Liberale Triomf en Staatseconomie

Liberale triomf (1852-1885)

• Elite in economisch beleid: Industrialisatie genereerde rijkdom, en ministers en industriële leiders, zoals Jules Malou en Charles Liedts, vaak bekleedden beide posities. Adellijke grondbezitters erkenden de economische waarde van industrialisatie.

• Kiesprocedure: Belangrijk detail: Het aantal kiezers bedroeg ongeveer 100.000. De geheime stemming werd in 1877 ingevoerd, met voorgedrukte formulieren en isolatiehokjes voor de kiezer. Een meerderheidsstelsel leidde tot grote politieke gevolgen door kleine schommelingen in de stemmen; liberale en katholieke regeringen volgden elkaar op.

• Uitvoerende macht: De Liberale Regering Rogier (1861) had 6 ministers: Buitenlandse zaken, Binnenlandse zaken, Financiën, Oorlog, Openbare werken en vanaf 1879 het ministerie van Openbaar Onderwijs. Dit laatste leidde tot conflicten over de rol van de godsdienst in de openbare scholen.

• Staatsapparaat: Het aantal ambtenaren steeg van 1845 tot 1880 met een factor twee tot circa 125.000. De overheid investeerde in staatsinfrastructuur met projecten zoals volkstellingen en registratie van doodsoorzaken, om infectieziekten te bestrijden en de volksgezondheid te verbeteren in arbeiderswijken.

• Staatsschuld: De staatsschuld bleef vrij stabiel van 1845 tot 1870, waarna die steeg door stijgende uitgaven (privé spoorlijnen aankopen) en dalende inkomsten (economische crisis).

• Rechterlijke macht: De rechterlijke macht trok zich terug uit controle op de uitvoerende macht na het einde van het unionisme. Dit versterkte de autonomie van de rechtbank, maar beperkte tegelijkertijd de bescherming van burgers.

• Decentralisatie: De rol van gemeenten werd aangepast. Burgemeesters werden gekozen door raadsleden. De tolgelden werden afgeschaft, en een centraal gemeentekrediet werd ingevoerd.

• Parlementaire controle: Het parlement had toezicht op de overheidsuitgaven via het Rekenhof en elke drie jaar kwam er een parlementaire controle over de uitwijzing van vreemdelingen. Vreemdelingen die Belg werden hadden stemrecht. De staat probeerde zich te distantiëren van uitleveringen van politieke vluchtelingen.

Liberalisme en Economie

• Vrijhandelsbeleid: Nieuwe wetgeving stimuleerde de vrijhandel, waardoor internationale concurrentie toenam.

• Beurs & Vennootschappen: Liberalisering van het beurswezen en versoepeling van vennootschappen (naamloze vennootschappen alleen nog publicatie in het Belgisch Staatsblad). Wet op levensverzekeringen om maatschappijen tegen risico’s van "moral hazard" (morele risico’s) te beschermen.

• Actieve rol staat in economie: De staat creëerde openbare kredietinstellingen zoals het Gemeentekrediet en de ASLK om de economie te ondersteunen. De overheid nam ook post, telegrafie en spoorwegen over voor een uniforme standaardisatie.

Arbeid en Industriële ontwikkeling

• Arbeidsverhoudingen: De overheid streefde naar meer gelijkheid tussen werkgever en werknemer door het afschaffen van bepaalde restricties en het verlenen van organisatie-rechten. Staking werd als een strafbaar feit beschouwd.

• Arbeidsongevallen: Werknemers moesten de schuld van hun werkgever bewijzen als ze slachtoffers waren van een arbeidsongeluk. De rechtbanken waren vaak niet volledig in lijn met de claims van de slachtoffers.

Economische crisis

• Globale invloeden: De economische crisis vanaf het einde van de jaren 1870 werd mede veroorzaakt door de globalisering, goedkopere bulkproducten en de afnemende vraag naar industriële producten. De aanleg van spoorwegen raakte een eind, en er ontbrak een massa-consumptie.

Onderwijs en godsdienst

• Lager Onderwijs: Lager onderwijs was in 1842 onder invloed van het unionisme geregeld. Elke gemeente moest een lagere school hebben.

• Middelbaar Onderwijs: Middelbaar onderwijs was beschikbaar voor jongens, en later ook voor meisjes. Katholieke scholen fungeerden als aanvulling.

• Ministerie van Openbaar Onderwijs en liberale hervormingen: De liberale overwinning zorgde voor het opzetten van het ministerie van Openbaar Onderwijs, wat leidde tot de afschaffing van de schoolwet van 1842 en de invoering van de verplichting aan neutrale scholen.

Religie en Kerken

• Kerkhofbeleid: Confessionele begraafplaatsen werden opgericht voor verschillende religies (Joden, Katholieken). Conflicten ontstonden over begrafenissen voor mensen zonder een religieuze aansluiting. De Napoleontische wetgeving ontbrak aan een aparte ruimte voor onkerkelijken.

Taal en Nationaliteit

• Franstalige Natie?: Er was lobby voor het Vlaams. Vlaamse nationalistische bewegingen en taalwetgeving kwamen op in de jaren 1850.

Democratisering

• Gemeentelijk kiesrecht: Het gemeentelijk kiesrecht werd uitgebreid, en in 1883 werd dit verruimd, tot capacitair kiesrecht zoals middellessen, lager-opleidingsniveaus (examen).

• Immigranten en stemrecht: Het stemrecht voor immigranten werd uitgebreid. Dit was een voordeel voor de liberalen, aangezien deze immigratie vaak van liberale achtergrond was.