Lipidlerin Sınıflandırılması ve Fonksiyonları

Lipidler: Trigliseridler, Fosfolipidler ve Eikosanoidler

• Trigliseridler, gliserol ve üç yağ asidinden oluşur.
• Vücutta enerji depolamak için kullanılır.
• Suda çözünmezler, bu nedenle uzun süre enerji sağlarlar.
• Sentezlenen veya diyetle alınan yağ asitleri, 1-trigliserid şeklinde depolanabilir veya 2-membran yapısındaki fosfolipidlerin yapısına katılabilirler.
• Trigliseridler (TG), depo lipitleridir.
• Protein ve karbonhidratların enerji fazlası, yağ asidi sentezinde kullanılır. Dışarıdan alınan ve metabolize edilen yağ asitleri, TG'ye dönüştürülerek depolanır.
• Besinle alınan TG'ler, şilomikron formunda genel dolaşıma katılır.
• Endojen sentezlenen TG'ler, VLDL formunda genel dolaşıma katılır.
• Yağ asitleri, karbon atomları başına 2 kat daha fazla enerji sağlarlar.

Lipidlerin Sınıflandırılması

• Basit Lipidler: Yağ asitleri ve mumlar
• Bileşik Lipidler: Fosfolipidler (gliserofosfolipid, sfingolipid), glikolipidler (serebrozitler, gangliyozitler)
• İzopren Türevi Lipidler: Terpenler ve steroidler
• Lipoproteinler

Trigliserid ve Fosfolipidler

• Konu başlığıdır.

Trigliserid Yapısı

• 1 gliserol ve 3 yağ asidinden oluşur.

Yağ Asitleri

• Terminal karboksil grubu ve hidrokarbon zincirinden oluşur.
• Memeli dokularındaki yağ asitlerinin çoğu düz zincirlidir.
• Sentezlenen veya diyetle alınan yağ asitlerinin iki akıbeti vardır.
• Depolanırlar (trigliseridler)
• Membranda (fosfolipidler) kullanılırlar.

TG Sentezi

• TG sentezi için 2 moleküle ihtiyaç vardır.
• İlk molekül, gliserol 3-P'dir
• İkinci molekül de, aktifleşmiş yağ asitleri olan yağ asit Co-A'dır.

Gliserol 3-P'nin Oluşumu

• Gliserol 3-P, 2 kaynaktan elde edilebilir.
• Glikoliz yoluyla dihidroksiaseton fosfattan.
• Dihidroksiaseton fosfat, gliserol 3-fosfata dönüşür.
• Gliserol ATP, gliserol kinaz enzimiyle gliserol 3-fosfata dönüşür.

Fosfolipitler

• Hücre zarlarının temel yapı taşlarıdır.
• Fosfolipitler, iki gruba ayrılır:
• 1-Gliserofosfolipidler (gliserol içerir)
• 2-Sfingofosfolipidler (sfingozin içerir)
• Safra yapısına katılırlar.
• Lipoproteini yapı taşlarıdır.
• Akciğer surfaktanının yapısına katılır.
• Hormon iletiminde görev alırlar.
• Hücre zarlarında, başlıca bileşenlerdir.
• Fosfolipit sentezi, düz endoplazmik retikulumda meydana gelir.

Fosfatidil kolin (Lesitin)

• Hücre zarları ve dolaşımda bulunan, temel bir fosfolipittir.
• Total fosfolipitlerin %50'sini oluşturur.
• Plazmadaki lipoproteinlerin, özellikle HDL'nin önemli bir bileşenidir.
• Akciğer surfaktanında bulunan ana lipid moleküldür ve yüzey geriliminin azaltılmasında rol oynar.
• Surfaktan, akciğerlerde alveollerin çökmesini önlemek için önemlidir.

Fosfatidil etanolamin (kefalin)

• Biyolojik zarlarda bol bulunan önemli bir fosfolipit.

Fosfatidil serin

• Protrombinin trombine dönüşümünü hızlandırarak pıhtılaşmada rol oynar.

Fosfatidil gliserol

• Vücutta düşük miktarda bulunur.
• Kardiyolipin ve surfaktanın yapısal bileşenlerindendir.

Kardiolipin

• Kalp kasında yüksek oranda bulunur.
• Antijenik özellik gösterir.

Fosfolipitlerin Yıkımı

• Moleküldeki spesifik bağlar, spesifik fosfolipazlar tarafından yıkılır.
• Fosfolipaz A2, gliserofosfolipitin 2. karbonundaki ester bağının hidrolizini katalizler.
• Fosfatidil inozitolün fosfolipaz A2 tarafından hidrolizi, prostaglandinlerin öncü bileşiği olan araşidonik asitin salınımına yol açar.

Araşidonik Asit

• 20 karbonlu bir poliensatüre yağ asididir.
• Prostaglandinler, lökotrienler ve tromboksanlar gibi eikosanoidlerin sentezinde başlıca rol oynar.

Eikosanoidler

• Araşidonik asitten sentezlenen güçlü, kısa etkili hormonlardır.
• Prostaglandinler, lökotrienler ve tromboksanlar gibi çeşitli hormon tiplerini içerir.

Prostaglandinler

• Tüm dokularda yaygın olarak bulunur.
• Lokal etkiye sahip hormonlardır.
• Bronş düz kaslarını gevşeter.
• Bronş düz kaslarını kasabilir.
• Aşırı üretilmesi ağrı, iltihap, ateş, bulantı ve kusmayla ilişkilendirilebilir.
• Aspirin ve diğer ilaçlar, prostaglandin sentezini inhibe ederek bu etkilere karşı kullanılabilirler.

Prostasiklin (PGI2)

• Başlıca olarak, damarların endotelinde bulunur.
• Vazodilatasyon yapar.
• Trombosit agregasyonunu inhibe eder.

Tromboksanlar

• Başlıca olarak trombositlerde sentezlenir.
• Vazokonstriksiyon yapabilir.
• Trombosit agregasyonunu arttırır (pıhtı oluşumunu arttırır).

Lökotrienler

• İlk olarak lökositlerden izole edilmişlerdir.
• Lipoksijenaz yoluyla araşidonik asitten üretilirler.
• Bronş düz kasını kasabilir.

LTC4, LTD4, LTE4

• Düz kas kontraksiyonu, bronkokonstriksiyon ve vazokonstrüksiyonu etkileyebilir.
• Astım krizlerinde rol oynar.

Fosfolipit Biyosentezi

• Eritrositler hariç tüm hücreler fosfolipit sentezleyebilir.
• Sentez, düz endoplazmik retikulumda gerçekleşir.