Kasaysayan at Pag-unlad ng Dulaang Filipino

Narito ang mga study notes tungkol sa Kasaysayan at Pag-unlad ng Dulaang Filipino:

• Ang layunin ng pag-aaral na ito ay upang:
  • Ipaliwanag ang mahahalagang detalye ng dula sa iba't ibang panahon
  • Suriin ang kalagayan ng dula sa iba't ibang panahon
  • Ipagtanghal ang ilang mga dula na umusbong sa Pilipinas

Dula sa Panahon ng Katutubo

• Bago dumating ang mga Kastila, mayroon nang mga ritwal, sayaw, at awit na ginagawa para sa pag-ibig, kamatayan, digmaan, kasawian, tagumpay, pagtatanim, pag-aani, pag-aasawa, pagliligawan, pagtutuli, binyag, at pagkapanganak.
• Ang mga ito ay isinasagawa nang sabay o hiwalay.
• Ayon kay Epifanio delos Santos Cristobal, ang awiting bayan ay nauuri sa mga sumusunod:

Mga Awiting Bayan

• Soliranin at talindaw ay awit ng paggaod o pamamangka.
• Diona at kundiman ay awit ng panliligaw o pag-ibig.
• Oyayi at holohoo ay awit ng pagpapatulog ng sanggol o pagpapatigil sa pag-iyak ng bata.
• Dalit ay awit ng papuri o pagsamba.
• Kumintang at sambotani ay awit ng pakikidigma at tagumpay.
• Umiguing ay awit ng mananahi.
• Umbay at tagulaylay ay awit ng pangungulila o pagkawala ng mahal sa buhay.
• Ombayi at sambitan ay awit ng mga kamag-anak at kaibigan.

Mga Katutubong Sayaw

• Balitaw at tinikling ay sayaw ng pagliligawan o sayaw ng panggagaya sa ibong may mahabang binti (Bisaya).
• Tiklos, sayaw sa palay at salakot ay sayaw ng pagtatanim (Leyte).
• Karatong ay sayaw bago ang digmaan (Maranaw).

Iba Pang Katutubong Sayaw

• Pondang-pondang: sayaw ng bagong kasal (Antique).
• Kinnotan: sayaw ng panggagaya sa taong nakagat ng langgam (Ilokano).
• Diwata: sayaw ng pag-aalay bago ang digmaan (Subuanon).
• Kaliguan: sayaw ng bagong kasal (Bukidnon).
• Binua-bua: sayaw ng paghihingi ng anak sa mga hindi nagkakasupling (Manobo).
• Kadsagayan a Pakat: sayaw para sa kaibigan at panauhin (Cotabato).
• Pangalay: sayaw ng pag-ibig (Tausug).
• Karamihan ng mga ritwal ay tungkol sa pananampalataya at nakabatay sa okasyon: maaaring papuri sa namatay na bayani, pagdiriwang dahil sa pananagumpay sa digmaan o kaya naman ay panggagamot sa may-sakit.
• Bukod sa awit, sayaw at ritwal, mayaman ang mga katutubo sa epikong bayan.

Mga Epikong Bayan

• Biag ni Lam-ang ay epikong bayan ng mga llokano.
• Hiraya at Hinilawod ay epikong bayan ng Ilonggo sa Negros.
• Indatra at Sulayman, Bidasari, Prinsipe Bantugan ay mga epikong bayan ng mga Muslim.
• Mimesis ang pinakakaluluwa ng drama ay makikita sa mga ritwal ng mga katutubo.
• Baylan ang nagsasagawa ng ritwal at itinuturing na pinakamakapangyarihan sa tribo. Sa kanilang dunong, nakalilikha sila ng bulong, awit at sayaw.
• Baylan o Babaylan ay nakasuot ng pambabae.
• Katalonan ay nagpapanggap na mangkukulam.
• Manganawa ay kunwaring nagpapagaling ng sakit.
• Mangyisalat ay nagbibigay kalutasan sa magsing-irog o mag-asawa.
• Mangcocolam ay nakakagawa ng apoy sa kanilang katawan.
• Hokloban ay nakapagpapagaling ngunit maaari ring pumatay.
• Silagan ay dumudukot ng atay at kinakain.
• Manananggal ay lumalakad nang wala ang bahagi ng katawan at bumabalik sa dati nitong katawan sa umaga.
• Aswang ay pumapatay at kumakain ng laman ng tao.
• Manggagayuma ay mga nagpapaibig sa mga tao.
• Ang mga awit, sayaw at ritwal ay nagaganap sa bakuran, sa kakahuyan, sa ilog o sa lugar kung saan nakalagak ang kanilang anito.
• Matapos ang ritwal, nagkakaroon ng pag-aalay.

Tradisyunal na Anyo ng mga Dula sa Panahon ng Katutubo

• Bikal at Balak: Ang Bikal ay dalawang uri ng pag-awit ng babae at lalake, kung saan ang mga manonood ay may kinakampihan dahil ito ay pagtatalo ng dalawang panig. Ang Balak naman ay pagsusuyuan ng babae at lalaki.
• Karilyo: Dula sa pamamagitan ng tabing o puppet show; hawig sa Wayang Orang at Wayang Purwa ng Java.
• Dung-aw: Dula ukol sa paghihinagpis ng naulila at pagpapatawad.
• Hugas-Kalawang: Dula ukol sa masayang samahan ng magsasaka at may-ari ng lupa.
• Dalling-Dalling: Dula ukol sa pag-ibig, panliligaw ng lalaki sa babae.

Dula sa Panahon ng mga Kastila

• Matapos ang halos 300 taong pananakop, umusbong ang mga dulang sekular at panrelihiyon (Dr. Nicanor Tiongson).
• Moro-moro: Ang moro ay matatapang at magulo, paglusob kay Cachil Corrolat. Isang laro na labanan ng espada gawa sa kahoy at patpat (Kristiyano at Muslim).
• Komedya: Kadalasang napalolooban ng mga milagro at kababalaghan at labis na kinagiliwan ng mga “Indio.”
• Karamihan ng mga sumusulat nito ay mga pari.
• Si Padre Jeronimo Perez ay naging inspirasyon upang sulatin ang Guerra Piraticas noong 1637 at ang komedya na No Mas Muchachos noong 1848.
• Ang mga dula na karaniwang ginagawa ay Pasyon, Karagatan, Duplo, Salubong, Paglalakad ni Estrella at Belen, Penitensiya, Flores de Mayo, Pangangaluluwa, Panunuluyan, Santakrusan.
• Halos lahat ng palabas noon ay mula sa Espanya, walang nagtangkang Pilipino ang sumulat ng dula sa wikang Kastila.
• Itinaguyod ni Gobernador Claveria noong 1844 ang pagtatanghal ng mga dula.

Dula sa Panahon ng Amerikano

• Sarswela ay yumabong sa Pilipinas at ginamit ito upang panandaliang makalimutan ang mga suliranin bunga ng mga digmaan.
• Jugar Con Fuego ang kauna-unahang sarswelang itinanghal sa Pilipinas.
• Ang mga dula ay ukol sa mga daing at pagbabatikos sa pamahalaang amerikano (mga dulang sedisyoso o dulang makabayan).
• Batas Sedisyon: Ipinagbawal na paglimbag at pagmudmod ng mga pahayagan at iba pang materyales na mag-uudyok sa Kalayaan.
• Sa kabila ng paghihigpit ng mg Amerikano, naging matapang ang mga mandudula sa pamamagitan ng panlulunsad ng mga dulang Makabayan.
• Si Severino Reyes o mas kilala sa tawag na "Don Binoy" ang tinaguriang "Ama ng Sarsuwelang Tagalog.
• Ang mga dula na karaniwang itinanghal ay Bodabil, Burlesque, Opera/ Operata.

Dula sa Panahon ng Hapon

• Nagkaroon ng puwang ang dulang Tagalog nang panahong ito dahil napinid ang mga sinehang nagpapalabas ng pelikulang Amerikano. Ito ang Gintong Panahon ng Panitikang Filipino.
• Ang mga malalaking sinehan ay nagging tanghalan ng mga dula.
• Nagkaroon ng mga pagsasalin ng mga dula mula sa Ingles tungo sa Tagalog.
• Ang lahat ng mga pagtatanghal sa panahong ito ay nasa ilalim ng pamamahala ng Japanese Propaganda Corps gaya ng radyo at mga publikasyon.
• Ang mga iskrip ay kinakailangang ipasa muna sa kinauukulan at saka lamang makakapagsimulang maghanda kung ito ay inaprubahan.
• Isang araw bago ang pagtatanghal, kailangan itong panoorin ng mga censors.
• Ang mga dulang pinahihintulutan ng JPCS ay: Tradisyunal na dula, Musical Fantasy, Historikal na dula, Dulang Propaganda, Dulang Relihiyoso, Dulang Tagalog at Salin.
• Ipinagbawal ang paggamit ng wikang Ingles at hinihikayat na gamitin ang wikang Tagalog.
• Di kalaunan, ginamit ng mga Pilipino ang dula laban sa mga Hapon.
• Sa pamamagitan ng dula, ipinakita ang kalagayang panlipunan sa panahon na iyon.

Dula sa Kasalukuyang Panahon

• Sa kasalukuyang panahon, mas umunladang dula gaya ng panradyo, pantelebisyon at pampelikula.
• Sa panahong ito, ang mga dula ay itinatanghal sa mas malaking entablado at aktwal na napapanood ng mga tao.
• Sa pag-usbong ng teknolohiya katulad ng telebisyon, ang mga dula ay isinatelebisyon, at karaniwang itinanghal ang Dulang Panradyo, Dulang Pantelebisyon(soap operas, telenobela) at Dulang Pampelikula.
• Ang Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature ay nagbibigay puri at gantimpala sa mga natatanging ambag ng mga Pilipinong manunulat at nagsimula noong 1950s.
• Nakamit ni Dionisio S. Salazar ang Unang Gantimpala sa Palanca sa kanyang dulang "Hulyo 4, 1954 A.D."
• Dahil sa pagtangkilik ng mga Pilipino sa mga pelikula, humina ang pagtangkilik sa dula.
• Upang itaguyod ito, nagkaroon ng mga samahang mangunguna sa mga ito:
  • Philippine Education Theater Association (PETA): Itinatag noong April 7, 1967 ni Cecile Guidote-Alavarez. Ang layunin nito ay magtanghal ng mga dekalikad na mga Dulang Filipino ukol sa usaping kultural at politikal.
  • Cultural Center of the Philippines: Itinaguyod pamamagitan ng Executive Order No. 30 S. 1966, at ang layunin nito ay suportahan at pataasin ang mga Dulang Filipino.
  • Repertoir Philippines (REP): Itinatag noong 1967 ni Zenaida Amador, at nakatuon sa pagtatanghal ng mga dulang Ingles.
  • Teatro Pilipino: Itinatag noong 1967 ni Rolando Tinio at nakatuon sa paglikha ng klasikong akda tungo sa kaunlarang pangkultura at pagpapahalaga sa wikang Filipino.
• Ang dula sa ating Bansa ay kasintanda ng kasaysayan ng Pilipinas.
• Bahagi na ito ng ating tradisyon, mga tradisyong nagbibigay pagkakakilanlan sa mga Pilipino.
• Sa paglipas ng panahon, nagbabago ang anyo ng mga dulang Pilipino. Ngunit isa ang layunin ng mga mandudula, ang magbigay aliw sa mga mamayang Pilipino at higit sa lahat, ang bigyang buhay ang mga pangyayari sa buhay Pilipino.