Katangian ng Tagasuri ng Akda

Katangian ng Tagasuri ng Akda

• Kailangan ang malawak na kaalaman sa akda, paraan ng pagkabuo, at pamamaraan ng awtor.
• Dapat kilalanin ang sarili bilang manunuri ng panitikan, hindi ng lipunan, manunulat, o ideolohiya.
• Igalang ang desisyon ng ibang manunuri na sumasandig sa ibang disiplina, tulad ng linggwistika, kasaysayan, at sikolohiya.
• Kinakailangan na matapat na kilalanin ang akda bilang sumasailalim sa paraan ng pagbuo o konstruksyon.
• Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ang tigas ng damdaming naninindigan para sa kapakinabangan ng panitikan.
• Ang manunuri ay kailangang magkaroon ng opinyon na bunga ng obhetibong pananaw, kaya mahalaga ang pagiging matapat sa pamumuna.

Mga Katangian ng Isang Manunuri

• Matapat sa pamumuna: Naghahatid ng kahalagahan ng akda sa pamamagitan ng paliwanag o panunuligsa.
• May kamalayan sa paligid: Kasama ang kalikasan at kapaligiran sa paglikha ng mga akdang pampanitikan.
• Nalalaman ang bisang taglay: Mahalaga ang pag-alam sa mga bisang taglay ng akda, dahil layunin ng panitikan ang magbigay-aliw at aral.
• Mapagmasid: Nakakukuha ng paksa mula sa pangyayari, sitwasyon, at banghay sa pamamagitan ng sariling pagmamasid.
• May malawak na karanasan: Ang karanasan ay mahalaga sa paglikha ng mahusay na panitikan.

Kahulugan ng Panunuring Pampanitikan

• Ang panunuri ay maaaring ituring bilang kritisismo, pamumuna, matalinong pagbabasa, pag-aaral, pagtatalakay, pagpapaliwanag, o paghahatol.
• Ang panitikan ay nauukol sa mga akda gaya ng tula, awit, sanaysay, talumpati, at maikling kwento.
• Ang panunuring pampanitikan ay malalim na paghimay sa mga akdang pampanitikan sa tulong ng kritisismo para sa pag-unawa sa manunulat at katha.
• Nagbibigay kahulugan sa mga nagaganap sa daigdig at pagsusuri sa kabuluhan ng tao.
• Binanggit sa Kritisismo na ang panitikan ay salamin, larawan, o repleksyon ng buhay, karanasan, lipunan, at kasaysayan.
• Ang panitikan ay kapupulutan ng aral sa buhay at tulad ng metodolohiya ng pagtuturo ng panitikan sa mga bata.
• Ang terminolohiyang "krino" sa Griyego ay nangangahulugang "maghusga".
• Ito ay pagtatangka na alamin at palaganapin ang pinakamahusay na nalalaman at naiisip sa mundo (Matthew Arnold).
• Ang panunuring pampanitikan ay isang disiplinang sumusubok na ilarawan, aralin, analisahin, kilatisin, at bigyang interpretasyon ang sining.

Simulain sa Panunuring Pampanitikan

• Layunin nito na tukuyin, bigyang halaga, at suriin ang akdang pampanitikan.
• Ito ay malalim na paghimay sa akdang pampanitikan sa pamamagitan ng paglalapat ng iba't ibang kritisismo na naglalayong malikhaing manunulat.
• Tumutukoy sa pag-aaral, pagtalakay, pagsusuri, at pagpapaliwanag ng panitikan.
• Dapat taglayin nito ang katalinuhan, seryosong damdamin, at tapat na mithi sa kalayaan.
• Dapat mahusay ang organisasyon o balangkas na bahagi ng disiplina ng pagsusuri.
• Dapat maganda ang paksa, malinis ang wika, at organisado ang paglalahad.
• Dapat mahagap ng may-akda ang piniling paksa at mahusay ang pagtatalakay.
• Hindi dapat manaig ang pananagisag sa tula, sa halip ang sikad ng damdamin at lawak ng pangitain.
• Kailangan napapanahon, may kaisahan, makapangyarihan ang wika, at malalim ang kaalaman sa teoryang pampanitikan.
• Kailangan nagpapamalas ng masinop na pag-uugnay ng mga sangkap ng pagsulat.

Panunuring Pampanitikan, Panunuri at Kritisismo

• Sinasaklaw nito ang kahulugan ng panunuri at kritisismo, at paghahambing ng dalawa.
• Ang panunuri/critique ay sistematikong pag-aaral ng nakasulat o pasalitang diskurso.
• Ang kritisismo/critism ay pagbuo ng paghatol tungkol sa positibo o negatibong katangian ng isang bagay o tao.

Paghahambing ng Panunuri at Kritisismo

• Naghahanap ng estruktura at kung ano ang pwede; nagtatanong upang maliwanagan.
• Nakalahad sa mabuti, matapat sa obhetibong tinig; positibo at konkreto.
• Nagpapatawa rin at tumitingin lamang sa kung ano ang nasa pahina.
• Naghahanap ng mali, kulang; nagbibigay agad ng hatol.
• Nakalahad sa malupit at mapanuyang tinig; negatibo at malabo.
• Seryoso at hindi marunong magpatawa; naghahanap ng pagkukulang sa manunulat at akda.

Teoryang Pampanitikan: Realismo

• Ang teoryang realismo ay tumatalakay sa katotohanan sa lipunan, pokus sa lipunan at gobyerno, at inuugnay ang pangyayari sa akda.
• Ipinaglalaban nito ang katotohanan kaysa kagandahan, na kadalasang may paksang kurapsyon, katiwalian, kahirapan.
• Ipinakikita ang karanasan ng may-akda sa makatotohanang pamamaraan at pagtanggap sa realidad.

Halimbawa ng mga Akda sa Realismo

• AMBO (Wilfredo Virtusio)
• BANGKANG PAPEL (Genoveva Edrosa-Matute)
• MGA IBONG MANDARAGAT (Amado V. Hernandez)
• MAGANDA PA ANG PAG IBIG (Lazaro Francisco)
• DEKADA 70 (Lualhati Bautista)
• SI INTOY SIYOKOY NG KALYE MARINO (Eros Atalia)

Iba't Ibang Pangkat ng Pagsusuring Realismo sa Panitikan

• Pinong (Gentle) Realismo: Nagtitimping ilahad ang kadalisayan ng bagay-bagay.
• Sentimental na Realismo: Mas optimistiko at naglalagay ng pag-asa sa damdamin.
• Sikolohikal na Realismo: Naglalarawan ng internal na buhay o motibo ng tao.
• Kritikal na Realismo: Naglalarawan ng gawain ng isang lipunang burgis.
• Sosyolistang Realismo: Ginagabayan ng teoryang Marxismo sa kalagayan ng lipunan.
• Mahiwagang (Magic) Realismo: Pinagsasama ang pantasya at katotohanan.

Teoryang Historikal

• Pagsusuri sa panitikan batay sa konteksto ng panahon kung kailan ito isinulat.
• Binibigyang-diin kung paano naapektuhan ng kasaysayan ang akda at kung paano ito nagsilbing repleksyon ng mga pangyayari sa lipunan.
• Layunin nito na maunawaan ang kaugnayan ng panitikan at kasaysayan, at kung paano nagiging salamin ng panahon ang isang akda.
• Nakabatay ito sa tunay na pangyayari sa kasaysayan na nagpapakita ng pagbabago sa kultura, pulitika, at ekonomiya.
• Nagbibigay-diin kung paano din sa pananaw ng may-akda bilang bahagi ng kanyang panahon.

Halimbawa ng mga Akda

• Noli Me Tangere at El Filibusterismo gawa ni Jose Rizal: Nagpapakita ng kalagayan ng Pilipinas noong panahon ng mga Espanyol
• Florante at Laura gawa ni Francosco Balagtas: Nagpapakita ng pananakop at pang-aapi sa mga Pilipino noong panahong iyon.
• Banaag at Sikat gawa ni Lope K. Santos: Tumatalakay sa mga ideolohiyang sosyalismo at kapitalismo noong panahon ng Amerikano.

Paano Pinapakita ang Historikal sa Panitikan?

• Ang teoryang historikal ay pinapakita sa panitikan sa pamamagitan ng paggamit ng tunay na petsa’t lugar ng mga pangyayari.
• Kalimitang naglalaman ito ng mga historikal na tauhan o mga aktwal na kaganapan sa kasaysayan.
• Ang ganitong mga akda rin ay naglalarawan ng mga importanteng isyung panlipunan. katulad ng digmaan, pananakop at rebolusyon.

Kahalagahan

• Tumutulong upang maunawaan ang mga akda sa konteksto ng panahon nito
• Nagbibigay ng mas malalim na pagpapahalaga sa kasaysayan sa pamamagitan ng panitikan
• Nagpapakita ng ugnayan ng panitikan sa lipunan.

Teoryang Pormalismo/New Criticism:

• Kilala rin ito bilang panunuring pampanitikan, perspektiba, o pagdulog.
• Nagiging matalas ang mambabasa at nagbibigay ng paraan upang mas maunawaan at pahalagahan ang teksto.
• Nagsimula noong 1920 sa pamamagitan nina I.A. Richards, T.S. Eliot, Cleanth Brooks at iba pa.
• Naniniwala ang mga eksperto sa teoryang pormalismo nito na dapat ituring na may awtonomiya ang anumang akdang pampanitikan sa kaligiran nito at may sariling pamantayan.

Kahulugan ng Pormalismo:

• Ayon kay Reyes (1992), hindi na binibigyang halaga ang ang may-akda, kasaysayan, at mambabasa sa pormalismo nito
• Nakasentro ang teoryang pormalismo sa porma ng panitikan at tumatalakay sa Intentional Fallacy/Affective Fallacy
• Ang dulog ng pormalismo ay mabisang instrumento sa kalinawan ng isang akda
• Sumasailalim sa proseso ng konstitusyon ayon sa batas at alituntunin
• Binabantayan nito ang Ironya, Persona, Tono, Kaisahan, Impersonalidad, Punto de bista, Obhektibismo, Simbolismo

Teoryang Humanismo

• Nagmula sa Europa sa panahon ng Rennaisance o muling pagsilang, kung saan nakatuon ang atensyon sa pagpapahalaga sa tao.
• Sa kasalukuyan, binibigyang kahulugan ng International Humanist and Ethical Union ang Humanismo.
• Isang pag-aaral sa pananaw ukol sa paniniwala o prinsipyo ukol sa tao.
• Binibigyang pansin ang magagandang saloobin ng taong nakapaloob sa isang akdang pampanitikan.
• Itinataas ang karangalan ng tao bilang sentro ng akda.
• Kinikilala ang kakayahan para mag-isip at magpasya.

Mga Simulain ng Humanismo

• Pangunahing paksa sa panitikan at sining ay ang tao, ang kanyang mga saloobin at damdamin
• Pinapahalagahan ang kalagayan ng isipan, talino , kakayahan, kalikasan ng tao
• Itinaguyod ang relihiyong nagtuturo ng moralidad
• Binibigyang pansin ng mga manunulat ang problema sa kasalukuyan
• Ipinapakita ang tao bilang sentro ng mundo; Binibigyang tuon ang kalakasan at kabutihan ang pagkataong tao
• Nakasulat sa angkop sa akdang susulatin – magkakaugnay, may buong kaisipan, nakakaaliw at mapagpahalaga sa katotohanan

Teoryang Dekonstruksyon

• Natuklasan ni Jacques Derrida noong ika-20 siglo na kung saan nakapokus sa pagdikonstrak ng mga kaalaman
• Binibigyan niya ang panitikan bilang isang uri ng teoryang pampanitikan kung saan ang karaniwang istrutura ay di-sinusunod.

Halimbawa ng Akda

• Tata Selo

Teoryang Eksistensyalismo

• Ipinapahayag ang sariling saysay at mundo upang bigyan ng saysay ng isang tao ang kaniyang buhay dito.
• Hinahanapan nito ng katibayan ang kahalagahan ng personalidad at binibigyan halaga ang kapangyarihan.
• Ang teoryang ito ay nagmula sa kanluran noong ika-19 hanggang ika-20 siglo kung saan maraming manunulat ang naimpluwensyahan.
• Pinangunahan nina Jean Paul Satre, Albert Camus, at Andre Gide.

Pokus ng Eksistensyalismo

• Kalayaan na nagbibigay kaalayaan sa pagpili kung saan nakasaad ang responsibilidad sa bawat pagpili.

Hangaring Awtentiko

• Itoy pagiging totoo at paglikha ng magandang pagpapasya

Teoryang Naturalismo

• Naniniwalang walang malayang kagustuhan ang isang tao dahil hinuhubog ng herediti at kapaligiran ang buhay nito
• Ugnay nito ang siyentipikong pamamaraan na kung saan ilalahad ang lahat ng nilalang at pangyayari at ang lahat ng karungan ay maaaring masusi Laliman
• Pinasiding katangian ng Teoryang Realismo.
• Ang buhay ay tila isang marumi, mabangis at walang awang kagubatan. Ang indibidwal ay produkto ng kapaligiran. Itoy simpleng tauhang may damdamin
• Ilathala ang kasuklam-suklam na detalye ng buhay at mailrawan ang kalikasan

Teoryang Istrukturalismo

• Nagsimula sa unang dekada ng ika-20 dantaon na pinamumunuan ni Ferdinand de Saussure ng France
• nakaugat sa paniniwalang ang kahulugan ay maaari lamang mapalitaw kapag ito ay tiningnan sa mas malawak na istrutura---ang istruktura ng wika
• ang kahulugan ay nakapaloob sa sistema ng salita (ang tinatawag na langue) na nakadepende naman sa aktwal na sinasabi o binigkas (ang parole.)
• Naglilikha ng kaibihan sa salita.
• Itinuring ni Saussure ang wika bilang sistema na senyas na binubuo ng taga sagisag
• Hindi kundi pati na rin ang kabuuan

Teoryang Pampanitikan Klasisismo/Klasismo:

• Nagsimula sa Gresya at sinasaad nito na kaisipan muna kayasa damdamin na nagkasalungat sa nga teoryang roamtisismo
• Nagpapahayag na ang isang akda ay nagaganap sa kasalukuyan
• Nagsisimula sa mataas tungo sapinaka mababang antas
• isabuhay at dakilain ang pisikal na bagat at espiritu at dakilang kaisipan

Teoryang Bayograpikal

• Tumutukoy sa paraan ng pagsusuri batay sa may-akda
• Tukuyin ang Elemento; buhay at motibasyon Ang mga elemento: personal karanasan at pangyayari sa may-akda Pangyayari sa lipinan tulad ng kultural na pagkakakilanlan

Ang teoryang Feminismo

• Layunin nito na ilarawan ang sosyal na hakbangin.
• Tingnan ang Imahean o pagpapakadelarawan Halimbawa: sa Ngalan ng Ina

Teoryang Marxismo

• Uunawain ang akda bayat sa kalagayan ng tauhan
• Sinusuri nito ang Kapitalismo
• Si Karl Marx ay Aleman na Pilosopo at tinaguriang daluhisay ng ekonomiya
• Nagbibigay kahulugan sa Burges at Proleriation