Mycobacteriën en Tuberculose

Mycobacteriën

• Mycobacteriën zijn een genus binnen de familie Mycobacteriaceae
• Myco (Grieks) betekent schimmel
• De naam is te danken aan de schimmel-achtige groei in kweek
• Mycobacteriën hebben een dikke celwand
• Zijn noch Gram-positief, noch Gram-negatief
• Zijn zuurvast: de kleur blijft behouden tijdens een ontkleuringsbehandeling met zuur
• Groeien langzaam: één delingscyclus duurt dagen

Belangrijke mycobacteriën voor de mens

• Mycobacterium tuberculosis complex: tuberculose, bovis, africanum, microti
• Mycobacterium leprae
• Non-tuberculeuze mycobacteriën: marinum, avium, kansasi

Tuberculose

• Infectieziekte die al in de oudheid voorkwam
• Komt wereldwijd voor
• Ontdekt in 1882 door Robert Koch, een Duitse microbioloog die een Nobelprijs ontving voor deze ontdekking
• Pott's disease (spondylodiscitis tuberculosa): Deformatie van de thoracale wervelkolom door tuberculose

Voorkomen van tuberculose in de wereld

• 80% van de tuberculosegevallen komen voor in landen aangegeven in tinten van rood op de kaart

Epidemiologie

• In 2015 waren er 10,4 miljoen gevallen van tuberculose
• 1,7 miljoen mensen stierven aan tuberculose (5000/dag!)
• In Suriname zijn er ongeveer 120 gevallen per jaar

Pathogenese van tuberculose

• Infectie via inhalatie (aangehoest worden) of ingestie (M.bovis in rauwe koeiemelk)
• Vermenigvuldiging in lymfeklieren in de lophilus
• Verspreiding van de bacterie via lymfevaten
• De initiële infectie wordt meestal onder controle gebracht door de non-specifieke afweer
• De bacterie blijft echter leven, meestal in de bovenkwabben van de longen, maar verspreiding naar andere delen van het lichaam is ook mogelijk
• Ruim 30% van de wereldbevolking draagt tuberkelbacillen bij zich
• Ongeveer 1% van gezonde mensen krijgt actieve TB in aansluiting op de infectie
• Bij 10% gebeurt dit veel later in het leven
• 89% van overigens gezonde geïnfecteerden krijgt geen actieve ziekte, maar 11% is voldoende om transmissie en pathologie gaande te houden
• Tuberculose is overwegend een opportunistische infectie
• Mensen met een verminderde weerstand hebben een verhoogde kans op het ontwikkelen van actieve TB, bijvoorbeeld bij: ondervoeding, immunsuppressieve therapie, DM, HIV

Risicofactoren voor actieve tuberculose

• Verminderde afweer
• Slechte voedingstoestand
• Overbevolking
• 'Disadvantaged people'

Manifestaties van actieve tuberculose

• Pulmonale (long-) tuberculose: >50% van alle gevallen
• Extrapulmonale tuberculose
• Miliaire (gedissemineerde) tuberculose: 10%

Symptomatologie van longtuberculose

• Vrijwel altijd een sluipend begin
• Aanhoudend hoesten, droog of met slijm (soms met bloed)
• Matige koorts, nachtzweten
• Algemene malaise en vermagering

Diagnostiek van longtuberculose

• Sputumonderzoek: zuurvaste kleuring (ZN, Auramine), sputumkweek (Loewenstein), sputum PCR (eerste keus)
• Thoraxfoto
• Mantoux test

Motivatie voor PCR bij de diagnostiek van tuberculose

• Kleuring van het directe preparaat toont slechts zuurvaste staven aan (dus ook non-tuberculeuze mycobacteriën)
• De kweek duurt minstens vier weken
• Met PCR (Genexpert) kan je aantonen om welke mycobacterie het gaat (en of die gevoelig is voor rifampicine)

De Mantoux test

• Reactie van de specifieke cellulaire afweer op tuberculose antigen (tuberculine)
• Een positieve Mantouxtest duidt op eerdere blootstelling aan tuberkelbacillen

Wat zegt een positieve reactie van Mantoux?

• Bewijst geen actieve tuberculose infectie
• Duidt op latente infectie
• Een negatieve Mantoux sluit tuberculose niet uit

De behandeling van tuberculose

• Tuberculose wordt altijd behandeld met tenminste vier middelen
• Behandeling met minder middelen leidt tot resistentie voordat de behandeling is voltooid
• Lange behandelingsduur vanwege de langzame delingssnelheid van de bacterie

Eerstelijnsmiddelen bij de behandeling van tuberculose

• Isoniazide en Rifampicine gedurende tenminste zes maanden
• Pyrazinamide en ethambutol gedurende tenminste twee maanden
• Afhankelijk van de therapeutische respons en resistentie, kan de behandeling worden aangepast

Resistentie tegen eerste lijn

• Multi drug resistant TB (MDR-TB) is een groeiend probleem wereldwijd
• In Suriname vooral resistentie tegen Rifampicine, maar ook enkele gevallen van MDR-TB vastgesteld
• Tweedelijnstherapie is gecompliceerder, heeft meer bijwerkingen en een veel hogere prijs

Prognose van tuberculose

• Afhankelijk van:
  • Tijdige diagnosestelling
  • Comorbiditeit (DM, HIV)
  • Sociaal-economische omstandigheden
  • Adherentie
• Resistentie

Preventie van tuberculose

• Vroege opsporing: sputumonderzoek (en X Thorax) van mensen die langer dan twee weken hoesten
• Contact tracing: alle contacten van pulmonale TB patiënten opsporen en onderzoeken
• Screening risicogroepen: gedetineerden, daklozen, drugsgebruikers

Non-tuberculeuze mycobacteriën

• Kunnen ook pathologie veroorzaken: longen, lymfeklieren, huid
• Microscopisch niet te onderscheiden
• Onderscheid middels moleculaire diagnostiek (PCR, sequencing)
• Meestal bij immuungecompromitteerden
• Belangrijkste: Mycobacterium avium, Mycobacterium abscessus, Mycobacterium kansasii, Mycobacterium marinum
• De behandeling verschilt vaak van de behandeling voor TB

In deze quiz verken je het genus Mycobacteriën en hun belangrijke rol in de mens. Leer meer over de kenmerken van mycobacteriën, de verschillende soorten en de wereldwijde impact van tuberculose. Test je kennis over deze belangrijke infectieziekten en hun geschiedenis.