Katangian ng Liham: Opisyal na Transaksyon

• Corazon C. Aquino, Pangulo ng Pilipinas (Atas Tagapagpaganap Bilang 335) nag-atas sa lahat ng mga kagawaran ng pamahalaan na gamitin ang Filipino.
• Ito ay para sa opisyal na mga transaksyon, komunikasyon at korespondensya.

Mga Katangian ng Liham

• Malinaw (Clear): Ang kasimplihan ay daan sa madaling pag-unawa.
• Wasto (Correct): Tiyaking wasto ang bawat pahayag o impormasyon bago ito isulat.
• Buo ang Kaisipan (Complete Idea): Pagsama-samahin ang lahat ng kailangang impormasyon.
• Magalang (Courteous): Napakahalaga ng himig ng pagpapahayag.
• Maikli (Concise): Sikaping makatulong ang bawat salitang isusulat sa pagpapabatid ng nais sabihin sa nillihaman.
• Kombersasyonal (Conversational): Ilahad ang makatotohanang mga ideya at paniniwala
• Mapitagan (Considerate): Pakatimbangin ang anumang nais ipahayag ng sumusulat.
• Korespondiya: Ito ay komunikasyon sa pamamagitan ng palitan ng mga nakasulat na liham.
• Korespondensya opisyal: Liham para makapag komunikasyon ang mga pinuno at kawani ukol sa mga transaksyon at usaping pangkompanya.

Mga Batas Kaugnay sa Wikang Filipino at Korespondensya Opisyal

• Ang Konstitusyon ng 1987 ng Republika ng Pilipinas Artikulo XIV Seksyon 6-9.
• Seksyon 6: Ang Wikang Pambansa ng Pilipinas ay Filipino.
• Seksyon 7: Ukol sa mga layunin ng komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay Filipino at, hangga't walang itinatadhana ang batas, Ingles.
• Sekyon 8: Ang konstitusyong ito ay dapat ipahayag sa Filipino at Ingles at dapat isalin sa mga pangunahing wikang panrehiyon, Arabic at kastila.
• Seksyon 9: Dapat magtatag ang kongreso ng isang komisyon ng wikang Pambansa.
• Ang Katawan ng Liham: naglalahad o nagsasalaysay tungkol sa paksa ng isang liham at matatagpuan ang aktuwal na mensahe.
• Bating Panimula: Ito ay pagbati sa liham wari'y nagsasabing "kumusta ka" o "Magandang umaga" Halimbawa is "Mahal na Ginang" Halimbawa is "Mahal kong Ginoo"
• Bating Pangwakas: Ito ay tradisyunal na pamamaalam ng sumulat. Halimbawa: Lubos na gumagalang, Taos-pusong sumasainyo, Sumasainyo, Lubos na gumagalang.
• Pamuhatan: Ang bahaging ito ay binubuo ng pangalan at tirahan ng nagpapadala ng liham.
• Ang Lagda: Ito ay nagpapakilala ng kung sino ang sumusulat
• Patunguhan: Nilalaman ng bahaging ito ang kompletong pangalan, katungkulan, at tanggapan ng taong padadalhan ng liham at tirahan ng indibidwal o establisyemento na padadalhan ng liham.

Mga uri ng Liham

• Liham na Humihiling ng Mapapasukan (Application Letter): Ito ang liham na pinakagamitin ng marami lalo na sa mga kabataang katatapos lamang ng pag-aaral o tapos sa kolehiyo na naghahanap ng trabaho.
• Liham-Pagtatanong: Ang liham na nagtatanong ay maaaring huminging opinion o mag-anyaya na rin.
• Liham-Pagtanggap: Ipinahahayag rito ang pagsang-ayon, kumpirmasyon o desisyong magsimulang magtrabaho bilang empleyado sa isang establisyemento.
• Liham ng Pagbibitiw (Resignation Letter): Pinakamahalaga sa liham na ito ang dahilan ng empleyado kung bakit siya aalis, petsa ng simula ng hindi papasok sa trabaho at pananalitang nagpapahalaga sa karanasang natamo sa liwanang kompanya.
• Liham Pasasalamat: Nagpapamalas ito ng katapatan at kagandahang-loob.
• Liham Pagsang-ayon: Pagpapaunlak. Iwasan tuwina ang maligoy na pananalita at mahahabang pangungusap.
• Liham-Pagtanggi: Kailangan ang higit na ingat sa pagpili ng angkop at mabisang salita sa pagsulat ng liham-pantanggi.
• Liham na Nangongolekta/Naniningil: Ang liham na ito ay mahalagang hakbang sa pagbuo ng partnership sa isang indibidwal o kumpanya.
• Liham-Paghirang: Tandaan, labis na pormal ang liham na ito.
• Liham na Humihiling ng Reserbasyon (Reservation Letter): Maikling-maikli lamang ang liham ng reserbasyon kaya't kailangan ang mas ibayong ingat sa pagpili ng mga salita.

Laman ng Liham

• Bating Panimula is pagbati sa liham
• Bating Pangwakas is pamamaalam ng sumusulat
• Lagda is kung sino ang sumusulat
• Pamuhatan is nagpapadala ng liham
• Patunguhan is padadalhan ng liham

Mga Uri ng Liham

• Liham na Humihiling ng Mapapasukan (Application Letter).
• Liham - Pagtatanong (Letter of Inquiry).
• Liham-Pagtanggap
• Liham ng Pagbibitiw (Resignation Letter)
• Liham Pasasalamat
• Liham Pagsang-ayon
• Liham-Pagtanggi
• Liham na Nangongolekta/Naniningil
• Liham-Paghirang
• Liham na Humihiling ng Reserbasyon (Reservation Letter)
• WIKA: Pinakasusing sangkap sa komunikasyon ng tao
• WIKA: Ang pangunahing elemento sa pagsasalin

Wika at Pagsasalin

• Simulaang lengguwahe (SL) orihinal na wika.
• Tunguhang lengguwahe (TL) wikang pagsasalin.
• Mahalagang bigyang-pansin na kakabit ng isang wika ang kultura ng mga taong nagsasalita nito.

Konstitusyon ng 1987, Artikulo XIV, Seksyon 6

• Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino.
• Ito ay dapat payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas at sa iba pang wika.

Konstitusyon ng 1987, Seksyon 7

• Ukol sa mga layunin ng komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay Filipino at hangga't walang ibang itinatadhana ang batas, Ingles.
• Ang mga wikang panrehiyon ay pantulong na mga wikang opisyal sa mga rehiyon at magsisilbing pantulong na mga wikang panturo roon.

Deskripsyon ng Wikang Filipino (Resolusyon Blg. 92-1)

• Batayang deskripsyon ng wikang Filipino ay: "Ito ay ang katutubong wika, pasalita at pasulat, sa Metro Manila, ang Pambarisang Punong Rehiyon, at sa iba pang sentrong urban sa arkipelago, na ginagamit bilang wika ng komunikasyon ng mga etnikong grupo."

Ugnayan ng Wika at Kultura

• Ugnayan ng Wika at Kultura: Wika ay hindi lamang daluyan ng komunikasyon, kundi salamin ng kultura ng mga tao
• Hamon sa Pagsasalin: May mga salitang mahirap isalin (e.g., bagoong, tuya) dahil ang mga ito ay malalim na nakaugat sa kultura ng isang bansa.

Pagkakaiba sa Wika at Kultura

• Ang teoryang linguistic relativity ni Sapir at Whorf ay Wika → Kaisipan → Pananaw sa mundo.
• Iba't ibang wika, nagdudulot ng iba't ibang pananaw sa mundo (e.g., maraming katawagan ng palay sa Pilipinas na hindi matutumbasan ng isang salita sa Ingles).

Wika sa Nobela ni Rizal

• Sa El Filibusterismo, ipinahayag ni Simoun na hindi maaaring maging wika ng lahat ang Kastila, sapagkat ang wika ng isang bansa ay may malalim na koneksyon sa kaluluwa ng kanyang mga mamamayan.
• Wika ay hindi lamang daluyan ng kaalaman, kundi isang instrumentong nag-uugnay sa damdamin at pananaw ng tao.
• LARSON (1998). Mismatching - sa pagsasalin dahil sa pagkakaiba sa karanasan, heograpiya, at pananaw.

WIKA AT KULTURANGPILIPINO (Zeus Salazar 1996)

• Ang wika ay isang pahayag-pahiwatig ng isip, damdamin, at karanasan ng tao.
• Isinasalaysay nito ang kabuuan ng kultura at kaalaman ng isang komunidad.
• Tinutukoy ito bilang impukan-kuhanan at daluyan ng mga ideya at gawi ng tao.

WIKA BILANGPAGPAPAHIWATIG NGKULTURA

• Ang wika ay nagpapahayag ng pagkakakilanlan at kultura ng isang pamayanan.
• Iba-ibang tawag sa kaluluwa sa mga wika ng Pilipinas: kalag, nyawa, ikararwa, atbp.
• Ipinapakita nito ang paniniwala ng dalawang bahagi ng tao: katawan at kaluluwa.
• Ang buhay ay tumatawid sa kabilang-buhay, hindi tumitigil.

Kultura sa Wika

• Halimbawa ng konseptong kultural: Sa Pilipinas, maraming wika ang may magkakaibang pangalan para sa kaluluwa (e.g., ikararwa sa Ibanag, kararua sa Iluko) na nagpapakita ng malalim na paniniwala sa buhay at kamatayan.

Wika at Pagkilala sa Sarili

• Ang pagkakaroon ng maraming wika, tulad ng mga polyglot, ay nagpapahintulot sa isang tao na makilahok sa iba't ibang kultura at magkaroon ng mas malalim na pang-unawa sa iba't ibang pananaw sa mundo.
• Mula sa angkang Austronesya ang wika sa Pilipinas at humigit-kumulang 1, 286 ang mga wika nito.
• Sakop ng angkang Austronesya ang mga wika sa Timog-Silangang Asya at Pasipiko, kasama rin ang mga wika sa Taiwan sa Hilaga at Madagascar sa Kanluran.

Mahahati sa dalawang pangunahing sangay ang Austronesya:

• Formosa - wikang eksklusibong matatagpuan sa bansang Taiwan
• Malayo-Polinesyo - lahat ng mga wikang sinasalita sa labas ng bansang Taiwan, kasama ang wikang Yami ng timog-silangang baybayin ng Taiwan
• Sa huling sangay kabilang ang mga wika sa Pilipinas kasama ng maraming wika sa rehiyon ng Timog-Silangan tulad ng wikang Bahasa na siyang wika sa Malaysia, Indonesia, Brunei, at Singapore.

Pamilya ng Wika

• Dulot ng pagkakasama sa iisang angkan, partikular sa sangay ng Malayo- Polinesyo, malinaw na makikita ang pagkakatulad at pagkakaugnay-ugnay ng mga wikang naririto.
• Sa pag-aaral ni Ernesto Constantino (1990), tinatayang may higit sa 100 wika at higit sa 400 diyalekto mayroon ang Pilipinas.
• Sa pagpapangkat naman ni Curtis McFarland (1994), lumalabas na mayroon tayong 110 na wika.
• At sa huling pagtataya ng Komisyon sa Wikang Filipino, bumibilang ng 160 hanggang 170 wika ang umiiral sa bansa.
• Dagdag pa rito, may walong pangunahing wika na sinasalita ng mga tao sa iba't ibang rehiyon: lluko, Pangasinense, Kapampangan, Tagalog, Bikol, Cebuano, Hiligaynon, at Waray o Samar-Leyte.
• Itinuturing ding mga pangunahing wika ang Maranaw at Tausug.

Ponolohiya/Palatunugan

• Pag-aaral ng mga tunog o ponema.
• Pagdating ng mga Kastila, naidagdag ang mga tunog na /e/ at/o/.
• Maaaring magsalitan ang tunog ng /i/ at /e/ at /u/at /o/.
• Pagkakaroon sa wikang Filipino ng mga titik at tunog para sa/c/, /f/, /q/, /j/, /v/,/x/ at /z/
• Diptonggo - malapatinig at patinig na pinagsama sa isang pantig malapatinig: w at y.

Morpolohiya/Palabuuan

• Ay pag aaral ng mga paraan o sistema ng pag buo ng mga salita sa pamamagitan ng mga morpema.
• MORPEMA - pinakamaliit na yunit ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan
• MAYLAPI - pagsasama ng panlapi at salitang-ugat upang magbago ang anyo at kahulugan.

Sintaktika/Palaugnayan

• Dalawang bahagi ng pangungusap:Simuno-paksang pinag-uusapan.
• Dalawang bahagi ng pangungusap:Panaguri-tumutukoy sa simuno o paksa
• Di-karaniwang ayos ang tawag kapag nauuna ang simuno sa panaguri
• Karaniwang ayos naman kapag nauuna ang panaguri sa simuno.
• Miclat (1995): Ang mga pandiwa na sinasabing pinakakomplikadong uri ng salita sa Filipino

Paglilipat sa Rehiyonal

• Bigyang pansin ang tungkulin ng mga wikang ito sa ganap na pagpapaunlad sa wikang Filipino bilang tugon sa kautusan ng Konstitusyon ng 1987.
• Malinaw na may pangangailangan ang wikang Filipino na bigyang-halaga ang paglahok ng mga wika sa Pilipinas upang ganap na masaklaw ang karanasan at kaalaman ng sambayanan tungo sa pagiging tunay na wikang pambansa.
• Magaganap lamang ito kung tiyak na magagamit ang wikang Filipino sa komunikasyon sa buong kapuluan.

Mungkahi na inihain ni Almario (2007)

• Pagsasalin at,paglikom ng mga salitang may natatanging kahulugan mula sa wikang pinagmulan.
• Sa kaso ng U.P. Sentro ng Wikang Filipino, taong 1994 nang magsimulang maging pansamantalang tuntunin ang paggamit ng salitang Ingles sa pagbuo ng teksbuk, partikular sa agham at matematika.
• Tungkulin sa pagpapayaman ng wikang pambansaIsang konstitusyonal at makabayang

Mga Proseso ng Pagsasalin Bago ang Ganap na Panghihiram sa Ingles

• Pagtutumbas (a) mula sa Tagalog/Filipino, (b) mula sa ibang katutubong wika ng Pilipinas;
• Panghihiram sa Kastila;
• Panghihiram sa Ingles: (a) pagbabago sa baybay, (b) pananatili ng orihinal na baybay sa Ingles
• Paglikha.

Mungkahi ni Almario (1997) tungo sa pagpapabilis

• Palawakin ang singkahulugan ng mga salita sa kasalukuyang korpus ng wikang pambansa.
• Isanib ang mga katawagan para sa kaalaman, sining, at karanasang natatangi sa mga pangkat etniko ng Pilipinas.

Wikang Iluko: ang Kaso ng Pagsasalin ng mga Kuwentong Iluko

• Apat na kuwentong Iluko na binigyan ng pokus ni Jamilosa-Silapan (1998)
• BUNENG" Jose A. Bragado
• RUPA" Lorenzo G. Tabin
• ALOON INI BARUKONG" Eldorado E.
• TARAON DAGITI DIDIOSEN" Juan S.P. Hidalgo

Dalawang Uri ng Pagsasalin

• Literal na Pagsasalin: ang pagtutumbas ng orihinal na wika sa pinakamalapit na estrukturang gramatikal ng tagatanggap na wika
• Malaya na Pagsasalin: Idyomatikong pagsasalin na may partikular na pag-unawa sa mensahe at isinasalin ito nang walang pagsasalang-alang sa "estruktura o anyo ng orihinal na wika

11 Na Pamamaraan ni Jamilosa na kanyang itinala sa kanyang disertasyon

• Transposisyon is pagpapalit ng posisyon ng simuno at panguri o ang pagpapalit ng lugar ng mga salita sa loob ng pangungusap.
• Naturalisasyon is Adapsyon ng salita mula sa SL na sinusunod ang pagbaybay ng TL.
• Pagdaragdag is paglalagay ng ilang salitang wala sa orihinal upang bigyang-diin o ipaliwanag ang isang salita o konsepto.
• Pagkakaltas is pagtatanggal o pagbabawas ng salita, mga salita o mga pangungusap sapagkat hindi na mahalaga at/o may kahirapan itong tapatan batay sa pananaw ng tagasalin.
• Kultural na pagtutumbas is halos katumbas na salin sa TL ng isang kultural na salita sa SL.
• Functional na katumbas: Pagbibigay ng higit na gamitin at tinatanggap na kahulugan. Modulasyon is paglulumanay sa tindi o bigat ng kahulugan ng salita.
• Adaptasyon/PaglilipatPaglilipat ng mga kultural na salita mula sa SL tungong TL nang hindi binabago ang baybay.
• Kumpensasyon is pamamaraan ng pagsasalin kung saan ang nawawal sa isang bahagi ng salitang akda ay tinutumbasan sa ibang bahagi.
• Pagpapahusay is pamamaraan ng pagsasalin kung saan isinasaayos ang mga pagkakamali mg gramatika sa SL o sa pagkakalimbag.
• Kuplet is pagsasama ng isa o dalawang pamamaraan ng pagsasalin.

Wikang Pangasinense

• Ang kaso ng pagsasalin ng zarzuelang pangasinense
• Zarzuela is ang zarzuela ay isang anyo ng dulang musikal na unang umunlad sa España noong ika-17 siglo.

Wikang Ibanag at Itawes ang kaso ng pagsasalin ng palavvun at unoni

Isinulat ni Liban-Iringan (2005-2006).

• nakatuonsa mga palavvun at unoni ng mga Ibanag at Itawes sa walong partikular na bayan: Aparri,Camalaniugan, Lallo, Iguig, Tuguegarao, Peñablanca, Piat,at Solana.
• Palavvun: Nangangahulugang "HULAAN MO" or Bugtong sa tagalog.

Ibat ibang wika sa mundo

• Ibanag is pangkalahatang tawag sa tao at wika ng mga naninirahan sa Cagayan, partikular sa mga lugar na malalapit sa tubig, dagat, o ilog.

Wikang Binukidnon is Ang Kaso ng Pagsasalin ng mga Kwentong Bukidnon

• Ayon kay Impil, nabuksan ng pagsasalin sa Filipino ang larawan ng kultura ng mga Bukidnon.

Wikang T'boli is Ang Kaso ng Pagsasalin ng Hlolok

• Ang nilalaman ng pag-aaral na ito ay ang pagsasa-Filipino ng isang hlolok ng mga T'boli na inawit ng isang matandang lalaking nagngangalang Flung Kami "Ma'Dison" ng Lembuling T' boli, o Timog Cotabato noong 1995.

Halagang ng Pagsasalin sa Wikang Filipino

• Hindi ganap na naisakatuparan ang 1976 tuntunin dulot ng mga limitasyon ito.
• Binigyang diin sa 2001 revisyon ang paggamit ng walong dagdag na letra.