Мәдениеттану курсы 2021

"Мәдениет" термині араб тілінен шыққан, "мәдениет" сөзі арабша madaniyat болып жазылады. "Madaniyat" сөзі "қалалық" деген мағынаны білдіреді. Алғашқы уақытта "мәдениет" ұғымы қалалық өркениетті білдірген.

Еуропалық мәдениетте "мәдениет" ұғымына қарама-қарсы қойылатын ұғым "варварлық" болып табылады. "Варварлық" дегеніміз – өркениетсіз, жабайы, мәдениеттің жоқтығын білдіреді. Бұрын варварлық пен өркениетті екі бөлек дүние ретінде қарастырған.

Лев Гумилев - Қазақстанда туған әйгілі ғалым. Ол "Еуразиялық теориясы" үлкен зерттеулер жүргізді, және осы зерттеулер нәтижесінде Қазақ мәдениетінің еуроазиялық бастаулары бар екенін айтты.

Менталитет - адамдардың ойлау әдістері, көзқарастары, сенімдері, және дүниеге қарау тәсілдері. Менталитет ұлттық мәдениетпен тығыз байланысты. Ұлттық мәдениет адамдардың миына бекіген, өздерінің тәжірибелері, әдет-ғұрыптары арқылы сіңген тарих пен дәстүрдің жиынтығы.

Дәстүрлі мәдениет - ұрпақтан ұрпаққа берілетін дәстүрлер мен сенімдердің жиынтығы. Эдуард Фрам - 19 ғасырдағы жазушы, фольклорды зерттеуші және дәстүрлі мәдениет жайлы көптеген кітаптар жазған.

Гуманистік дәстүр - адамның мәнісі мен құндылығын бағалауға негізделген дәстүр. А. Швейцер - гуманист, философ, адамзаттың моральдық құндылықтарын жоғары қойған ғалым.

Қазақтың апта күндерінің атаулары парсы тілінен алынған. Парсы тілінің жеті күндік аптасының атаулары қазақ тіліне еніп, бүгінгі күнге дейін қолданылып келеді.

Мәдениет - материялық және рухани бөліктерінен тұрады. Материялық мәдениет - киім-кешек, тұрмыстық заттар, құралдар, құрылыстар. Рухани мәдениет - ой-сана, дін, әдебиет, өнер, дүниетаным, әдет-ғұрыптар.

«Өркениет» ұғымының бастапқы этимологиялық мағынасы - «қалалық» деген мағынаны білдіреді. Алғашқы өркениеттер қалаларда пайда болған.

Мәдениеттану саласындағы шығармашылық ағым, бұл ағымда мәдени құбылыстардың символизмдік мәні, яғни адамдардың санасындағы образдық бейнеленуі арқылы қарастырылады.

Неміс философы және тарихшысы, әйгілі «Еуропаның ақыры» атты еңбегін жазған.

ХVIII - ХІХ ғасырларда пайда болған және әлеуметтік, саяси, ғылыми және рухани өзгерістердің қарқынын сипаттайтын тарихи кезең. Бұл кезеңде өнер, философия, ғылым және технология дамыған, сонымен қатар революциялар, соғыстар және әлеуметтік қозғалыстар басталған.

Неміс философы, «Заратуштра осылай деген ...», «Трагедияның музыка рухынан туындауы» атты шығармалардың авторы. Ницше адамдық болмыстың дәрежесін арттыру үшін рухани болмыстың құндылықтарды қайта құруды көтерді.

Жазу-сызу дамымаған кездегі бір ұрпақтың екіншісіне қалдырған мұра, дәстүр, этика, сенім, аңыздар, ертегілер, сәлемдесу рәсімдері, салт-дәстүр, ритуалдар және т.б. Бұл ұрпақтар арасындағы байланыс, мәдениеттің сақталу және таралудың маңызды жолдарының бірі.

Ағылшын антропологы, «Алғашқы қауымдық мәдениет» атты еңбегінің авторы. Мәдени тарихында әдет-ғұрыптар, дін, әлеуметтік ұйымдастыру сияқты мәдени нышандар арқылы эволюциялық дамудың үлгісін ұсынды.

Неміс философы және тарихшысы, «Еуропаның ақыры» атты еңбегін жазған. Шпенглер әрбір тарихи-мәдени типтің өз даму циклі, өсіп-жетілуі, гүлденуі және құлдырауы бар екенін айтқан.

Ресейлік ғалым, «Еуразиялық» мектептің негізін қалаушы, «Ресейдің тарихи процесі», «Русь және славяндар» және т.б. еңбектерінің авторы. Ол тарихи-мәдени үдерістерді географиялық, этногенетикалық және табиғи-климаттық факторлар арқылы түсіндірген.

Көне грек тіліндегі

Құндылықтар теориясы. Бұл ұғым адам өміріндегі құндылықтарды тіршілік етудің маңызды принциптері ретінде талдайды.

Техногендік өркениеттің пайда болуы мен дамуындағы негізгі ерекшеліктердің жиынтығы. Бұл процестер адамзаттың техникалық мүмкіндіктерін кеңейтіп, өмір салтын өзгертеді.

Қазақ мәдениетінің архетипі - ежелгі дәуірден бастау алып, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан негізгі ерекшеліктердің жиынтығы. Бұл жиынтыққа Еуразиялық дала мәдениеті, тәңірлік дін және түрік өркениеті жатады.

Сақ өркениетінің өнеріндегі басты стиль - Жануарлық стиль. Бұл стильде жануарлардың бейнелері өте жиі қолданылады. Жануарлардың суреттеріне әртүрлі пішіндер мен бейнелер беріледі.

Анахарсис - ежелгі скиф-сақ философы және саяси қайраткері. Ол өзінің даналығы мен ойшылдығымен танымал болған.

Ғұндар - ежелгі түркі тілдес халық. Прототүрік тілдеріне жатады.

Қожа Ахмет Яссауи - 12 ғасырда өмір сүрген атақты діни қайраткер. Ол сопылық бағыттың дамуына зор үлес қосқан.

Әл-Фарабидің

Абай, Жамбыл, М.Әуезов - қазақ совет мәдениетінің дамуына үлкен үлес қосқан, қазақ әдебиетінің даңқты қайраткерлері.

Қазақ тілі мен әдебиеттану ғылымының бастауында тұрған көрнекті ғалым, лингвист, ағартушы, "Қазақ" газетінің редакторы

Қазақ халқының наным-сенімдерін, әдет-ғұрпын, аңыздарын, этностарын тұңғыш зерттеген ғалым

Қазақ ұлттық Ғылым академиясының бірінші академигі, Қазақстанның ғылым саласындағы көрнекті тұлға

Қазақстанның халық сурешісі, қазақ пейзажының жыршысы

Номадтық өркениеттердің өрістеген аймағы, қазіргі кездегі Орталық Азияның ең маңызды бөлігі

Ғұндар тілінің тілдік тармағы, түркі тілдерімен жақын байланыста болған ежелгі тіл

ХVІІІ ғасырдан бастап ХІХ ғасыр соңындағы қоғамдағы мәдениеттің жағдайы, Қазақстандағы қоғамдағы қиын кезең

Түркі тілінде жазылған тас жазбалар, Түркі халықтарының тарихын зерттеу үшін маңызды дерек

Еуразиялық Даланың тарихын, мәдениетін, географиясын зерттеген көрнекті ғалым, "Еуразия ритмдері" атты белгілі еңбектің авторы

Ежелгі наным-сенім түрі, әлемдегі барлық заттарда рух бар деп санайтын наным

"Біржан -- Сара" операсының авторы.

Жоңғар тарихы туралы жазған жазушы.

Ақсақ Темір дәуірінде Түркістанда салынған ғимарат.

Үйлену тойындағы

Ежелгі түріктердің киелі аңы.

Құрманғазы Сағырбаев - бұл күйлердің авторы.

Қазақстанның мәдени мұрасын сақтауға арналған мемлекет бағдарламасын қабылдау жылы.

Ұрпақтан ұрпаққа берілетін әрекет, әдет-ғұрып, салт-сана.

Қоғамда ұрпақтан ұрпаққа берілетін құнды тәжірибелер.

Эпикалық шығармалардың романтикалық бағытына жататын эпос.

Қазақ халқының батырлық эпостары: Манас, Қобыланды батыр, Ер Тарғын, Алпамыс батыр, Қамбар батыр.

Есік қорғанында табылған ескерткіш Сақ тайпасының мәдениетіне жатады. Сақтар - б.з.д. VIII ғасырдан б.з.д. III ғасырға дейін Орта Азия мен Қазақстанда өмір сүрген тайпалар.

Айтыс - екі немесе бірнеше ақынның арнайы жарыс түрінде өткізілетін өнер сайысы.

«Орхон-Енисей» жазбалары түркі тілінде жазылған. Бұл жазбалардың тарихы VIII ғасырдан басталады.

Маргиналдық дегеніміз - қоғамның шеткі бөлігінде қалып, оның басты құндылықтарынан алыстаған адамдарды білдіреді.

Анимизм - тірі және жансыз барлық заттарда рух бар деген сенім.

Мұсылмандардың киелі кітабы - Құран.

Кеңестік Қазақстандағы «мәдени революция» XX ғасырдың 20-жылдарында болды. Бұл кезеңде жаңа мәдениет саясаты жүргізілді.

Қазақстан территориясында болған Сақ мәдениетіне «Аң стилі» тән. «Аң стилі» - жануарлардың бейнесін қолдана отырып жасалған өнер және сәулет стилі.

Көне Парсы жазбаларындағы «Сақ» ұғымы - далада еркін жүретін көшпелі халықты білдіреді.