Климат және оның элементтері

Климат - белгілі бір ауа режимімен анықталатын және сол жерге тән атмосфераның жай-күйі.
Климаттың негізгі географиялық факторлары: географиялық ендік, теңіз деңгейінен биіктігі, жер бетіндегі су мен құрлықтың орналасуы, құрлық бетінің жер бедері, мұхиттық ағыстар, өсімдік жамылғысы, қар және мұз жамылғысы, адамның шаруашылық іс-әрекеттері.
Климат түзуші элементтердің зоналық бағытта таралуы географиялық ендікке тәуелді.
Атмосфералық қысым биіктеген сайын төмендейді.
Күн радиациясы биіктеген сайын жоғарылайды.
Ауа температурасы биіктеген сайын төмендейді.
Климат құрыушы факторлар: географиялық ендік (күн радиациясы), жердің төсеніш беті (жер бедері, төсеніш бетінің сипаты), ауа массасының циркуляциясы (атмосферадағы ауа массасы, ауа ағындары, циклондар, антициклондар).
Құрлық пен судың таралуына байланысты климат теңіздік және континенттік болып бөлінеді.
Төрт жыл мезгілі айқын байқалатын климаттық белдеу - қоңыржай.
Қоңыржай белдеудің оңтүстігінде 40-55 ос.е аралығында Қазақстан орналасқан.
Қазақстандағы ең қысқа күн - қыс айында -7 сағат 09 минут.
Қазақстандағы ең ұзақ күн - жаз айында - 17 сағат 22 минут.
Киев қаласында түсетін жылдық күн сәулесінің түсу ұзақтағы - 1786 сағат.
Өскемен қаласында түсетін жылдық күн сәулесінің түсу ұзақтағы - 2287 сағат.
Қазақстан тауларындағы күн радиациясы мол түсетін белдеу - 600-1400 метр биіктік аралығы.
Қазақстан аумағындағы жиынтық күн радиациясы мөлшерінің солтүстіктен оңтүстікке қарай 100 ккал/см2 –ден 150 ккал/см2 –ге артады.
Жиынтық радиациясының шағылысуға және жылу тиімділігіне жіберген шығыны арасындағы айырмашылық - радиациялық баланс.
Қазақстанның солтүстігінде радиациялық баланстың теріс көрсеткіші 3,5-4,5 (қараша-наурыз) ай созылады.
Қазақстанның оңтүстігінде радиациялық баланстың теріс көрсеткіші 1-2 ай созылады.

Климат жағдайы

Климат дегеніміз – белгілі бір ауа режимімен анықталатын және сол жерге тән атмосфераның жай-күйі.
Климаттың негізгі географиялық факторлары – географиялық ендік, теңіз деңгейінен биіктігі, жер бетіндегі су мен құрлықтың орналасуы, құрлық бетінің жер бедері, мұхиттық ағыстар, өсімдік жамылғысы, қар және мұз жамылғысы, адамның шаруашылық іс-әрекеттері.
Климат құрыушы факторлар – географиялық ендік (күн радиациясы), жердің төсеніш беті (жер бедері, төсеніш бетінің сипаты), ауа массасының циркуляциясы (атмосферадағы ауа массасы, ауа ағындары, циклондар, антициклондар).
Құрлық пен судың таралуына байланысты климаттың бөлінісі – теңіздік және континенттік.
Төрт жыл мезгілі айқын байқалатын климаттық белдеу – қоңыржай.
Қазақстан 40-55ос.е аралығында орналасқан.
Қазақстандағы ең қысқа күн – қыс айында -7 сағат 09 минут.
Қазақстандағы ең ұзақ күн – жаз айында – 17 сағат 22 минут.
Киев қаласында түсетін жылдық күн сәулесінің түсу ұзақтағы – 1786 сағат.
Өскемен қаласында түсетін жылдық күн сәулесінің түсу ұзақтағы – 2287 сағат.
Қазақстан тауларындағы күн радиациясы мол түсетін белдеу – 600-1400 метр биіктік аралығы.
Қазақстан аумағындағы жиынтық күн радиациясы мөлшерінің заңды түрде солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгерісі – 100 ккал/см2 –ден 150 ккал/см2 –ге артады.
Тау жотасының бір жағында қысым төмен болып, ал екінші жағында жоғары болған кезде пайда болатын құрғақ жел – фен.
Теңіз жағалауларында соғатын жел – бриз.
Құрлық пен судың бірқалыпты жылынбауынан пайда болатын желдер – бриз.
Бағытын тәулігіне екі рет өзгертетін жел – бриз.
Күндізгі бриздің соғу бағыты – теңізден құрлыққа.
Түнгі бриздің соғу бағыты – құрлықтан теңізге.
Бриз желі соғатын Қазақстан аймақтары – Балқаш, Арал, Каспий, Алакөл.
Теңіз жағалауына жақын орналасқан аласа таулардан теңізге қарай соғатын суық жел – бора.
Суық кезеңдерде соғатын жел – бора (сарма, мистраль).
Байкалда күзде солтүстік-батыстан соғатын жел – сарма.
Франция жағалауларында соғатын суық жел – мистраль.