Pag-unlad at Pagsulong

Pag-unlad at Pagsulong

• Ayon kay Merriam-Webster, ang pag-unlad ay ang pagbabago mula sa mababa patungo sa mas mataas na antas ng pamumuhay.
• Ayon kay Feliciano R. Fajardo (Economic Development, 1994), ang pag-unlad ay isang progresibo at aktibong proseso, at ang pagsulong ay bunga nito.
• Ang pagsulong ay nakikita at nasusukat, samantalang ang pag-unlad ay isang progresibong proseso ng pagpapabuti ng kalagayan ng tao.
• Ayon kina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith (Economic Development, 2012), mayroong tradisyunal at makabagong pananaw sa pag-unlad.
• Tradisyunal na pananaw: Ang pag-unlad ay ang pagtaas ng income per capita.
• Makabagong pananaw: Ang pag-unlad ay kumakatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan.
• Ayon kay Amartya Sen (Development as Freedom, 2008), matatamo ang kaunlaran kung mapapaunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya.

Sektor ng Agrikultura

• Kabilang sa mga sub-sektor nito ang pagsasaka/paghahalaman, paghahayupan/livestock, pangingisda, at paggugubat.
• May tatlong uri ng pangingisda: komersiyal (gamit ang bangka na may bigat na higit sa tatlong gross ton), munisipal (sa katubigan na sakop ng munisipalidad), at aquaculture (pag-aalaga ng isda sa kontroladong kapaligiran).
• Ang paggugubat ay ang pagpapalago at pagkuha ng yaman mula sa kagubatan.
• Mahalaga ang agrikultura dahil nagbibigay ito ng pagkain at hanapbuhay, hilaw na materyales para sa industriya, at kita sa bansa mula sa pag-export.

Rice Tariffication Law (RA 11203)

• Inalis ng batas na ito ang Quantitative Restrictions (QR) sa pag-aangkat ng bigas at pinalitan ito ng taripa o buwis sa importasyon.
• Ang QR (Quantitative Restriction) ay may limitasyon sa dami ng bigas na maaaring iangkat.
• Ang taripa ay walang limitasyon sa dami ng aangkating bigas, ngunit may ipinapataw na buwis.
• Ang taripa ay 35% sa mga bansang kasapi ng ASEAN, 40% sa Minimum Access Volume (MAV) na 350,000 metric tons mula sa labas ng ASEAN, at 180% sa mga volume na lampas sa MAV at mula sa non-ASEAN countries.
• Ang Rice Fund ay P10 bilyon sa susunod na 6 taon.
• Ang papel ng NFA ay panatilihin ang buffer stock ng bigas upang matiyak ang seguridad sa pagkain at patatagin ang mga presyo, lalo na sa panahon ng mga emerhensiya.

Sektor ng Industriya

• Ang sektor ng industriya ay ang paglikha ng bagong produkto mula sa hilaw na materyales.
• Kabilang sa mga sub-sektor nito ang pagmimina, konstruksyon, manufacturing, at utilities.
• Dinamiko ang sektor ng industriya dahil nagtutulak ito ng inobasyon at teknolohiya, nagbibigay ng maraming trabaho, at pinagkukunan ng malalaking kita ng bansa.

Sektor ng Paglilingod

• Gumagamit ng lakas, kakayahan, at talino upang lumikha ng serbisyo.
• Umaalalay ito sa buong yugto ng produksyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo ng mga produkto sa loob at labas ng bansa.
• Kabilang sa mga sub-sektor nito ang transportasyon, komunikasyon, imbakan, pananalapi, kalakalan, paupahang bahay, real estate, paglilingkod pampubliko at pampribado.
• Pampubliko: Serbisyong ibinibigay ng gobyerno.
• Pampribado: Serbisyong inaalok ng mga pribadong kumpanya.
• Mahalaga ang sektor ng paglilingkod dahil sa paggawa ng produkto, pagkonsumo ng produkto, pagproseso ng hilaw na materyal, pagpapaandar ng makinarya, paglinang ng likas na yaman at pagbabayad ng buwis sa pamahalaan.
• Ang tunay na producer ng bansa ay ang mga manggagawa dahil umaasa ang tao at ekonomiya sa kanilang pagkilos upang matugunan ang mga pangangailangan.
• Ang DOLE (Department of Labor and Employment) ay nangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa.
• Ang OWWA (Overseas Workers Welfare Administration) ay tumutulong sa mga OFW.
• Ang POEA (Philippine Overseas Employment Administration) ay nagsasaayos ng trabaho sa ibang bansa.
• Ang TESDA (Technical Education and Skills Development Authority) ay nagbibigay ng training at skills development.
• Ang PRC (Professional Regulation Commission) ay nag-iisyu ng lisensya sa mga propesyonal.
• Ang CHED (Commission on Higher Education) ay nangangasiwa sa mas mataas na edukasyon.

Impormal na Sektor

• Tinatawag ding underground economy o shadow economy.
• Mga negosyong hindi nakarehistro sa pamahalaan at hindi nagbabayad ng buwis, at hindi saklaw ng mga batas at regulasyon ng gobyerno.
• Halimbawa: sidewalk vendors, naglalako ng kakanin, nagtitinda ng sigarilyo sa kalsada, nagpapasada ng pedicab o tricycle nang walang prangkisa, at nagbebenta ng prepaid load cards.
• Sinusolusyunan ang mga hindi makapasok bilang regular na empleyado, nagbibigay ng hanapbuhay, nagbibigay ng karagdagang kita, at tagasalo sa mahihirap.
• Nagdudulot ng pagbaba ng nalilikom na buwis, banta sa kapakanan ng mga mamimili, at paglaganap ng ilegal na gawain.
• Maaaring ituring na biktima ng globalisasyon o paraan ng pag-angkop sa masasamang epekto nito.

Mga Programang Ipinatupad ng Pamahalaan

• CAS-FOR-WORK PROGRAM (CWP)-DSWD: Pansamantala o alternatibong mapagkukunan ng kabuhayan para sa mga nawalan ng hanapbuhay.
• DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM (DILP): Pangkaunlarang pangkabuhayan sa pamamagitan ng pagsasanay para sa mga self-employed at walang sapat na hanapbuhay.
• Republic Act 8282 (Social Security Act of 1997): Para sa panseguruhan ng kapanatagang panlipunan ng mga Pilipino sa pamamagitan ng SSS.

Pang-ekonomikong Ugnayan at Patakarang Panlabas

• Export: Pagluluwas ng mga produkto o serbisyo sa pandaigdigang pamilihan.
• Import: Pagpasok ng mga produkto o serbisyo mula sa ibang bansa.
• Kalakalang Panlabas: Pagpapalitan ng mga kalakal at serbisyo ng mga bansa.

Mga Teorya ng Kalakalang Panlabas

• Absolute Advantage (Adam Smith, 1776): Magpakadalubhasa sa paglikha ng mga produkto gamit ang mas kakaunting salik ng produksyon.
• Comparative Advantage (David Ricardo, 1817): May kakayahan na lumikha ng mga produkto at serbisyo sa mas mababang opportunity cost kumpara sa ibang bansa.
• Mas mabuting lumikha ng produkto kung saan matatamo ang higit na kapakinabangan at umangkat na lamang ng produktong mas mura.

Balance of Trade (BOT)

• Makukuha sa pamamagitan ng pagbabawas ng halaga ng kalakal na inaangkat (import) sa halaga ng kalakal na iniluluwas (export).

Balance of Payment (BOP)

• Talaan ng transaksiyon ng isang bansa sa iba't ibang bahagi ng mundo.
• Sukatan ng pandaigdigang gawaing pang-ekonomiya ng bansa.
• Surplus: Nagpapakita na ang isang bansa ay may positibong net export.
• Deficit: Mas maraming ginagastos sa pagbili ng mga goods at services mula sa ibang bansa kumpara sa kinikita mula sa pagbebenta nito sa ibang bansa.