейтулер негізінде шартты рефлекстерді қалыптастыру процесі ретінде қарастыратын теория.
• Когнитивизм – оқытудағы танымдық процестердің (қабылдау, зейін, есте сақтау, ойлау) рөлін айқындайтын теория.
• Конструктивизм – оқушылар өз білімдерін тәжірибе және қоршаған ортамен өзара әрекеттесу негізінде белсенді түрде құрастырады деп тұжырымдайтын теория.
• Іс-әрекеттік тәсіл – оқытуды оқушының оқу тапсырмаларын шешуге бағытталған белсенді қызметі ретінде қарастыратын теория.

Тәрбиенің психологиялық теориялары

• Психоаналитикалық теория – тұлғаның қалыптасуындағы бейсаналық мотивтер мен қақтығыстардың рөлін айқындайтын теория.
• Гуманистік теория – әрбір адамның өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жүзеге асыру үшін әлеуеті бар деп тұжырымдайтын теория.
• Әлеуметтік-когнитивтік теория – тәрбиені бақылау және еліктеу арқылы үйрену процесі ретінде қарастыратын теория.
• Іс-әрекеттік тәсіл – тәрбиені оқушының тұлғасын қалыптастыруға ықпал ететін қызмет түрлеріне қосу процесі ретінде қарастыратын теория.

Оқушылардың жас ерекшеліктері

• Кіші мектеп жасы (6-10 жас) танымдық процестердің дамуымен, оқу қызметінің қалыптасуымен және мінез-құлықтың әлеуметтік нормаларын меңгерумен сипатталады.
• Жасөспірімдік жас (11-14 жас) жыныстық жетілумен, өзіндік сананың дамуымен, дербестікке ұмтылумен және қоғамдағы өз орнын іздеумен сипатталады.
• Ерте жастық шақ (15-17 жас) дүниетанымның қалыптасуымен, кәсіби өзін-өзі анықтаумен және тұлғааралық қатынастардың дамуымен сипатталады.

Оқушылардың жеке ерекшеліктері

• Темперамент типі – адамның психикалық әрекетінің динамикасын сипаттайтын жеке ерекшеліктерінің тұрақты жиынтығы (сангивник, холерик, флегматик, меланхолик).
• Мінез – адамның мінез-құлқын және қоршаған әлемге қатынасын анықтайтын жеке ерекшеліктерінің тұрақты жиынтығы.
• Қабілеттер – белгілі бір қызметті сәтті орындауды қамтамасыз ететін адамның жеке ерекшеліктері.
• Оқу стильдері – оқу қызметін ұйымдастырудың жеке тәсілдері, оқыту әдістерін және ақпаратты қабылдауды таңдаудағы қалаулар.

Педагогикалық қызмет психологиясы

• Педагог тұлғасы – педагогтың кәсіби қызметін және оқушылармен өзара әрекетін анықтайтын жеке ерекшеліктерінің жиынтығы.
• Педагогтың кәсіби құзыреттілігі – педагогикалық қызметті сәтті жүзеге асыру үшін қажетті білім, білік және дағдылардың жиынтығы.
• Педагогикалық қарым-қатынас – білім беру және тәрбиелік міндеттерді шешуге бағытталған педагог пен оқушылардың өзара әрекеттесу процесі.
• Педагогикалық стиль – педагогтың оқушылармен өзара әрекеттесуін сипаттайтын педагогикалық ықпал ету тәсілдері мен әдістерінің жеке жүйесі.

Оқытудың психологиялық проблемалары

• Оқудағы қиындықтар – оқушыларда білім, білік және дағдыларды меңгеру процесінде пайда болатын, әртүрлі факторлармен (жеке ерекшеліктері, оқытуды ұйымдастырудағы кемшіліктер, әлеуметтік жағдайлар) шартталған мәселелер.
• Үлгермеушілік – білім беру бағдарламасының талаптарына сәйкес келмейтін білім, білік және дағдыларды меңгерудің төмен деңгейі.
• Дамудағы артта қалушылық – психикалық дамудың жас нормаларына сәйкес келмейтін баяу қарқыны.
• Дезадаптация – оқушының білім беру процесінің жағдайына бейімделуінің бұзылуы, оқуға теріс көзқараста, мінез-құлықтың бұзылуында, эмоционалдық жайсыздықта көрінеді.

Оқушыларға психологиялық көмек

• Психологиялық диагностика – оқушылардың жеке ерекшеліктерін, оқудағы және дамудағы қиындықтардың себептерін анықтау.
• Психологиялық түзету – бар проблемаларды жою немесе әлсірету мақсатында оқушылардың психикалық процестеріне, тұлғалық қасиеттеріне және мінез-құлқына мақсатты әсер ету.
• Психологиялық кеңес беру – оқушыларға оқуға, дамуға, тұлғааралық қатынастарға және кәсіби өзін-өзі анықтауға байланысты мәселелерді шешуге көмек көрсету.
• Психологиялық алдын алу – оқушылардың оқуы мен дамуындағы проблемалардың пайда болуын ескертуге бағытталған іс-шаралар кешені.