Odmiana Medialna Języka: Charakterystyka i Definicja

• Artykuł dotyczy zmian w zachowaniach komunikacyjnych i nowych odmianach językowych, ze szczególnym uwzględnieniem odmiany medialnej.
• Odmiana językowa to globalna struktura z ponadgatunkowymi właściwościami, przynależna do określonej klasy i osadzona w tradycji językoznawczej oraz świadomości użytkowników.
• Rozwój mediów i globalne procesy kulturowe wymuszają przeszeregowania w klasyfikacji odmian językowych.
• Media są zasadniczo komunikacyjne, a istotne są zjawiska znaczeniowe oraz ramy sytuacyjne (obszary, sfery, sytuacje).
• Ramy te tworzą środowisko pragmatyczne, w którym kod, kontekst i znaczenie są aspektami tego samego wydarzenia.
• Wydarzeniu towarzyszą interakcje, interaktywność oraz interpretacje nadawców i odbiorców.
• Ramy sytuacyjne (radio, prasa, telewizja, Internet) są tworzywem i kontekstem działań komunikacyjnych.
• Wydzielenie odmiany medialnej zależy od kryteriów komunikacji językowej i pozajęzykowej, występowania wzorców tekstowych, funkcji tekstu i wypowiedzi, typów sytuacji i interakcji, gatunków i ich odmian.

Podział Odmiany Medialnej

• Odmiana publicystyczna posiada 4 pododmiany ze względu na kryterium komunikacyjne i kontekst pragmatyczny.
• Pododmiany: prasowa, radiowa, telewizyjna oraz internetowa.
• Telewizyjna i internetowa różnią się od prasowej i radiowej ze względu na dalsze kryteria.

Kryterium Pragmatyczne

• Obejmuje „obszary, sfery, sytuacje”.
• Sfery w odmianie medialnej mogą być różnorodne i obejmować komunikację prasową, radiową, telewizyjną i internetową.
• Sfery te są historycznie zmienne.
• Istnieją dwa obszary komunikowania się ludzi: spontaniczna, interpersonalna komunikacja codziennej i komunikacja publiczna, obejmująca realizację potrzeb komunikacyjnych związanych z działalnością człowieka.

Praktyka Komunikowania

• Stwarza problemy z opisem obszarów medialnych.
• Człowiek uczestniczy we wszystkich obszarach medialnych.
• Język i teksty różnią się w zależności od medium (telewizja, radio, Internet).
• Nie ma nadrzędności jednej odmiany nad drugą, raczej równoległe funkcjonowanie pododmian.
• Stanisław Gajda nazywa odmianę medialną "medialnym tyglem odmianowym".
• Pododmiany medialne krzyżują się, przenikają, ale mają też własną specyfikę, np. w użyciu emotikonów w Internecie.
• Granice w odmianie medialnej są rozmyte, a kontinuum środków językowych zależy od potrzeb komunikacyjnych.

Zależność Pododmian od Sytuacji

• Podział na prywatną, spontaniczną i publiczną nie wystarcza.
• W Internecie mamy wymieszanie prywatności i publiczności sytuacji ( czaty ze znaną osobistością, e-maile, strony WWW).
• Trudno uporządkować sytuacje, gdyż dotyczą one nadawców, samej komunikacji lub elementów przynależnych komunikacji.
• Należy dzielić sytuacje na te, w które wprzęgnięta jest instytucja i publiczny/oficjalny charakter wystąpienia, oraz te wynikające z działań społecznych i kulturowych.

Interakcje

• Kolejnym kryterium opisania odmiany medialnej i jej pododmian są interakcje, interaktywność i strategie językowe, warunkujące funkcjonowanie odmiany medialnej.
• Interaktywność bazuje na teoriach symbolicznego interakcjonizmu.
• Pełna interaktywność oznacza wymienne role nadawcy i odbiorcy oraz reakcję A na wypowiedź B, która jest reakcją na wypowiedź A.
• Interakcja w mediach może być rodzajem gry, gdzie rozmówcy przyjmują różne role i dostarczają odpowiednich informacji.
• Kierowanie interakcją przysługuje dziennikarzom, internautom i innym osobom w medialnej konwersacji.
• Badanie interaktywności analizuje strategie podejmowane przez interaktantów w uwarunkowanym kontekście.
• Kolejne zróżnicowanie dotyczy socjalnej organizacji działalności i opisu relacji między partnerami.

Klasyfikacja Relacji

• Obejmuje: udział uczestników interakcji (np. na czacie), role nadawczo-odbiorcze, liczbę uczestników, relacje rangi, postawy (kooperacja, informacja, zabawa, konflikt, nakłanianie), wiedzę o świecie, miejsce rozmowy.
• W odmianie medialnej niektóre z tych relacji ulegają zachwianiu, np. zmieniają się role społeczne w Internecie.
• Nie zawsze da się określić symetryczność wiedzy interlokutorów.

Kryterium Tekstu/Dyskursu

• Dyskurs to „zbiór realizacji werbalnych", "aktów komunikowania”.
• Dotyczy różnorodnego kształtu językowego oraz właściwości komunikacyjnych dyskursów medialnych.
• Hipertekst to tekst konstruowany przez odbiorców, którzy nawigują i budują osobliwy dyskurs.

Cechy Dyskursu

• Podobną funkcję pełni pilot w telewizorze, cechuje go charakter zapowiedzi i składa się z szeregu tytułów o charakterze dyskursywnym.
• Najważniejszą rolę odgrywa tytuł, stanowiący makrostrukturę tekstu - tekstów.
• Tytuł pełni funkcje informujące, ekspresywne, impresywne, a także reklamowe.

Praca z Tekstem w Sieci

• Różni się od pracy z tekstem w czasopismach, telewizji czy radiu.
• Wprowadzono pojęcie hipertekstu (NELSONA).
• Tekst powstały z czytania - lektury i pisania w Internecie.
• Tekst hipertekstowy cechuje fragmentaryczność i możliwość wyboru dowolnego tekstu, liczne rozgałęzienia.
• Czytelnik staje się aktywny i wybiera tekst, co prowadzi do interakcji z komputerem, autorem i czytelnikiem.
• Czytelnik konstytuuje własny tekst z różnych tekstów różnych autorów.
• Czytelnik może stać się twórcą tekstu i dołączyć go do istniejących tekstów co umożliwia wprowadzanie zmian i dopisywanie własnych fragmentów.
• Hipertekst żyje dzięki aktywności użytkownika, który nie korzysta z linearności tekstu, lecz z nawigacji.

Hipertekst

• Nie ma początku ani końca, trudno mówić o jego delimitacji.
• Jego „życie” jest ograniczone czasowo, a na jego miejsce pojawiają się nowe tematy i teksty.
• Tekst nietrwały, płynny, fragmentaryczny i wieloznaczny określany jest jako wielogłosowy, polifoniczny i wibrujący tekst.
• Każdy tekst/dyskurs pełni określone funkcje; cel, sposób, rola i zadanie.
• W odmianie medialnej zwraca się uwagę na niedocenianie funkcji fatycznej.
• W kulturze zdominowanej przez słowo trudno wskazać precyzyjnie ogólne ukierunkowanie tekstów, które wskazywałyby na czyste gatunki.
• Należy kodyfikować poziomy tekstu, aby ustalić rodzajowo-gatunkową przynależność.
• Analiza językowa musi być uzupełniona o materiał audialny i audiowizualny oraz opis zewnętrznojęzykowy.

Specyfika Odmiany Internetowej

• Odmiany medialne, jak prasowa, radiowa i telewizyjna, zostały już opisane w literaturze językoznawczej.
• W odmianie internetowej ważna jest funkcja tekstu globalnego.
• Samo podjęcie działania w Internecie wymaga wykonania określonych czynności.
• W dyskusji na czacie i aktywnym uczestnictwie w hipertekście należy wybrać zakładkę komunikacja, co wymaga wcześniejszego zweryfikowania regulaminu.
• Rozmowy prowadzone są w pokojach publicznychi prowadzona jest przez określoną osobę.
• Temat rozmowy jest związany z aktualnym programem telewizyjnym tematem.
• Użytkownicy mogą rozmawiać na privach, co ma charakter prywatny i jest niewidoczna dla innych.
• Możliwości wyboru świadczą o hipertekstowej strukturze czatu.
• Przykład programu pokazuje, jak łączyć telewizyjną i internetową wersję pododmiany.

Cechy Dyskursów Internetowych

• Telepiśmienność i cechy oralne.
• Emotikony zastępują kod proksemiczny i prozodyczny.
• Istnieje socjolekt i skróty bez polskich znaków z powodu braku nakładki na polski alfabet.
• Tekst jest (za)pisany, ale posiada cechy oralne.
• Tekst internetowy posiada piśmienność oralna (literate orality) i telepiśmienność.

Cechy Przekazów Elektronicznych

• Odchodzenie od linearności na rzecz interaktywności i nielinearności.
• Hipertekstowość zwraca uwagę na odbiorcę medialnego.

Wyznaczniki

• Rozszerzona oralność piśmienną (telepiśmienność).
• Hipertekst jako sieć tekstów.
• Zacieranie się klasycznej roli nadawcy i odbiorcy.
• Informacyjność połączoną z konceptualnością.
• Spójność globalną tekstów/dyskursów i hipertekstów.
• Kontekstowość wynikającą ze sposobów nawigowania w Sieci.
• Nawigowanie w miejsce linearności.
• Brak początku i końca.
• Ulotność i momentalność życia tekstu uzależniona od użytkownika.
• Fragmentaryczność i wieloznaczność.
• Występowanie emotikonów i nicków (np. rozmowy na IRC-u, e-maile), oraz akronimów.
• Środki językowe cechuje ekonomiczność.
• Przeważa funkcja fatyczna, ekspresywna i ludyczna nad informacyjną.

Kryteria Odmiany Medialnej

• Komunikacyjno-pragmatyczne.
• Strefy kontekstowe, obszary i sytuacje.
• Sposoby działania nadawcy i odbiorcy (N-O).
• Tożsamość N-O.
• Interakcje i interaktywność.
• Strategie językowe.
• Teksty/dyskursy medialne.
• Środki językowe.
• Etykieta i netykieta językowa.
• Telepiśmienność.
• Nawigowanie.
• Hipertekstowość.
• Monologi, dialogi, polilogi.
• Gatunki medialne.
• Środki pozajęzykowe (obrazy, dźwięki, emotikony).