Milliyetçiliğin Kökenleri ve Gelişimi

Milliyetçiliğin Kökenleri ve Gelişimi Üzerine

• Gellner'in Yaklaşımı: Yakın dönem milliyetçilik çalışmalarında önemli bir isim olan Emst Gellner (1925-95), Alman işgalinden sonra Britanya'ya yerleşmiş bir Praglı Yahudi'dir. Nations and Nationalism (1983) ve Encounters with Nationalism (1995) gibi kitaplarında milliyetçilik olgusunu ele almıştır. Özellikle Sanayi Devrimi'nin milliyetçilik üzerindeki etkisini vurgulamıştır.

• Sanayi Devrimi ve İletişim: Gellner'e göre, feodal tarımsal üretimle kapitalist sanayi üretimi arasındaki temel fark, ikincisinin yoğun iletişime gereksinim duymasıdır. Kapitalizm öncesi toplumlarda (tarım toplumları) üretim birimi köylerdi ve üretici ile dil aracılığıyla bağlantısı olmayan arazi arasında ilişki kurulurdu. Tarımda bireysel veya ailesel emek önemliydi ve iletişim ihtiyacı düşüktü. Bilgi ve beceriler, kişisel deneyim ve gözlem yoluyla aktarılırdı. Yaşlı kuşak, ebeveyn deneyimlerini anlatırken dil kullanıyordu; ancak genç kuşak, konuşulanları anlamak için kendi deneyimleriyle ilişkilendiriyordu.

• Dil ve Modernleşme: Yoğun iletişim, ortak bir dil gerektiriyordu. Milliyetçilik ideolojisinin en önemli öğelerinden biri, "modernleşmenin" bir sonucu olarak ortaya çıkan ortak dildir. Gellner, Herder ve onun gibi romantik milliyetçilerin görüşlerine karşı çıkarak, bu dil ihtiyacının tamamen pratik ve maddi nedenlerden kaynaklandığını savunmuştur. Romantik milliyetçilere göre dil asil, manevi bir kavramken, Gellner bunu pratik ihtiyaçların sonucu görmektedir.

• Dil ve Milliyetçilik: Dil, insanlığın ürettiği tüm anlamları iletmenin etkili bir aracıdır. Bu bağlamda tarih, dilde saklanır. Şiir gibi manevi ifadeler ve pratik ihtiyaçlar, birbiriyle çelişmeyen ve iç içe geçen durumlar olarak değerlendirilir. Bir toplum, üretim yaparken ve sonra da şarkı dinleme ihtiyacı duyarak bunları bir araya getirir.

• Dil, Entelektüel Hareket ve Milliyetçilik: Erken milliyetçilik aşamalarında, aydınlar ve entelektüeller (intelligentsia) dil üzerine yoğunlaşmış ve milli özlemler, siyasetin öncesinde edebiyat ve sanat gibi alanlarda şekillenmeye başlamıştır. Örneğin, Paiisi Bulgar dilinin ve Şevçenko Ukrayna dilinin "kurucuları", Türk milliyetçiliğinin beşiği sayılan Genç Kalemler hareketinde dedil üstüne tartışmalar olmuştur.

• "Millet" Kavramının Evrimi: "Millet" kavramı, esas olarak ortak dil konuşan insan gruplarına dayanan bir kategoridir ve erken tarihte de mevcuttu. "Nation" kelimesinin Latince kökeni (doğmak anlamına gelen "nasci") var. 17. yüzyıldan itibaren anlamı günümüzdeki anlamına yaklaştı ve Fransız Devrimi'nden sonra bu anlamı kazandı.

• "Millet" Kavramındaki Değişim: Devrim öncesinde, "millet/ulus" kavramları altında tanımlanan insanların çoğunluğu yoksuldu ve 'kitle' olarak görülüyordu yani değeri yoktu. Örneğin, Napolyon Savaşlarından sonra İngiltere'nin ulusal kahramanı ve başbakanı olan General Wellington, insanların kendilerini alkışladığı veya protesto ettiği durumlarda "pislik" (scum) kelimesini kullanmış ve bu kitleleri önemsiz görmüştü. Fransız Devrimi'nde de katılımcılara sansculotte adı verilmiştir. Bu durumlar, zamanla "millet" kavramının değer kazanmasına ve aristokrasinin haklarına meydan okunmasına yol açmıştır.

• Aristokrasi ve "Millet" Kavramı: Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra, feodal dönemde aristokrasi, iktidarını paylaşma konusunda direnç gösteriyordu ve bu durum Fransız aristokrasisinde daha belirgindi. Mutlak monarşinin mali sorunları, soylu olmayan ama para sahibi bir yeni aristokrasi (noblesse du robe) oluşmasına yola açmıştı. Bu durum, Fransız toplumunda "soylu kan" (mavi kan) ayrıcalığına olan inancın ve bağlılığın temelini zayıflatarak "millet" fikrinin önemini artırdı. Aristokrasiye karşı çıkan burjuvazi (para sahibi sınıf), "Biz haklıyız çünkü paramız var" demek yerine "Millet adına konuşuyoruz" dedi. Bu, devrimin temelini oluşturdu.