Özel Eğitim: Zihin Yetersizliği

Özel Eğitim ve Kaynaştırma

• Konu: Zihin Yetersizliği Olan Öğrenciler
• Sunumcu: Arş. Gör. Dr. Samet Göç, Kocaeli Üniversitesi Özel Eğitim Bölümü
• Sunum ana başlıkları: Tanım, Sınıflandırma, Yaygınlık, Nedenler, Özellikler (Eğitsel Değerlendirme ve Tanılama, Eğitim, Yasal Haklar)

Zihinsel Yetersizliğin Tanımı

• Zihinsel yetersizlik; hem zihinsel işlevde, hem de günlük kavramsal, sosyal ve pratik becerilerde önemli sınırlılıklarla tanımlanır.
• 18 yaşından önce ortaya çıkar.
• Zekâ testleri ile ölçülen zihinsel işlev 70 ZB'nin altında olmalıdır.
• En az iki uyumsal beceride anlamlı sınırlılık olmalıdır (iletişim, özbakım, günlük yaşam, kendini yönetme, kişiler arası ilişkiler gibi).

Zihinsel İşlev Düzeyinin Normalin Altında Olması

• Zekâ düzeyi, zekâ testleriyle belirlenir.
• Olağan gelişim gösteren bireylerin puanlarının iki standart sapma altında olan puan zihinsel yetersizlik olarak değerlendirilir.

Zekâ Bölümü (ZB) Puanlarının Dağılımı

• Normal dağılıma uyan bir grafiktir.
• Ortalama 100'dür.
• %68,27'lik kesim ortalamaya 1 standart sapma uzaklıktadır (55-145 arası ZB puanı).

Uyumsal Beceriler

• Kavramsal beceriler (akıcı ve ifade edici dil, okuma yazma, para kavramı, kendini yönetme becerileri gibi)
• Sosyal beceriler (kişiler arası ilişkiler, sorumluluk, benlik saygısı, kurallara uyma, yasalara uyma gibi)
• Pratik beceriler (günlük yaşam etkinlikleri, yemek yeme, tuvalet becerileri, günlük yaşamın araçlı etkinlikleri, ev bakımı, ulaşım, ilaç alma ve kullanma, uğraşı becerileri, güvenli ortamlar sağlama gibi)

Sınıflandırma

• Zekâ bölümü puanlarına göre sınıflandırma yapılır.

• Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik (50-55 - 70 puan arası)

• Orta düzeyde zihinsel yetersizlik (35-40 - 50-55 puan arası)

• Ağır düzeyde zihinsel yetersizlik (20-25 - 35-40 puan arası)

• İleri düzeyde zihinsel yetersizlik (20-25 puan ve daha düşük)

• Eğitsel sınıflandırma: Eğitim gereksinimlerine göre gruplanır.

  • Öğretilebilir: Zeka bölümü 50-54 ve 70-55 arasında olanlar.
  • Genel eğitim ya da özel eğitim sınıfları

• Gereksinim duyulan destek miktarına göre sınıflandırma:

  • Aralıklı destek alanlar
  • Sınırlı destek alanlar
  • Yoğun, geniş destek alanlar
  • Yaygın destek alanlar

Yaygınlık

• Yüzde dağılımları çeşitlidir
• Genel nüfusa oranı %3 civarında
• Eğitilebilir: %89
• Öğretilebilir: %6
• Ağır: %3.5
• Çok ağır: %1.5

Nedenler

• Gebelik dönemi: Hastalıklar, yüksek ateş, ilaç kullanımı, alklol, sigara, zararlı maddeler, kansizlik,kronik hastalıklar, beslenme bozukluğu, kazalar
• Doğum öncesi: Bebek oksijensiz kalması, uzun ve güç doğum süreci, doğum sırasında beyin zedelenmesi, erken doğum, düşük doğum ağırlığı
• Doğum sonrası: Bebeğin anne sütü alamaması, yeterli beslenememesi, çevre kirliliğine maruz kalma, uyaran yoksunluğu, demir eksikliği, merkezi sinir sistemi enfeksiyonları (menenjit vb.) , metabolik hastalıklar (fenilketonüri, hipotroidi vs.), geçirilen kazalar sonucunda beyin zedelenmesi
• Genetik: Kromozom hastalıkları (Down sendromu, Fragile X, Williams sendromu, Prader-Willi Sendromu), beyin gelişimiyle ilgili nedenler (mikrosefali, hidrosefali), akraba evlilikleri

Özellikler (Bilişsel Gelişim)

• Dikkat: Dikkati odaklama, sürdürme güçlüğü
• Hafıza: Bilgileri zihne kaydetme ve hatırlamada güçlük.
• Akademik Başarı: Soyut kavramları öğrenme ve zaman kavramını öğrenmede zorluk
• Biliş Ötesi: Problem çözme sürecinde koordine etme becerisinde zorluklar
• Güdülenme: Bir şeyi yapma isteği sınırlı
• Genelleme/Uyarlama: Öğrenilen bilgi ve becerileri farklı ortamlara uyarlamada zorluk

Özellikler (Dil ve Konuşma Gelişimi)

• Konuşma gecikmesi
• Ses üretim bozuklukları, kelime ya da hece eksiklik/ fazlalıkları, tonlama ve vurgulama sınırlılıkları, kekemelik
• Alıcı dilde ve ifade edici dilde sorunlar
• Sınırlı sözcük dağarcığı
• Konuşmayı başlatma ve sürdürme güçlükleri (Down sendromu gibi)

Özellikler (Sosyal ve Duygusal Gelişim)

• Sosyal ilişki kurma ve sürdürme güçlükleri
• Sosyal ipuçlarını ve duyguları anlama ve yorumlamada sınırlılıkları
• Sosyal ilişkilerde grup üyelerine bağımlılık
• Sosyal grup rollerine uygun davranışlar sergileyememe
• Duyguların farkındalığı ve duyguları ifade etme güçlükleri

Özellikler (Davranışsal Özellikler)

• Yaş, cinsiyet, çevre ve sosyal yapıya uygun davranışları öğrenme güçlükleri
• Nesne, etkinlik, kişi elde etme davranışları ya da bunlardan kaçınma davranışları
• Problem davranışlar sergileme
• Toplumsal uyumda sınırlılık

Özellikler (Fiziksel ve Sağlık Özellikler)

• Diğer yetersizlikler (Serebral palsi, epilepsi, otizm)
• Duyu organlarında sorunlar (görme, işitme)
• Duygudurum ve kaygı bozuklukları
• Solunum, sindirim veya boşaltım sorunları
• Kemik ve eklem sorunları
• Troid hormonunun az veya fazla salgılanması
• Alerji

Tanılama

• Sağlık kuruluşlarında tıbbi tanılama
• Rehberlik ve araştırma merkezlerinde eğitim değerlendirmesi
• Türkiye'de kullanılan ölçekler: Stanford-Binet Zekâ Ölçeği, Wechsler Çocuklar İçin Zekâ Ölçeği (WISC-R), Denver Gelişimsel Tarama Ölçeği, Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Gazi Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı (GEÇDA)

Kaynaştırma/Bütünleştirme

• Zihinsel yetersizliği olan çocuklar, kaynaştırma sınıflarında veya özel eğitim sınıflarında eğitim alabilirler.
• Özel eğitim programları (Hafif zihinsel özel eğitim, Orta-ağır zihinsel özel eğitim)
• Türkiye'de eğitim uygulamaları

Bilimsel Dayanaklı Uygulamalar

• Yetersizliğin düzeyine ve özelliklerine göre, bilimsel dayanaklı uygulamalar
• Okul öncesi ve erken çocukluk döneminde eğitim
• Özel eğitim programları

Özet

• Bu sunu, zihinsel yetersizliği olan çocuklar hakkında çeşitli bilgiler içeriyor.