Kunst en Design: Moholy-Nagy en Bauhaus

Lessenreeks Andreas Peeters

• De lessenreeks behandelt een historisch overzicht van kunst en design.
• Er is een reflectie op de rol van de designer.
• De mediacontext van de lessenreeks zal worden behandeld.

Praktisch

• SEM 1: 6 lessen van Andreas Peeters en 6 van Ann Debeuf.
• Werkvorm: hoorcolleges.
• Deelexamen 1 MSS2: 40% van de punten voor het vak.
• On campus kennistoets in de eerste examenkans (januari) over de stof van SEM 1 (multiple choice en open vragen, on campus).
• Behaalde deelcijfer van de eerste examenkans wordt automatisch overgedragen naar de tweede examenkans bij een score van 10/20 of meer.

Te kennen stof

• Alles wat tijdens de hoorcolleges aan bod komt, tenzij anders aangegeven in de lessen.
• Slides worden aangevuld en op digitaal platform geplaatst na elke les.
• Neem tijdens de les aantekeningen, inclusief punten die niet op de slides staan.
• Bij de hoorcolleges wordt een scan van de sketchnotes/nota's ingeleverd.
• De aantekeningen mogen tijdens het deelexamen gebruikt worden.
• Aanvullende links en tekstfragmenten zijn zelf te bekijken.
• De vragen op het examen zijn deels reproductie/herhaling, maar inzicht in de grotere context/thematisch verbanden is belangrijk.
• Studeer niet alleen namen en termen, maar ook de samenhangende thema's, zodat vragen vanuit een breder perspectief beantwoord kunnen worden.

Thema's

• Leven in een wereld van door mensen gemaakte artefacten.
• Natuur en cultuur.
• Design- en kunstgeschiedenis.
• De taal van objecten.
• De rol van de designer in het systeem van betekenisgeving.
• De designer als storyteller.
• De raakvlakken/spanning tussen design en kunst.

Introductie

• Het onderscheid tussen natuur en cultuur.
• Een schilderij van William Turner: "Snow Storm - Steam-Boat off".
• De mens als speelbal van de elementen.
• Een afbeelding die refereert aan een advertentie van de Grand Bahama Cruise Line uit 2019.

Hoe verhouden we ons tot de natuur

• Vandaag associëren we natuur met welzijn.
• Stedelijke context: vaak opgesloten gevoel.
• Retraite in de natuur als een oplossing.
• Wandelen in het bos als een anti-depressivum.
• Het idee dat een natuurretreite ontspannend is, bestaat niet zo lang.
• In de middeleeuwen had je gek verklaard kunnen worden als je de natuur als ‘ontspanning’ zag.
• De natuur was onveilig, vol met gevaren.

Mythos

• De postmoderne wereld verschilt van de Oudheid.
• Om deze afstand te kunnen begrijpen, is het nodig om naar de oorsprong van mythen te kijken.
• De prehistorische mens was nomadisch.
• Kleine groepen jagers en verzamelaars.
• De natuurelementen hadden een grote invloed op hun levensstijl: Jagen was gevaarlijk.
• Mensenlevens waren kort en makkelijk verloren.

Introductie

• Ilias en Odyssee van Homeros.
• Mythos van Stephen Fry. (De Griekse mythen, herverteld)

De sacrale natuur

• In de Oudheid ervoeren mensen de natuur als 'bezield'.
• Alles rond hen was doordrongen van het goddelijke.
• Een boom, een dier, een plaats: overal was iets groters dan de mens voelbaar.
• De natuurelementen werden toegeschreven aan goddelijke actoren, waarbij de mens een speelbal was van hun handelingen en conflicten.
• Een afbeelding: 'De 12 goden van de Olympus' van Rafaello.

Demythologisering

• In het Oude Griekenland ontstaat de filosofie in de zesde eeuw voor Christus.
• De eerste natuurfilosofen keken naar de natuur op basis van empirie (observatie) en zochten een oorzaak achter alle dingen.
• Voor het eerst ging de mens op zoek naar beginselen en oorzaken los van een 'goddelijke wil'.
• Sinds de moderniteit is onze kijk op de wereld in Europa steeds meer 'onttoverd' door wetenschappelijke kennis.

Onderscheid natuur/cultuur

• Het begin van onze beschaving valt samen met het ontdekken van de landbouw en sedentair worden.
• De oorsprong van ons begrip van cultuur komt van de Romeinen ("Colere": cultiveren, zorgen voor, bewerken, bewaren).
• De natuur moet bewerkt worden zodat deze bewoonbaar wordt voor de mens ("Il faut cultiver son jardin").

Cultuur= cultiveren

• Het begrip 'cultuur' zoals wij die vandaag kennen, werd voor het eerst buiten de landbouwcontext in de Romeinse tijd gebruikt door Cicero.
• Het begrip "Cultura animi”: het cultiveren van de ziel, kwam later terug in de 17de eeuw. Het gelijkstelde onderwijs aan collectieve en individuele groei.
• De mens leeft niet in de natuur, maar in hun eigen cultuur.
• De cultuur geeft ons een duidelijke uitdrukking van wie we zijn en wat we belangrijk vinden.

Hannah Arendt

• Duits-Amerikaans Joods filosofe en politiek denker.
• Essay "The Crisis in Culture": relatie mens tot natuur en cultuur.
• Onderscheid tussen wereld die mensen zelf bouwen en de aarde.

The Human Condition

• Een boek van Hannah Arendt uit 1969.
• Een reactie op de maanlanding.
• Het nieuws van de maanlanding vond een dubbel positieve ontvangst:
• De 'dubbele' reden: we zijn niet beperkt tot deze aardbol. Er is een plan B.
• De moderne mens ziet de aarde steeds als een vluchtig aspect van de wereld.
• Mensen hebben hun eigen wereld los van de natuur gemaakt.
• De wereld van artefacten objecten en bouwwerken.
• We voelen ons niet verantwoordelijk voor de aarde.

The Crisis in Culture

• Politiek essay van Arendt in het boek 'Between Past and Future'.
• Massaproductie en massacultuur zijn recent.
• In de 20ste eeuw verliest kunst en cultuur hun intrinsieke waarde.
• Het gemakkelijker reproduceren en uitwisselen van kunstwerken.
• Kunstwerken werden steeds meer beoordeeld op basis van nieuwheid in plaats van ouderdom.
• Moderne consumenten waarderen objecten vooral voor hun nieuwheid en betaalbaarheid.
• Massacultuur 'consumeert' werken van het verleden, dit leidt tot devalueringvan de werken.
• We leven in een beeldcultuur. Heel veel beelden.
• Beeld-inflatie: we zien elke dag heel veel beelden.
• Hoe meer beelden we zien, hoe minder waarde we hechten aan de individuele beelden.

Wat heeft er nog waarde?

• Arendt bespreekt de secularisering (scheiding van kerk en staat).
• Ze belicht het ontstaan van een ecosysteem zonder autoriteit.
• Een autoriteit die lange tijd verbonden was aan de kerk, en de plaats van God.
• Vragen aan een 16de eeuwer: wat is belangrijkst in iemands leven? Het antwoord is hoogstwaarschijnlijk 'God'.
• In de postmoderne massamaatschappij bestaan talloze levensstijlen en religieuze overtuigingen.
• Deze bestaan naast elkaar zonder dat de één meer autoriteit dan de ander heeft.
• De moderne mens moet zelf zijn keuzes maken.
• Dit is niet altijd gemakkelijk.

Deel 1: De Taal van het Object

• Inhoudstafel met subonderdelen. (Page numbers in the file)

Start van een drieluik

• De taal van het object.
• De designer als storyteller.
• Het spanningsveld tussen design en kunst.
• De rol van de designer.

Belang van referentiekaders en cultureel kapitaal

• Citaat van Pierre Bourdieu over de impact van cultuur en opvoeding op sociale klassen en verschillen.
• Cultuur en opvoeding bepalen de identiteit van een individu.
• Meer kennis en bereidheid tot dialoog, hoe groter iemand's impact in de samenleving.

De taal van het object

• Op welke vlakken communiceren objecten met ons?
• Objecten hebben een functionele én symbolische waarde, de rol van design en de designer.
• Hoe kijken we naar objecten als consumenten en makers?
• Objecten laten we los op de wereld, willen we dat of niet.

Wat verstaan we onder objecten

• Verklarend onderdeel.

Peter Paul Rubens: De Kruisafneming

• Beschrijving van het schilderij, inclusief tijd van ontstaan.
• De historische waarde:
• Het schilderij werd besteld om ontheiligde altaren hun oude pracht terug te geven na de Beeldenstorm.
• Het schilderij is bekend ver buiten Vlaanderen.
• Het is één van de zeven wonderen van België.

De 10 principes van Bauhaus (1)

1. Geen grens tussen kunstenaar en ambachtsman -> kunstenaars worden gevraagd om zich te richten tot de aard der ambachten.
2. De kunstenaar is een verheven ambachtsman
3. Form follows function
4. Gesamtkunstwerk of het complete kunstwerk Wat is Gestalt?

De 10 principes van Bauhaus (2)

5. Ware materialen; 6. Minimalisme; 7. Nadruk op technologie; 8. Slim gebruik van middelen; 9. Eenvoud en doeltreffendheid ; 10. Constante ontwikkeling. en innovatie.

Arts&Crafts

• Bauhaus zag massaproductie als iets dat ook ambachtelijk kan zijn.
• Eenvoud en bruikbaarheid waren belangrijk.
• Pioniers als William Morris wilden de traditie van ambacht herstellen.
• Voorwerpen die industrieel geproduceerd werden vonden zij vaak te zonder ziel.
• Hij wilde de hiërarchie tussen schone en toegepaste kunsten, tussen kunst en ambacht, high en low brow kunst opheffen.
• Voor Morris waren goede arbeidsomstandigheden essentieel.
• Bedrijf opgericht: Morris & Company.
• Hij wilde goed betaalde vaklui.
• Hij wilde dat dagelijks gebruiksobjecten kwalitatief waren .

Grafisch Design van Paul Rand

• Grootmeester in visuele communicatie en brand identities.
• Hij gebruikte kleur, typografie en mixed media.
• "Everything is design".
• Zijn grootste bijdrage was het ontwerpen van merkidentiteiten voor grote bedrijven.
• Merken zoals IBM, ABC, UPS, Ford, en Enron.
• Hij onderstreepte het belang van design voor business.
• Zijn design is sterk en herkenbaar door zijn moderne stijl.
• Hij gebruikte veel felle kleuren .

Brand Identities

• Gedurende zijn carrière veranderde Paul Rand de visie van Amerika op visuele communicatie.
• Hij combineerde Europese ideeën met commercieel design.
• Hij gebruikte typografie, kleuren en media om consumenten te betrekken.
• Hij stimuleerde de nadruk op design, als communicatiemiddel in alle domeinen van een modern leven.

Everything is Design

• Rand drukte zijn stempel in de jaren 1930 met een moderne stijl.
• Hij bracht een verandering door advertenties te creëren die waren geinspireerd door Bauhaus en De Stijl.
• Hij geloofde in de kracht van grafisch ontwerp. De kracht van de eenvoud en geometrie: het vermogen om een universele taal in ontwerp te creëren.
• Na de oorlog (vanaf 1955) onderscheidde hij zich met visual identities voor bedrijven, door de nadruk op sterke en visuele communicatie.
• Hij maakte logo’s voor grote bedrijven.

Elektronische Step van Bird

• Gebruiksvoorwerpen of meer?
• “Take a ride”, “Rethinking urban mobility”.

Bruidskoffer

• Schilderij van de Conquestof Trebizond.
• Uit de werkplaats van Apollonio di Giovanni di Tomaso.

Korte inhoud

• Objecten zijn niet zomaar dingen die je koopt.
• Ze definiëren iemands identiteit en wat voor iemand belangrijk is.
• Ons bezit gaat vaak over een eigen identiteit.
• Twee “verwante” tendensen: minimalisme en maximalisme.

Minimalisme

• Lockdown leidde tot een kritische blik op iemands bezittingen.
• Focus op de essentiële zaken in het leven.
• Minder voorwerpen: meer vrijheid, minder stress.
• Marie Kondo: “spullen geven vreugde of energie”.
• Zonder vreugde: wegdoen.
• Minimalisme spreekt een duurzaam karakter aan.

Kubisme

• Pablo Picasso en Georges Braque.
• Kubisme gebruikt gefragmenteerde vormen en meervoudige perspectieven.
• 'Man met Viool' toont een ‘onmogelijk perspectief’
• Picasso en Braque bestudeerden de vlakken van een onderwerp vanuit verschillende perspectieven.
• Ze kapten dit in stukken en projecteerden deze op het canvas.

Het Futurisme

• Ontstaan in de context van 1909.
• Italiaanse dichter Filippo Marinetti.
• Publicatie in het tijdschrift ‘Le Figaro’ in Parijs.
• Het futurisme vierde technologie, snelheid, industriële maatschappij.
• Agressief en revolutionair.

Visuele kenmerken

• Dynamiek en beweging: diagonale en schuine lijnen, dynamische vormen en herhaling.
• Kinetische energie: zoals ‘Dynamism of a Dog on a Leash’ van Giacomo Balla, herhaling en overlap van vormen.
• Geometrisch abstractie: Gebruik van geometrische abstractie.

Typografie en parole in libertà

• Marinetti ontwikkelde de typografische stijl “parole in libertà”.
• Woorden in vrijheid.
• Verschillende lettertypes, groottes en kleuren werden gecombineerd.
• Chaos, snelheid en lawaai visueel uitdrukken.

Het Dadaïsme

• Een culturele beweging. Ontstond als reactie op de Eerste Wereldoorlog.
• Protest in het Cabaret Voltaire (Zürich, 1916).
• Humor, conflicten, en interpretaties.

Visuele kenmerken

• Anti-kunst en anti-esthetiek: Dadaïsten maakten bewust gebruik van chaotische werkvormen en negeerden de vakmanschap.
• Alles kon kunst zijn, zelfs gevonden voorwerpen.
• Collages en fotomontages: kunstenaars gebruiken collage en foto’s voor onlogische, verontrustende beelden.
• Kunstenaars zoals Hannah Höch, Raoul Hausmann, en John Heartfield.

Typografische experimenten

• Dada gebruikte poëzie en typografie, zoals de werken van Kurt Schwitters.
• Gebruik van willekeurige woordplaatsing.
• Verschillende lettertypen en lay-outs.
• De grens tussen visuele en auditieve poëzie werd overschreden.

Ref #4: Paul Rand

• Paul Rand (1914-1996) was een Amerikaans vormgever, art director die bekend stond voor zijn revolutionaire brand designs en logo's.
• Zijn grootste bijdrage: merkidentiteiten voor grote bedrijven zoals IBM, ABC, UPS, Ford, en Enron.
• Design voor business, branding.

Ref #5: Raymond Loewy

• Raymond Loewy (1909-1980) was een Amerikaans industrieel ontwerper.
• Meer commerciële designer, altijd oog voor de verkoopscurve.
• Werk bijvoorbeeld aan het logo voor Shell, Chrysler, TWA, and Coca-Cola.
• Andere bekende ontwerpen: Greyhound Scenicruiser, en Coldspot koelkasten.

Philippe Starck

• Franse ontwerper.
• Interieur-, product-, industriële, en architectuurontwerpen, inclusief meubels, et cetera.
• Minimalistisch, maar in felle kleuren en met bijzondere vormen en materialen.
• Hij wil dat zijn ontwerpen in massa worden geproduceerd én relatief betaalbaar en duurzaam zijn.

Dieter Rams

• Duits industrieel ontwerper, verbonden aan Braun.
• Minimalistisch.
• Ontwikkelde een minimalistische, onopvallende aanpak.
• Hij geloofde in minder, maar beter (Weniger, aber besser).
• Ontwikkelde kwalitatieve design voor Braun, Vitsæ, et cetera.
• Zijn design heeft de hele designpraktijk beïnvloed en werd zeer gewaardeerd.

Moderne Bewegwijzering New York

• Massimo Vignelli en Bob Noorda ontwierpen
• Overheid gecontroleerde/beheer van de metro's.

Overeenkomsten tussen storytelling en design

• Design gebruikt elementen zoals vorm, kleur, materialen, taal, en systeemdenken om tot betekenis te komen.
• Design ondersteunt de ideeën van de designer en ondersteunt gevoelens en verwondering.

Verweven met ons leven

• Design is vandaag de dag overweldigend over/mee in veel aspecten van ons dagelijks leven.
• Het is duidelijk terug te zien hoe communicatie door middel van apps/digitale producten wordt vormgegeven.

Design is storytelling

• De impact van design: onmiskenbaar
• Het streven naar schoonheid/gevoel/zintuiglijkheid/interpretatie/humor én conflict.
• We zagen dat de interpretatie bij gebruikers kan liggen, maar ook aan de kant van de designe/auteur.

Design vandaag en morgen

• De aard van objecten verandert snel door de digitale/digitale convergentie in onze hedendaagse wereld .
• Er wordt veel geproduceerd in China.

Bijzondere voorwerpen in de designegeschiedenis

• Moleskine notitieboek; stoel nr. 14; Zwitsers zakmes; Rits; Dixon Ticonderoga potlood; krantenhouder; Martini glas; Le Creuset gietijzeren kookpotten; LC4 Chaise Longue; Standard stoel Jean Prouvé; Melkflessen(jaren 1940); LCW Stoel; Tupperware; Eames scherm; Ball Clock; Womb chair; Compas bureau; Eames DAR; Eames ESU; Kewlox kastensysteem; Billy kasten; Tongue chair; KV1 Mixer kraan; Tripp Trapp kinderstoel; Post-it Notes; Swatch polshorloges; Juicy Salif citruspers; Garbino vuilemmers; iPod MP3 speler (de producten)

Theorie David Hockney

• Hockney suggereert dat vele bekende kunstenaars gebruik maken van optische instrumenten als bijvoorbeeld camera obscura's etc, om zo hun verbluffende realistische schilderijen te maken.

De Gotiek (ca. 12de-16de eeuw)

• Religieuze thema's, heiligenlevens.
• Frontale figuren en hiëratische schaal.
• Sterke contourlijnen.
• Veel kleuren en goudgebruik.
• Aanwezigheid van diepte.
• Kunstenaars als Giotto en Jan van Eyck.

De Industriele Revolutie (18de-19de eeuw)

• Ontstaan van de eerste manufacturen.
• Technologie en massaproductie beïnvloeden design.
• Logo's en verpakkingen worden ontworpen.
• De maakindustrie wordt een nauwere partner van de designer.

Het Modernisme

• Ontstaan na de Eerste Wereldoorlog.
• Diverse stromingen, zoals Art Nouveau, Bauhaus, Streamline.
• Cultuurverschillen in Europa.
• Internationale stromingen.

Het Fauvisme

• De fauvisten werkten in het Zuid-Franse kunstdorpje Collioure en schilderden de haven van Collioure in intense kleuren.
• Intense kleuren, onverdund naast elkaar.
• De fauvisten schilderden vooral landschappen maar gingen later ook portretten schilderen.
• Veel abstractie.

Het Expressionisme

• Ontstaat in het begin van de 20e eeuw in Duitsland.
• Gebruik van felle kleuren en primitieve vormen om emoties te uiten.
• De kunstenaars wilden een ervaring of een idee weergeven in plaats van een realistische vertaling. Groep die zich Der Blauwe Reiter noemden.

Het Dadaïsme

• Radicaal protest.
• Gebruikt chaos en ontwerpelementen die zo duidelijk mogelijk zijn.
• Kunstenaars als Hannah Höch, Raoul Hausmann en John Heartfield.
• Kritische reflectie van de samenleving, maatschappelijke veranderingen en politiek.

Het Surrealisme

• Een beweging die voortkomt uit Dada.
• Kunstenaars wilden een andere, minder rationele en logische wereld ontdekken, bijvoorbeeld de droom / fantasie.
• Meest bekende kunstenaars: Max Ernst, Salvador Dali en René Magritte.

De Pop Art

• Reactie op consumptiemaatschappij en de massamedia.
• Kunstenaars als Andy Warhol, Roy Lichtenstein en Jean-Michel Basquiat.
• Gebruik beelden uit populaire cultuur (zoals reclames, stripboeken).
• Blurring of the lines between ‘high’ en ‘low’ art.

Vooruitblik op het examen

• De eerste en tweede examenkans zijn gepland voor januari 2025 en juni 2025.
• Evaluatie voor de eerste examenkans: deelexamen 1 (SEM 1) van 40% van de punten, een deelexamen 2 (SEM 2) van 20% van de punten en een permanente evaluatie (P.E. SEM 2) van 40%. Het is een digitale test met 30 vragen.
• Evaluatie voor de tweede examenkans: deelexamen 1 (SEM 1), deelexamen 2 (SEM 2), en een permanente evaluatie (P.E. SEM 2). Het is een digitale test met 30 vragen.