Менеджмент 101

Жеке адамдардың немесе топтардың қызметін басқару, бағыттау, ұйымдастыру және бақылау процесі.

Менеджмент ғылымының негізін қалаушы, ғылыми еңбек ұйымдастырудың әдістерін жасаған америкалық инженер.

Еңбек ресурстары мен материалдық ресурстарды тиімді пайдалану арқылы мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін іс-әрекеттердің жиынтығы.

Мемлекеттік мекемелердегі қызметкерлердің жұмысын басқару.

Кәсіпорынның жоғарғы басшылығының қызметі, корпоративтік стратегияны белгілеу және оны іске асыруды бақылау.

Кәсіпорындағы орта деңгейдегі басшылардың қызметі, бөлімшелердің жұмысына басшылық ету.

Кәсіпорынның төменгі деңгейдегі басшыларының қызметі, тікелей жұмысшылар тобымен жұмыс істеу, оперативтік басқару.

Ұйымдастырушы, басшы, топтың жұмысын ұйымдастырушы және бағыттаушы.

Жұмысшылар мен басшылар арасындағы өзара іс-қимыл туралы.

Мақсатқа жету үшін қажетті жұмыстарды ұйымдастыру және тиімді басқару.

Болашақтағы дамуды болжау және оған сәйкес әрекет ету жоспары.

Еңбек процестерін ұйымдастыру, бақылау және тиімділендіруді қамтамасыз ететін әдістер мен құралдар жиынтығы.

Ұйымдастырушылық қабілеттілігі, тиімділік, жауапкершілік пен шешім қабылдауды қамтитын процесстер жиынтығы.

Әртүрлі мамандықтардағы адамдарды біріктіру және олардың ұйымдастырылған жұмысы арқылы тиімді нәтижеге жету.

Өзінің білім деңгейін, біліктілігін және тәжірибесін жетілдіру арқылы өзінің кәсіби өсуіне ықпал ету.

Әрбір қызметкердің дербес жұмыс істеуге жағдай жасап, оның шығармашылық әлеуетін дамыту.

Қол астындағы қызметкерлердің біліктілігін арттыру, жаңа білімдер мен дағдыларды үйрету.

Төменгі деңгейдегі қызметкерлердің әрекеттері, кәсіпорынның түрі және сыртқы ортаның өзгерістеріне сәйкес мекеменің әрекет етуінің байланысы.

Басқаруды ұйымдастырудың негізгі принциптерін ұсынған адам.

Бір-бірімен байланысқан бөліктердің жиынтығы.

Басқару жүйесіндегі әртүрлі байланыс түрлері.

Ұйымның жұмысында тиімді әдістер мен принциптерді қолдану арқылы нәтижеге жетудің ғылыми әдісі.

Өндірісті басқару процесінде тиімділік пен нәтижеге бағытталған әдістерді қолдану.

Басқарудағы әрбір деңгейдегі қызметкерлердің біріктірілген жұмысы.

Басқарудағы белгілі бір деңгейдегі қызметкерлердің жиынтығы.

Жүйедегі элементтердің бір-бірімен байланысы, өзара әрекеттесуі.

Күрделі жүйеге айналған кәсіпорын осы жүйенің элементі болады.

Әлеуметтік-экономикалық жүйелердің өздігінен дамуы және белгілі бір деңгейде өзін-өзі басқару қабілеті.

Бизнес, өндіріс, қызмет көрсету салаларын қамтитын жүйе.

Жүйелердің түрлері: жабық және ашық.

Жүйенің сыртқы ортамен өзара әрекеттесуі бар, әрдайым өзгеріп отырады.

Жүйенің бөліктері, құрамы, қасиеттері, деңгейлері.

Басқарушылардың сыртқы ортамен тығыз байланысты болуы.

Басқарушылардың барлық элементтерді ескеруі қажет.

Кәсіпорын өндірілетін өнімді, қызметтерді экономикалық ортаға шығарады.

Тауарлардың бағасы едәуір өсіп, сатып алу қабілеттілігі төмендейді.

Адамдардың қызметтерін, қажеттіліктерін, сенімін, дәстүрлерін қамтитын орта.

Ұйым ішіндегі өндірістік және қызметтік тапсырмалардың бөлінісі, арасындағы байланыс.

Менеджменттің негізін салушы, ғылыми менеджменттің әкесі.

Жұмыс процесін зерттеуде және бизнес басқарудың тиімділігін арттыруда үлкен үлес қосқан ғалым.

Жүйенің әр бөлігі белгілі бір дәрежеде өз сапасы болатын қосалқы жүйе ретінде көрінуі.

Жүйелердің элементтерінің бір-бірімен байланысқан және тұтас жұмыс істеуін сипаттайды.

Тұтынушының тауар туралы пікірінің, қажеттіліктерін қанағаттандыру дәрежесінің айғағы.

Адамдардың өздеріне көрсетілген марапат пен жұмсалған күш-жігердің арасындағы қатынасты субъективті түрде бағалау әдісі.

Басқарудың бірнеше адамға ерекше, жеке әдістермен қарым-қатынас жасауға бағытталған әдісі.

Басқару ықпалына қатыспайтын, ол бір әрекетінің нәтижесінде өзгеруге ұшырайды.

Мақсатқа сай ықпал етуді қолдайтын, басқарылатын жүйенің жағдайын өзгертетін.

Басқарылатын және басқарушы жүйелер арасындағы байланысты қамтамасыз ететін ақпарат ағыны.

Техникалық жүйеде қолданылатын техникалық жабдықтар мен құрал-жабдықтардың жиынтығы.

Екі немесе одан да көп жақтардың бір-бірінен қайшылықта болуын білдіреді.

Ұйымдастыру құрылымын құру, ережелерді әзірлеу, әрекеттердің жоспарланған тәсілдерін қолдану.

Топ мүшелерінің арасындағы байланыстардың және ынтымақтастықтың дәрежесін анықтайтын компонент.

Басқару принциптерін қолдану, жаңа технологияларды енгізу, нарықтық экономика тәжірибесін пайдалану.

Ұйымның мақсаттарына жету үшін ақпарат алмасу процесі.

Ұйымда жұмыс істейтін адамдарды таңдау, оқыту және ынталандыру сияқты әрекеттерді қамтитын саясат.

Ұйым мүшелерінің жиынтығымен бірлескен шешім қабылдайды.

Бір ғана адамның жеке пікіріне негізделген шешім.

Бір топ адамның бірігіп талқылауының нәтижесінде қабылданған шешім.

Болашақта іске асырылатын шешім.

Ынталандыру, мотивация, қызығушылық сияқты сезімдерге негізделген шешім.

Дәлелді ақпаратқа негізделген, мұқият талдау арқылы қабылданған шешім.

Ішкі сезімге, дүниеге көзқарасқа негізделген шешім.

Жаңаша ойлауды, шығармашылықты қажет ететін шешім.

Проблеманы шешудің бірнеше тәсілін қарастыру және ең тиімдісін таңдау.

Басшылықтың төменгі деңгейі. Олар тікелей жұмысшылармен жұмыс істейді.

Басшылықтың орта деңгейі. Олар бөлімшелердің жұмысын басқарады.

Басшылықтың ең жоғарғы деңгейі. Олар компанияның стратегиялық бағыттарын анықтайды.

Бриег пен Рейвен.

Бейресми топтардағы адамдар. Олар бірлесіп жұмыс істейді.

Мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау, іздеу және пайдалану процесі. Деректерді ақпаратқа айналдыруды қамтиды.

Мәліметтерді ұйымдастыру және сақтау формасы. Мәліметтерді табуды жеңілдетеді.

Алфавиттік тізімдеу, сандық кодтау, символдық бейнелеу, заттық-бейнелік индекстеу, айналымдық индекстеу

Құжаттардың саны бойынша, жүйедегі мәліметтердің көлемі бойынша, мәліметтердің өңделу жылдамдығы бойынша

Табиғатта, қоғамда, өндірісте болатын кез-келген өзгерістер. Олар туралы білім аламыз.

Мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау, жіберу және пайдалану процесі. Басқару шешімдерін қабылдауға көмектеседі

Мәліметтердің дұрыстығын, дәлдігін, толықтығын, түсініктілігін және уақытылылығын қамтамасыз ету

Басқарушылық процестердегі негізгі бөлік. Басқару шешімдерін қабылдауға негіз болады

Басқару процесі бұл қандай жүріс тармақтардан тұрады?

Мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау, жіберу және пайдалану процесі. Басқару шешімдерін қабылдауға көмектеседі

Мәліметтерді анықтау, құрылымдау, өңдеу және тарату үшін қолданылатын еңбек процестерінің жиынтығы

Сыртқы ортадағы өзгерістерге бейімделу үшін ұйымда қолданылатын және қалыптасқан тәртіптер мен ережелер

Іскер қызметкерлерді іздестіру, басшылық орынға бірнеше рет сынақтан өткен адамдарды тағайындау, кәсіпорындардың тиімді жұмыс істеуі үшін қызметкерлерді таңдау, даярлау, және қолдау.

Сыртқы ортаны зерттеу, ішкі проблемаларды диагноз қою, басқару және қадағалау кезеңімен жүзеге асырылады

Басқару үшін негізгі құралдар. Жоспарлау, ұйымдастыру, нұсқау беру, үйлестіру мен бақылау қызметтері негізінде қолданылады

Халық шаруашылығын, ондағы салаларды іскерлік қабілеті бар қызметшілермен қамтамасыз етуге бағытталған маңызды қағидалар, принциптер және осылардан туындайтын формалар, әдістер жиынтығы.

Әрбір адамның өзіне бекітілген істі жауапкершілікпен орындауын үйлестіре білу. Бұл кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуі үшін маңызды.

Сыртқы көздерден немесе басқалай бағыныштылардан алынған мәліметтерді ұйым мүшелеріне таратады. Бұл процестің мақсаты - ақпаратты хабарламашыдан алушыға жеткізу.

Басшы мен бағынышты арасындағы қатынас.

Мәлімет алмасуға идеяны қорытушы, мәселенің себебін білетін және оны шешудің жолын іздейтін адам.

Мәлімет жөнелтушінің хабарын қабылдайтын, оны түсініп, әрекет ететін адам.

Эмпатия және ашық әңгіме, кері байланыс, келісімділік, хабардың дәл берілуі. Бұл факторлар коммуникациялық қатынас тиімділігін арттыруға көмектеседі.

Сақтық және қауіпсіздік, физиологиялық және жетістікке жету, қатысушылық, билікке ұмтылу. Бұл факторлар адамның еңбек етуге деген ынтасын арттырады.

Пайда түсіру, еңбек ету, қаржыландыру, салық төлеу. Бұл кәсіпкердің басты мақсаттары.

Ішкі проблемаларды болжау, жоспарлау, бақылау және есептеу - бұл ішкі ортаны бағалаудағы басқарушының тапсырмасы.

Тиімді өткізу, жарнама және тауар қозғалысы - бұл маркетингтің негізгі элементтері.

Бухгалтерлік есеп, жабдықтаудың талапқа сәйкестігі, өнімнің өтімділігі, бәсекелестік. Бұл факторлар қаржыларды бағалауда маңызды.

Мамандардың біліктілігі, қаншалықты тиімді жоспар, қызметкерлердің орнына адам белгілеу, қызметкерлерді даярлау, жетекші мамандар даярлау. Бұл адам ресурстарын бағалаудағы маңызды факторлар.

Қоғамдық пікір, жеке қызметкерлердің көзқарасы, басшының мақтанышы, басқа компаниямен салыстырғандағы жағдайы, жұмысшы күшімен қамтамасыз етілуі. Бұл факторлар фирманың бейнесін қалыптастырады.

Өнім өндіруге бағытталған, тауар айналымының 50%-тен астамы өндіріске келетін фирма.

Тауарларды сату және сатып алу операцияларын жүзеге асыратын фирма.

Адамдарды және жүктерді дүниежүзілік тасымалдаумен айналысатын фирма.

Тауар жеткізу бойынша операцияларды жүзеге асыратын фирма.

Тауарларды сату және сатып алуды жүзеге асыратын, бірлестіктерге ие болатын фирма.

Фирмалардың транспорттық қызметтерінің түрлері.

Шетелдегі барлық фирмалардың құқықтық жағдайына байланысты екіге бөлінуі.

Барлық капиталы мен мүлкіне толық жауап беретін, бір адамның немесе отбасының меншігі болып табылатын фирма.

Меншіктеу сипаты бойынша фирмалардың екіге бөлінуі.

Дүниежүзілік нарықта жеке фирмалармен тең болатын фирмалар.

Тауарлардың импорты мен экспортына жауапты монополия.

Ұсақ өндірушілер мен тұтынушылар құратын бірлестік.

Ішкі және сыртқы нарықтағы делдалдық звеноларды жоюға жауапты фирма.

Зерттеуге алынған фирмалардың жіктелуі.

Фирма туралы ақпарат (аты, мекен-жайы, тіркелуі).

Фирманың қызмет ету түрлері (өндіріс, сауда, транспорт, экспедиторлық).

Капитал бойынша фирманың түрлері (шетелдік, ұлттық, аралас).

Информация терминінің шығу тегі.

Ұйым ішіндегі өндірістік және функционалдық қызметтердің бөлінуі.

Өндірістік процесті басқару.

Басқарушылық деңгейлері (жоғары, орта, төмен).

Ұйымдастыру құрылымына кіретін компоненттер.

Бағынышты компаниялардың дербестігі.

Стратегиялық жоспарлаудың негізгі белгілері.

Тәуекел стратегиясы қолданылатын жағдайлар.

Бонус берілетін жағдайлар.

Басқару функцияларының рөлі - ұйымның мақсаттарына жету үшін ресурстарды тиімді пайдалану.

Жыл аралығында, кейде 1-2 жылға дейін.

Мак Клелландтың теориясы бойынша адамдардың негізгі қажеттіліктері: билікке ұмтылу, жетістікке жету, қатысушылық.

Бақылау функциясы – бұл қойылған мақсаттарға жету жолдарын бағалау, қажет болған жағдайда тузетулер енгізу.

Стратегия сөзі грек тілінен енген және «генерал өнері» деген мағынаны білдіреді.

Жоспарлау негізгі 4 кезеңнен тұрады: мақсаттарды анықтау, міндеттерді қалыптастыру, бағыт беру, бақылау.

Ұзақ мерзімдік жоспарға өндірістік қуаты, зерттеулер мен іздестірулер, нарық үлесі сияқты объектілер жатады.

Бюджет – бұл белгілі бір уақыт кезеңінде сатылған өнім санының болжамы туралы қаржы кұжаты.

Төлем қабілетінің принципі - кәсіпорын өз қаржысы есебінен қаржыландыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

Коммуникациялық процесс - бұл хабарды жіберуші мен қабылдаушы арасындағы өзара байланыс.

Менеджменттің негізгі міндеттерінің бірі - адам ресурстарын тиімді пайдалану.

Мотивацияны басқару бұл адамдарды ынталандыру үшін қолданылатын әдістер мен құралдар жиынтығы.

Қайшылықтардың түрлері: ішкі жеке қайшылық, жеке тулғалар арасындағы қайшылық, жеке тулға мен топ арасындағы қайшылық, топ аралық қайшылық

Өз табиғатында физиологиялық болып саналады және де тұрмыста пайда болатын қажеттіліктің түрі - бірінші қажеттілік

Өндірістік процестің ұйымдастырылған жүйесі, оның ішінде еңбек құралдары мен еңбек заттары дайын өнімге айналады.

Ішкі және сыртқы факторларға байланысты болатын ұйымдастырудың көп деңгейлі жүйесі.

Басқарудың негізгі элементтерінің бірі, яғни объектінің жұмыс істеуі туралы ақпаратты қайтару.

Менеджерлердің қызметінің негізгі мақсаты қызметкерлердің жұмысын тиімді ұйымдастыру.

Мықты команданы құру және тиімді жұмыс жасау үшін менеджерлердің негізгі қасиеттері.

Сыртқы ортаның факторларын ескере отырып, ұйымның мақсаттарына жету үшін жоспарлау және шешім қабылдау.

Өндірістік жүйеде қолданылатын еңбек құралдары мен еңбек заттары.

Өндірістік жүйедегі еңбек қызметін ұйымдастырудың ерекшеліктері

Басқарудың негізгі тәсілдерінің бірі, әр деңгейдегі басқару органдарының өзара байланысы.

Өндірістік жүйедегі экономикалық, саяси және әлеуметтік байланыстар.

Сыртқы ортаның әсері мен ұйымның ішкі жағдайына сәйкес пайда болатын экономикалық әрекеттердің ережелері және заңдылықтары.

Ұйымның ішкі ынтымақтастығын, қызметкерлердің қатысуын және басқару процесінін тиімділігін арттыру үшін жасалған қоғамдық келісімшарттар.

Басқарудың негізгі тәсілдерінің бір і, қызметкерлердің жұмысын ұйымдас т ыру мен ба с қару ж ә н е н ақ б а ғ а л ау ж ү й ес і.

Басқарудың негізгі тәсілдерінің бір і, қызметкерлердің жұмысын ұйымдас т ыру мен ба с қару ж ә н е н ақ б а ғ а л ау ж ү й ес і.

Бейресми қарым-қатынас - бұл ресми ережелер мен нормаларға бағынбай, адамдар арасындағы босаңсыған және еркін қарым-қатынас.

Стратегиялық жоспарлау - ұзақ мерзімді мақсаттарды анықтау және оларды жүзеге асырудың жолдарын белгілеу процесі.

Тактикалық жоспарлау - стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру үшін қысқа мерзімді жоспарлар жасау процесі.

Ресми қарым-қатынас - бұл ережелер мен нормалармен реттелген, ресми қолданылатын тіл мен формальды құрылымдарды пайдаланатын қарым-қатынас.

Пайданы және қаржыны жоспарлау - кәсіпорынның кірісі мен шығысын жоспарлау және оларды тиімді басқару процесі.

Хоторн эксперименттері - жағдайлардың жұмысшылардың өнімділігіне әсерін зерттейтін психологиялық зерттеулер.

Дж. Морено - «топтық психотерапия» ұғымын енгізуші, топтық жұмыс әдістерін дамытушы.

Ф. Тейлор - ғылыми басқарудың негізін қалаушы, жұмыс тиімділігін арттырудың ғылыми әдістерін жасаған.

А. Файл - мотивация теориясын дамытушы, жұмысшылардың ынтасын арттырудың әдістерін зерттеген.

Маслоу теориясы - адамның негізгі қажеттіліктерін иерархиялық тұрғыдан орналастыру теориясы.

Герцберг теориясы - жұмысшылардың қанағаттануын арттыруға әсер ететін факторларды зерттейтін теория.

Врум теориясы - жеке адамның күтуі мен мотивациясы арасындағы байланысты зерттейтін теория.

Құрылымдылық әдісі - қайшылықтарды шешуде, жалпы мақсаттарды орнату арқылы және интеграциялық механизмдерді қолдану арқылы.

Топтың тиімді жұмыс істеуіне топ құрылымы, ережелері, ұйымшылдығы, лидердің беделі, ақпараттар, оқиғалар, қаржы, техника, басқару жүйесі сияқты факторлар әсер етеді.

Коммуникациялық процесс деп хабарды жөнелтуші мен қабылдаушы арасындағы өзара байланысты айтады.

Алдын ала бақылау - бақылаудың бір түрі, ол жұмыстың басталуына дейін жасалып, қателіктердің алдын алуға бағытталған.

Бақылауды жүргізуге міндетті адам - менеджер.

Басқару ғылымының пәні мақсаттылықпен, жүйелердің болуымен және басқарудағы қарым-қатынастармен сипатталады.

Басқару шешімдеріне қойылатын талаптар - тиімділік, үнемділік, уақтылы, дәлелділік және реалдылық.

Бақылау функциясы 3 түрге бөлінеді: алдын-ала бақылау, ағымды бақылау және қорытынды бақылау.

Нарық жағдайында экономика басқару дегеніміз - қоғамдық мақсаттарға бағытталған, заңдар мен экономикалық заңдарды пайдалану арқылы қоғамды ұтымды, экономикалық жағынан ықпал жасау.

Бақылау қызметі - мақсатқа жету, өнім өндіру, қызметкерлерді ынталандыру, жауапкершілік пен өкілеттілікті анықтау, мақсаттар мен оған жету жолдарын анықтау, қызметті бағалау және түзетулер енгізу.

Бақылау - бұл басқарудың маңызды қызметі, еңбек өнімділігін арттыру, қызметкерлердің ынтасын арттыру және басқарудың күрделі қызметі.

Бақылаудың негізгі қағидасы - бақылауды тұтастай қамту, яғни барлық салаларды қамту, іс-әрекеттерді және процестерді толық бақылау.

Тиімді бақылаудың негізгі қағидалары - жүйелік және жан-жақтылық, яғни барлық салаларды және процестерді жүйелі түрде бақылау.

Бақылау түрлері 3 түрге бөлінеді: алдын-ала бақылау, ағымды бақылау және қорытынды бақылау.

Алдын ала бақылау - бақылаудың бір түрі, ол жұмыстың басталуына дейін жасалып, қателіктердің алдын алуға бағытталған, яғни ресурстардың дайындығын, жоспарлардың дұрыстығын тексеру.

Бақылау - бұл ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі, яғни жұмыстың барысын бақылау, өнімділік, қызметкерлердің ынтасын арттыру және түзетулер енгізу.

«Ақылды адам табысқа қалай жеткенін білгеннен кейін ол тағыда солай істейді. Егер өз қатесін сезінсе, оны ол қайталамайтын болады» деген сөздер Конфуцийдің еңбегінен алынған.

Бақылауды жүзеге асырудың негізгі себептерінің бірі, кез келген ұйым өз қателіктерін дер кезінде таба білуі, жұмысын дұрыс арнаға бағыттай білу және жетілдіру.

Бақылаудың негізгі түрлері: алдын-ала бақылау, күнделікті бақылау және қорытынды бақылау.

Алдын ала бақылау - бақылаудың бір түрі, ол жұмыстың басталуына дейін жасалып, қателіктердің алдын алуға бағытталған, яғни ресурстардың дайындығын, жоспарлардың дұрыстығын тексеру.

Қаржы ресурстарын алдын-ала бақылаудағы маңызды буын - бюджет, яғни кірістер мен шығыстарды жоспарлау.

Қоғамдық процестерді басқару адамдардың қарым-қатынастары арқылы жүзеге асырылады, яғни әлеуметтік өзара әрекеттесулер арқылы.

Басқарушылық қарым-қатынастар - бұл бірлескен қызметті ұйымдастыру бойынша адамдардың байланыстары, яғни адамдар арасындағы хабар алмасу.

Басқарушылық қарым-қатынастар экономикалық қатынастармен байланысты, яғни қаржылық ақпарат алмасу мен шешімдерді қабылдау.