Podcast
Questions and Answers
Morfoloji nedir?
Morfoloji nedir?
Aşağıdakilerden hangisi biçimbirimlerin bir alt kategorisi değildir?
Aşağıdakilerden hangisi biçimbirimlerin bir alt kategorisi değildir?
Aşağıdaki terimlerden hangisi Kerim Demirci tarafından verilen bir terimdir?
Aşağıdaki terimlerden hangisi Kerim Demirci tarafından verilen bir terimdir?
Muharrem Ergin'in kullandığı terim hangisidir?
Muharrem Ergin'in kullandığı terim hangisidir?
Signup and view all the answers
Aşağıdaki örneklerden hangisi biçimbirim kullanımına bir örnektir?
Aşağıdaki örneklerden hangisi biçimbirim kullanımına bir örnektir?
Signup and view all the answers
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi 3 heceden oluşmaktadır?
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi 3 heceden oluşmaktadır?
Signup and view all the answers
Bir sözcükteki hece sayısı ile morfem sayısı her zaman nasıl ilişkilidir?
Bir sözcükteki hece sayısı ile morfem sayısı her zaman nasıl ilişkilidir?
Signup and view all the answers
Aşağıdaki seçeneklerden hangisi morfem hakkında yanlıştır?
Aşağıdaki seçeneklerden hangisi morfem hakkında yanlıştır?
Signup and view all the answers
Bağımlı morfem nedir?
Bağımlı morfem nedir?
Signup and view all the answers
Biçimbirim nedir?
Biçimbirim nedir?
Signup and view all the answers
Biçimbilim (morfoloji) neyi inceler?
Biçimbilim (morfoloji) neyi inceler?
Signup and view all the answers
Biçimbirimlerin işlevleri nelerdir?
Biçimbirimlerin işlevleri nelerdir?
Signup and view all the answers
Biçimbilim hangi konulara odaklanır?
Biçimbilim hangi konulara odaklanır?
Signup and view all the answers
Biçimbilim, hangi alanla ilişkilidir?
Biçimbilim, hangi alanla ilişkilidir?
Signup and view all the answers
Bağımsız biçimbirimlerin özelliklerinden hangisi doğrudur?
Bağımsız biçimbirimlerin özelliklerinden hangisi doğrudur?
Signup and view all the answers
Bağımlı biçimbirimler için hangisi geçerlidir?
Bağımlı biçimbirimler için hangisi geçerlidir?
Signup and view all the answers
Biçimbirimlerin hangi türü olduğu, kendi başlarına durabilme yeteneğine göre hangi şekilde sınıflandırılır?
Biçimbirimlerin hangi türü olduğu, kendi başlarına durabilme yeteneğine göre hangi şekilde sınıflandırılır?
Signup and view all the answers
Aşağıdakilerden hangisi bağımsız biçimbirimlerin bir özelliği değildir?
Aşağıdakilerden hangisi bağımsız biçimbirimlerin bir özelliği değildir?
Signup and view all the answers
Bağımlı biçimbirimlerin işlevi nedir?
Bağımlı biçimbirimlerin işlevi nedir?
Signup and view all the answers
Study Notes
Morfoloji ve Biçimbirim Bilimi
- Morfoloji, dildeki eklerle ve sözcüklerin kökenleriyle ilgilenen eski bir çalışma alanıdır.
- Morfoloji sözcüğü, ilk kez 19. yüzyılda canlı organizmaların yapı ve biçimlerini inceleyen bilim dalı için kullanılmıştı.
- Daha sonra, dildeki sözcüklerin biçimsel oluşumlarını incelemeye odaklandı.
Biçimbirim Bilimi ve Biçimbilgisi
- Biçimbilgisi, sözcüklerdeki kökleri ve ekleri, bunların düzenleniş biçimleri ile türetilişlerindeki özellikleri inceler.
- Biçimbilgisinin temeli biçimbirimdir.
- Biçimbirim bilimi, morfolojinin bir alt alanı olarak kabul edilir.
Biçimbirimler
- Sesbirimler belirli bir düzende yan yana gelerek dillerde kendi başına anlamlı en küçük birimleri oluştururlar.
- Biçimbirimler bunlara denir.
- Morfem, bir dilin en küçük anlamlı parçasıdır (Toklu, s. 52).
- Daha aza bölünemez.
Biçimbilim
- Biçimbilim (morfoloji), bir dildeki sözcüklerin biçimlerini ve biçim değişikliklerini, her tür eki, sözcük yapımını ve türetilmesini, biçimbirimlerini, biçimbirimlerin işlevlerini ve işleyişlerini inceler.
- Biçimbirim, sözcük türlerinin ayrımında temel alınacak ölçütleri saptar.
Bağımsız ve Bağımlı Biçimbirimler
- Biçimbirimler iki alt başlık altında incelenebilir:
- Bağımsız biçimbirimler: Kendi başlarına durabilirler.
- Bağımlı biçimbirimler: Kendi başlarına duramazlar ancak anlam taşıyıcı görevleri vardır.
Biçimlik
- Biçimlik (Morph), parçalara ayırma yoluyla ulaşılan, en küçük anlamlı birimdir.
- Söz düzleminde somutlaşır.
Alt Biçimbirim (Allomorph)
- Morfemlerin söyleyiş farkından dolayı farklı işitilen/görünen ancak aynı fonksiyonu icra eden şekillerine alt biçimbirim denir.
- Alt biçimbirim için alomorf da denir (allo-morphs).
- Alomorflar bir morfemin farklı versiyonlarıdır. Örneğin, Türkçede "ayrılma" bildiren (-dan, -den, -ten, -tan) dört farklı alt biçimbirim vardır. Bazı morfemlerin ise standart dilde alomorfu yoktur.
Sözcük (Word) ve Biçimbirim (Morpheme)
- Sözcük, en küçük serbest biçimdir.
- Biçimbirim, en küçük bağımlı veya bağımsız anlamlı birimdir.
- Sözcük yalın veya kompleks/karmaşık olabilir (örn. av, avcı).
- Morfem serbest/bağımsız veya bağımlı biçimbirim olabilir (örn. av, -cı).
Morfoloji: Sözcük Yapısının Analizi
- Sözcük yapısının analizi, şekil ve görev bakımından incelenir.
- Sözcükler, anlamlı veya vazifeli, sözcüksel biçimbirimler ya da dilbilgisel biçimbirimler, biçimbirim veya morfem olarak incelenebilir.
- Genel olarak, sözcükler kök veya ekten oluşur (örn. göz - lük, gel - di - ler).
Türkçede Ekler
- Sözcüklerin cümle içindeki görevlerini belirtmek veya yeni sözcükler oluşturmak amacıyla kullanılan hecelere ek denir.
- Türkçede ekler, ünlü uyumu kurallarına uyarlar ve eklendiği hece/sözcükteki ünlülere göre değişir (örn. -dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü).
- Ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki ana başlıkta incelenir.
Türkçede Morfem ve Hece
- Hece, bir sözcüğün bölünebildiği ve bağımsız bir biçimde artikülasyonu yapılabilen en küçük birimdir.
- Bir sözcükteki hece sayısı, o sözcükteki morfemlerin sayısından farklı olabilir. (Örneğin, karyola'da üç hece var ama tek bir morfemden oluşuyor.)
Bağımlı & Bağımsız Biçimbirimler
- Bağımsız biçimbirimler; kendileri de anlamlı olan ve cümlede kendi başına durabilen biçimbirimlerdir.
- Bağımlı biçimbirimler; kendileri anlamlı olmayan ve tek başlarına duramayan, başka bir biçimbirimin yanına getirilerek anlam kazandıran biçimbirimlerdir.
Morfolojik Açıdan Türkçe
- Türkçe, eklemeli/eklemlemeli bir dildir (agglutinating).
- Morfolojik açıdan dillerin sınıflandırması - dil tipolojisi:
- Yalınlayan diller
- Bükümlü diller
- Eklemeli diller
- Kaynaştıran diller
- Yalınlayan diller tek hecelidir( Çince, Tibetçe, Taylandca).
- Bükümlü diller çekimli, içten kırılmalıdır (Arapça).
- Eklemeli diller sona eklemelidir (Türkçe).
Türkiye Türkçesinin Morfolojisi
- Türkçe eklemeli (sondan eklemeli) bir dildir.
- Türkçe'de değişmeyen kökler, onlardan türetilen gövdeler ve kök ve gövdelere eklenen yapım ve çekim ekleri vardır.
- Ekler, dili kullanışlı kılan ve kelime haznesini genişleten unsurlardır.
Türkçede Ekler
- Türkçe'deki ekler yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki ana başlık altında incelenir.
- Sözcüklere cümlede görev yüklenirken ve onlardan yeni sözcükler türetilirken yapım ekleri öncedir, çekim ekleri yapım ekleri üzerine gelir.
- Ekler, kendilerinden önceki sözcüklere bitişik yazılır; ancak "mi" soru eki her zaman ayrı yazılır.
Yapım Ekleri
- Yapım ekleri, sözcüklere gelerek onlardan yeni sözcükler türeten eklerdir.
- Anlam ve türü değiştirir.
- Yapım ekleri dörde ayrılır:
- İsimden isim yapım ekleri
- İsimden fiil yapım ekleri
- Fiilden isim yapım ekleri
- Fiilden fiil yapım ekleri
Çekim Ekleri
- Çekim ekleri, sözcüklere eklenerek onların cümledeki görevinin belirtilir.
- İsimler için (çokluk, durum, ilgi, iyelik, eşitlik)
- Fiiller için (kip) ve (şahıs), ekler vardır.
Sözcüklerin Ek Alma Kuralları (Örnekler)
- Beyin - beyne, Ağız – ağzım, Akıl – akla, Omuz – omza, Boyun – boynuma, Karın – karna, Alın - alna, Kayın - kaynıma, Oğul - oğluma, Göğüs - göğsüme, Gönül - gönlüme
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
Related Documents
Description
Bu quiz, morfoloji ve biçimbirim biliminin temel kavramlarını kapsamaktadır. Dildeki ekler, kökler ve biçimlerin nasıl oluştuğu hakkında bilgi sunmaktadır. Ayrıca, biçimbilgi ve morfem konularına da değinilmektedir.
