Panitikan: Kahulugan at Layunin

Aralin 1: Batayang Kaalaman sa Panitikan

• Ayon sa Webster's New Collegiate Dictionary, ang panitikan ay kabuuan ng mga isinulat o inilimbag sa isang wika.
• Ayon kay G. Azarias, ang panitikan ay nagpapahayag ng damdamin ng tao tungkol sa iba't ibang bagay.
• Ayon kay G. Abadilla, ang panitikan ay bungang-isip na isinatitik.
• Ayon kay Luz A. de Dios, ang panitikan ay mula sa mga salitang pangyayaring isinatitik at pinalamutian.
• Ang panitikan ay kalipunan ng magagandang karanasan, pangarap, o adhikain ng isang lahi at nagpapahiwatig ng tunay na pagkatao.

Layunin ng Pag-aaral ng Panitikan ng Pilipinas

• Mababatid ang sariling tatak, anyo, kalinangan at mga minanang yaman ng isip.
• Makikita ang kalawakan, kalakasan, at kahinaan ng pag-uugali at paniniwala.
• Masasalamin ang nakaraan.
• Makikita ang mga kapintasan at kagalingan ng sariling panitikan
• Matututuhang ipagmalaki ang mga bagay na sariling atin.
• Mapupukaw ang marubdob na pagmamalasakit at pagpapahalaga sa sariling wika.

Aralin 2: Pahapyaw na Pagtunton sa Literaturang Filipino sa Iba’t Ibang Panahon

• Ika-14 na siglo, mayroon nang sariling kakayahan bago pa sakupin ng imperyo ng Madjapahit.
• Ang Literaturang Filipino ay nagsimula sa tradisyong pasalita sa anyong awiting-bayan, alamat, karunungang bayan at iba't ibang uri ng tula mula sa Malaysia, Cambodia, Indonesia, at Arabia.
• Ferdinand Magellan ay naligaw noong 1521.
• Miguel Lopez de Legazpi ay dumating noong 1565, nagdala ng espada at krus, paraan ng pamamahala para matutuhan at makilala ang Diyos.
• Pinalaganap ng mga Kastila ang tradisyong Europeo gaya ng komedya, sarswela, kurido, awit, pasyon at mga santo.
• Noong 1872, nag-alsa ang mga Pilipino sa pamumuno ni Sarhento La Madrid at nagsimula si Gat. Jose Rizal magsulat ng mga propagandista.
• Noong 1896, panahon ng himagsikan, binaril si Gat. Jose Rizal sa Bagumbayan noong Disyembre 30.
• Noong 1898, lumisan ang mga Kastila ngunit napasailalim sa kapangyarihan ng mga Amerikano.
• Mula 1898 hanggang 1941, kunwaring tinulungan at pinalaya ng mga Amerikano ang Pilipinas.
• Noong Disyembre 10, 1898, napagkasunduang bilhin ng Amerika ang Pilipinas mula sa mga Kastila.
• Sa panahon mula 1942 hanggang 1945, naging napakasaklap ang buhay ng mga Pilipino sa kamay ng mga Hapones.
• Sa kapanahunang ito, namulaklak ang panitikang Tagalog at natuto ang mga Pilipino magsulat ng Haiku.
• Mula 1946 hanggang sa kasalukuyan, panahon ng republika, unti-unting itinayo ang moog na sinira ng digmaan.
• Ang dekada '50, nagkaroon ng sigla ang panulat sa dahil sa KADIPAN at Gawad Palanca na itinatag ni Don Carlos Palanca.
• Ang dekada '60, pagbibinhi ng aktibismo.
• Ang dekada '70, nauso ang paghawak ng plakard at barikada.
• Naibaba ang Batas Militar.
• Noong Pebrero 1986, nagkaisa ang bayan sa EDSA.
• Sa kasalukuyan, Ingles at Filipino ang ginagamit sa pagsulat ng panitikan.

Aralin 3: Kauriang Panlahat ng Panitikan

• May dalawang anyong panlahat ng akdang pampanitikan: Tula at Tuluyan.

Prosa o Tuluyan

• Ito ay malayang pagbuo ng mga salita sa karaniwang takbo ng pangungusap.
• Dula: naglalarawan ng isang bahagi ng buhay sa pamamagitan ng kilos at tinatanghal sa tanghalan.
• Nobela: nagsasalaysay ng mga masalimuot na pangyayaring naganap sa isang mahabang panahon.
• Maikling Kuwento: nagtataglay ng isang kakintalang nilikha ng mga hindi karaniwang pangyayari.
• Alamat: nagsasalaysay ng pinagmulan ng mga bagay-bagay.
• Pabula: ang mga tauhan ay hayop na may layuning magbigay-aral.
• Anekdota: salaysay na hango sa tunay na karanasan sa buhay ng tao, na kapupulutan din ng aral.

Patula

• Binubuo ng pahayag na may sukat at tugma, kung saan ang sukat ay bilang ng pantig sa bawat taludtod, at ang tugma ay pagkakatulad ng tunog sa huling pantig.

Tulang Pandamdamin o Liriko

• Pastoral: naglalarawan ng buhay sa bukid.
• Soneto: naglalaman ito ng labing-apat na taludtod.
• Oda: isang tula ng paghanga o papuri.
• Elehiya: Tula ng panimdim dahil sa kamatayan.
• Dalit: imno at mga kantang papuri sa Panginoon.

Tulang Pasalaysay

• Epiko: nagsasalaysay ng di kapani-paniwalang kabayanihan.
• Kurido: hango sa alamat ng Europa.
• Awit: hango sa haraya ng may-akda.

Tulang Pandulaan

• Moro-moro: paglalaban ng mga Muslim at Kristiyano na humahantong sa pagbibinyag sa mga Muslim.
• Panuluyan: pagsasadula tungkol kina Birheng Maria at San Jose na naghahanap ng matutuluyan.

Tulang Patnigan

• Balagtasan: tagisan ng talino sa pamamagitan ng pagtula.
• Duplo: ginaganap sa bakuran ng namatay.
• Karagatan: tungkol sa alamat ng prinsesang nahulog sa dagat ang singsing.
• Batutian: sagutang patula na may halong pangungutya.

Aralin 4: Ang Teoryang Sosyolohikal at Mga Uri Nito

• Ang teoryang sosyolohikal ay nagbibigay halaga sa tao bilang sentro ng daigdig at panginoon ng kanyang kapalaran.
• Mahalaga sa pananaw na ito na mabatid ang kapaligirang sosyolohikal ng akda.

Pananaw Sosyolohikal

• Ang pagsusuri ng akda ay nagkakaroon ng matibay na kapit sa ugnayan ng buhay ng mga tauhan at ng mga puwersa ng lipunan.
• Ang tao at ang kanyang mga saloobin at damdamin ang naging pangunahing paksa nito.
• Pinahahalagahan ang kalayaan at isipan, kagalingan ng henyo, at natatanging talino ng tao.

Pananaw Sosyolohikal, Lapit-Sosyolohikal

• Ang lapit-sosyolohikal ay naaangkop sa tradisyon at prestihiyo ng dulaan sa Pilipinas dahil sa isyung panlipunan na pinapaksa ng mga dula.
• Sa sosyolohikal na pananaw, mas malawak ang pagsusuri, hindi lamang sa kasiningan kundi pati na rin sa bahagi ng lipunan at kasaysayan nito.
• Ang akda ay produkto ng malikhaing pag-iisip ng manunulat na nabubuhay sa isang panahon kaya mahalaga na suriin ang lipunang kinabibilangan ng may-akda.
• Ayon kay Tainer, ang panitikan ay bunga ng sandali, ng lahi, at ng panahon at kapaligiran.
• Sa pagsusuring Sosyolohikal, tinitingnan ang ugnayan ng pamahalaan, simbahan, pamilya, at paaralan sa pagtatakda ng sitwasyon at oportunidad para sa mga mamamayan.
• Mahalaga na mapag-aralan ang kasaysayan ng akda at panahon na kinabibilangan nito at ng awtor at ang mga eksternal na salik na nakaiimpluwensya rito.

Uri ng Teoryang Sosyolohikal

• Madilim na Panahon (Dark Ages): walang kakayahan ang mga tao na mag-isip; ang may karapatan lang na mag-isip ay ang mga nakapag-aral.
• Panahon ng Pagkamulat (Age of Enlightenment): nagsimula baguhin ang walang kakayahan ang tao na mag-isip; nagsimula silang mag-isip at magkwestiyon.
• Si Jean Jacques Roseau ay nagsabi na kailangang mag-aklas ang mga tao kung mali ang sistema ng lipunan.
• Si Voltaire, may karapatan ang mga tao na mag-rebelde kung hindi na naibibigay ng gobyerno ang pangangailangan ng mga tao.
• Wollstone Craft, nagbigay ng boses sa mga kababaihan.
• Himagsikang Pranses (French Revolution): natutunan ng mga tao na mag-aklas laban sa maling pamumuno.
• Himagsikang Industriyal (Industrial Revolution): umusbong ang kapitalismo at ang konseptong pribadong pagmamay-ari bilang karapatan.
• Klasikong Romantisismo (Classical Romanticism): gumulo ang lipunan dahil pinakikialaman ang kagustuhan at batas ng Manlilikha.
• Namamalaging Romantisismo (Conservative Romanticists): gumulo ang lipunan dahil sa pagwasak ng nagdaang sistema, kailangang panatilihin ang kasalukuyang sistema.
• Pasulong (Progressive): magiging maayos lamang ang sistema kung magkakaroon ng pagbabago rito.