Морфология: құрылым және сөз түзелуі

Morphology

Definition

• Study of the structure and formation of words
• Examines how words are composed of smaller units such as roots, prefixes, and suffixes

Key Concepts

• Morpheme: smallest unit of language that carries meaning
  • Free morpheme: can stand alone as a word (e.g., "run")
  • Bound morpheme: cannot stand alone and must be combined with other morphemes (e.g., "-ed" in "walked")
• Allomorph: variant of a morpheme that changes depending on the context
• Morphological rules: rules that govern how morphemes combine to form words
• Derivational morphology: study of how words are derived from other words through the addition of prefixes and suffixes
• Inflectional morphology: study of how words change form to indicate grammatical features such as tense, case, and number

Types of Morphemes

• Root morpheme: core meaning of a word (e.g., "run" in "running")
• Prefix: morpheme that attaches to the beginning of a word (e.g., "re-" in "rewrite")
• Suffix: morpheme that attaches to the end of a word (e.g., "-ed" in "walked")
• Infix: morpheme that is inserted within a word (e.g., "um-" in "clumsy")
• Circumfix: morpheme that attaches to both the beginning and end of a word (e.g., "ge-" and "-ung" in "gebräuchung")

Morphological Processes

• Compounding: process of combining two or more words to form a new word (e.g., "blackboard")
• Derivation: process of adding a prefix or suffix to a word to form a new word (e.g., "unhappy" from "happy")
• Inflection: process of modifying a word to indicate grammatical features (e.g., "walk" becomes "walked" in the past tense)
• Blending: process of combining parts of two words to form a new word (e.g., "smog" from "smoke" and "fog")

Морфология

Анықтама

• Сөздің құрылымы мен құрылуын зерттейтін пән
• Сөздердің түпкілікті бөлшектері ретінде тамыр, алдыңғы және соңғы қосылыстарға бөлінеді

Негізгі Ұғымдар

• Морфема: ең кіші тіл бірлігі, мағынаны тасыйды
  • Еркін морфема: өз алдына сөз бола алады (мс, "жүгіру")
  • Байлаулы морфема: басқа морфемалармен қосылып кетеді (мс, "-ды" в "жүгіргенде")
• Алломорф: морфеманың контексте өзгеретін нұсқасы
• Морфологиялық ережелер: морфемалардың сөздерді құрудағы ережелері
• Туынды морфология: сөздердің алдыңғы және соңғы қосылыстары арқылы басқа сөздерден тұратындығын зерттейді
• Қосымша морфология: сөздердің түрленуі мен санына қарай өзгеруін зерттейді

Морфемалардың Түрлері

• Тамыр морфема: сөздің негізгі мағынасы (мс, "жүгіру" в "жүгіргенде")
• Алдыңғы қосылыс: сөздің басына қосылатын морфема (мс, "қайта-" в "қайта жазу")
• Соңғы қосылыс: сөздің соңына қосылатын морфема (мс, "-ды" в "жүгіргенде")
• Интекс: сөздің ішінде қосылатын морфема (мс, "um-" в "кәрсетілік")
• Циркумфикс: сөздің басына және соңына қосылатын морфема (мс, "ge-" және "-ung" в "gebräuchung")

Морфологиялық Құралдар

• Қосу: екі не бірнеше сөздердің бір сөзге айналуы (мс, "қара тақта")
• Туынды: сөзге алдыңғы немесе соңғы қосылыс қосу арқылы жаңа сөздің пайда болуы (мс, "қайта жазу" – "жазу"дан)
• Қосымша: сөздің грамматикalyқ ерекшеліктерін көрсету үшін өзгеруі (мс, "жүгіру" – "жүгірген")
• Блендинг: екі сөздің бөліктерін қосу арқылы жаңа сөздің пайда болуы (мс, "смог" – "түтін" және "боран")