Kasaysayan ng Dula sa Pilipinas

Pahapyaw na Kasaysayan ng Dula sa Pilipinas

• Ang aralin ay naglalayong malaman ang mga unang dulang Pilipino at matukoy ang iba't ibang dula sa bawat panahon.

Introduksyon

• Ang bahaging ito ay nagbibigay ng sapat na ideya tungkol sa Kasaysayan ng Dula sa Pilipinas, pag-unlad nito sa iba't ibang panahon, at mga uri ng dula na nagbigay ng malaking kontribusyon sa panitikan.

Kasaysayan ng Dulang Pilipino

• Ang dula o drama ay nag-ugat sa salitang Griyego na nangangahulugang pampanitikang komposisyon na nagkukuwento sa pamamagitan ng wika at galaw ng mga aktor.
• Ayon kay Sebastian, ang tunay na drama ay nagsimula noong mga unang taon ng pangungupkop ng mga Amerikano.
• Ayon kay Tiongson, ang drama ay binubuo ng tanghalan, iba't ibang kasuotan, iskripto, "characterization", at "internal conflict."
• Ang dramang Pilipino ay may "memises" bilang pangunahing sangkap, na pagbibigay buhay ng aktor sa mga pang-araw-araw na pangyayari sa buhay ng mga Pilipino.
• Inilalarawan sa tunay na Pilipinong dula ang mga pangarap ng bansa, katutubong kultura, paniniwala, at tradisyon, pati na rin ang paghihirap at pagpupunyagi ng mga katutubong Pilipino.
• Ang dulang Pilipino ay nagbibigay ng mas malawak na pang-unawa sa kultura at nagsisilbing gabay para sa kabutihan ng mga mamamayan.
• Ang kasaysayan ng dulang Pilipino ay isinilang sa lipunan ng mga katutubo bago pa dumating ang mga dayuhan.
• Ayon kay Casanova, ang mga katutubo ay likas na mahiligin sa mga awit, sayaw at tula na siyang pinag-ugatan ng mga unang anyo ng dula.
• Ang mga awit, sayaw, at ritwal ay karaniwang ginaganap para sa pagdiriwang ng iba't ibang okasyon tulad ng kaarawan, binyag, pag-aasawa, kamatayan, atbp.

Mga Uri ng Dulang Pilipino

• Mga Katutubong Dula: Bikal at Balak, Karilyo, Bayok at Embayoka, Kasayatan, Dallot, Pamanhikan, Dung-aw, Hugas Kalawang, Dalling-Daling.
• Mga Dula sa Panahon ng Kastila: Moro-moro, Senakulo, Karagatan, Duplo, Salubong, Paglakad ng Estrella at Birhen, Pinetencia, Carillo, Puteje, Juego de Prenda, Bulaklakan, Pananapatan, Moriones, Dalit Alay (Flores de Mayo), Pangangaluwa, Panunuluyan, Tibag, Santakrusan, Papuri/Putong.
• Dula sa Panahon ng mga Amerikano: Sarswela.
• Mga Dula sa Makabagong Panahon: Dulang Pantanghalan na may iba't ibang tema, Dulang Musikal.

Mga Unang Dula sa Pilipinas - Seremonya at Ritwal

• Ang dula ay umusbong dahil sa pangangailangan ng tao tulad ng pagkain, na nagresulta sa mga sayaw at ritwal na nagsasalaysay ng iba't ibang aspekto ng pang-araw-araw na kabuhayan at kultura ng bawat tribo.
• Bawat tribo ay may kani-kaniyang ritwal na nakabatay sa klima, anyo ng lupa, o estado ng lipunan, tulad ng gayeph ng Subanen, hinaklaran ng Bukdinon, at iba pa.
• Ang mga ritwal na tungkol sa panggagagad ay tinawag na mimesis ni Aristotle, na siyang pinakakaluluwa ng dula.
• Uusbong din ang iba pang anyo ng dula tulad ng balak ng Cebu, balitaw bayak ng Maranao, pamamanhikan, at dalling-dalling ng mga Taga-Tausug na pawang pumapaksa sa pag-ibig at suyuan.
• Ang klasikal na ideya ng impersonasyon ay makikita kapag sumasamba sila sa mga anito o sa isang mahikong pinaniniwalaang nagtataglay ng pambihirang kapangyarihan.
• Kailangan ng babaylan upang maging mabisa ang ritwal.
• Ang ritwal ng pasasalamat sa masaganang ani at matinding pananampalataya ay pinagtutuunan ng pansin ng mga tribo.
• Animismo ang unang relihiyong natutunan ng tao.
• Isang uri ng pakikipagdayalogo ang mga unang tao at babaylan sa mga diwata at anito.

Bulong

• Ang bulong ay nagmula pa sa Luzon.
• Layunin ng mga bulong na maitaboy ang mga masasamang espiritu at manawagan naman sa mga mabubuting espiritu.
• Kultura ng Pilipino ang pagsabi ng "tabi tabi po" sa mga lugar na madadaanan.
• Ang mga albularyo ay nagsasagawa ng bulong kapag nakaharap sila ng mga masasamang espiritu.

Panahon ng Katutubo

• Ang dula ay mula sa salitang Griyego na “drama” na nangangahulugang gawin o ikilos.
• Layunin ng dula na magbigay aliw sa mga manonood at magbigay ng makabuluhang mensahe.
• Karamihan sa mga panitikan ay pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmang-bayan, bugtong, epiko, salawikain, awiting-bayan, kwentong-bayan, alamat, mito, katutubong sayaw at ritwal ng babaylan.
• Mga Katutubong Dula: Bikal at Balak, Karilyo, Bayok at Embayoka, Kasayatan, Dallot, Pamanhikan, Dung-aw, Hugas Kalawang, Dalling-Daling.

Panahon ng Kastila (1565-1872)

• 1521: Nadiskubre ng mga taga-Espanya ang Pilipinas ni Ferdinand Magallanes.
• 1565: Dumating si Miguel Lopez de Legazpi at nagsimula ang pananakop ng mga Kastila.
• Ang dulang panlibangan ay tungkol sa relihiyon at itinatanghal sa entablado, bakuran, o labas ng bahay.
• Moro-moro: Ipinapakita ang paglalaban ng mga Kristiyano at Muslim na laging nagwawakas sa pagtatagumpay ng mga Kristiyano.
• Tibag: Tungkol sa paghahanap nina Reyna Elena at Prinsipe Constantino sa nawawalang krus na kinamatayan ni Kristo.
• Santa Cruzan: Isinasadula ang paghahatid ng krus na kinamatayan ni Kristo matapos itong mahanap nina Reyna Elena.
• Moriones: Tungkol sa pagpugot ng ulo kay Moriones na nagsasabing nakita niya ang muling pagkabuhay ni Kristo.
• Senakulo: Itinatanghal ang buhay at pagpapakasakit ni Hesus tuwing mahal na araw.
• Karilyo: Tau-tauhang karton ang mga nagsisiganap sa dulang karilyo.
• Duplo: Isang laro na pagtatalo sa pamamagitan ng tula na ginaganap sa bakuran ng namatayan.
• Karagatan: Isang larong paligsahan sa pagtula na ginaganap kung may pagtitipon bilang pakikipagdalamhati sa namatayan.
• Panunuluyan o Pananapatan: Tungkol sa paghahanap ng matutuluyan nina Maria at Jose noong malapit ng isilang si Hesus na ginaganap tuwing bisperas ng kapaskuhan.
• Sarsuwela: Isang uri ng dula na magkasama ang pagsasalita at ang pag-awit.
• Pangangaluluwa: Dulang panrelihiyon na isinagawa tuwing Araw ng mga Patay.
• Salubong: Pagtatanghal ng pagtatagpo ng muling nabuhay na Panginoong Hesus at ni Maria.
• Melodrama o Soap Opera: Kapag magkahalo naman ang lungkot at saya.
• Trahedya: Nauuwi ang dulang ito sa malagim o malungkot na wakas.
• Parsa: Nakapagpapasaya sa mga manonood dahil sa mga dugtong-dugtong na mga pangyayaring nakapagpapatawa.
• Saynete: Tungkol sa mga lugar o pag-uugali ng mga tao.
• Tragi-komedya: Magkahalo ang katatawanan at kasawian.
• Juego de Prenda: “laro ng multa” na nilalaro tuwing burol o lamayan.
• Flores de Mayo: Pagdiriwang sa buwan ng Mayo bilang pagpaparangal sa Mahal na Ina.
• Panubong o Putong: Sa pagpaparangal sa isang may kaarawan o panauhing iginagalang.
• Ang Santacruzan: ay isang nobena ng prusisyon bilang pagpapa-alala ng paghahanap ni Reyna Elena o Elena ng Banal na Krus.

Panahon ng Amerikano

• Ipinakilala ang mga bagong anyo ng literatura gaya ng malayang taludturan, maikling kwento at mapamunang sanaysay.
• Itinalaga ang Ingles bilang wikang ginagamit sa mga paaralan.
• Nabigyang-daan ang pag-ungos ng kulturang popular sa pamamagitan ng pelikula.
• Ang dula noong unang bahagi ng ika-20 siglo ay tungkol sa makabayan.
• Ang karamihan sa dulaan ay nagupo mula sa makabayan napalitan ito nga makatotohanan at maromansa noong 1920.
• Dito sa panahong ito pinanghina ang Moro-morong Sarswela
• Unang tatlong komedyang ipinalabas La Conjuracion de Veneciab, La Bata de Cobrac, La Reduma, 1852 Lopez et Asiya - Isabel La Catolicab, Diego Corrientesc, El Trio Camilletas.
• Ang Sarsuwela – dulang musikal o isang melodramang may 3 yugto na ang mga paksa ay tungkol sa pag-ibig.
• Ang mga dula ay tungkol sa buhay Pilipino at ang kasuotan ng nagsisiganap ay damit Pilipino.
• May kasamang katatawanan na laging ginagampanan ng mga katulong sa dula at ang usapan ay tuluyan. -Dalawang Bahaging Taong Nakapaloob sa Dula: Impresaryo - nag-aayos, pumipili sa mga magtatanghal sa palabas.
• Manunulat - mga tagapagsulat ng mga dula.

Panahon ng Hapon

• Bumagsak ang dulang seryoso at tinangkilik ang mga pelikula ng Amerikano na katatawanan, awit at sayaw.
• Legitimate - ay binubuo ng mga dulang sumusunod sa kumbensyon ng pagsusulat at pagtatanghal.
• Illegitimate - ay mas kilala sa tawag na stageshows.

Bagong Panahon

• Ang Dula ay pinasigla ng Unang Ginang Imelda Marcos.
• Mga Unang Dulang Naitanghal Metropolitan Theater - Isang Munting Alamat, Portrait of the Artist (Lamberto Avellana).
• Mga Unang Dulang Naitanghal Cultural Center of the Phil. - Halik sa Kampilan (Leonardo Ilagan), Usa Ka Kasalan (dulang musikal sa Bisaya) (Orlando Nadres), Tales of the Manuvu (dulang rock opera) (Bienvenido Lumbera).
• Mga Unang Dulang Naitanghal Dulaang Raha Sulayman (Fort Santiago - Sakada, Kabesang Tales, Juan Obrero.
• Mga Pangunahing Mandudula noon: Jose Y. Dalisay, Edgar Maranasan, Isagani Cruz, Dong de los Reyes, Tony Perez, Paul Dumol.

Kasalukuyang Panahon

• Sa kasalukuyang panahon, mas umunlad at marami na tayong iba't ibang dula gaya ng panradyo, pantelebisyon at pampelikula.
• Ito ay itinatanghal sa mas malalaking entablado at aktwal nang napapanood ng mga tao.
• Samahan ng Mandudula - Philippine Educational Theater’s Association (PETA) Cecile Guidote Alvarez at Lino Brocka
• UP Repertory Behn Cervantes
• Bagong Sibol (Ateneo University)
• Teatrong Mulat, isang pangkat na nagtatanghal ng mga dula para sa mga kabataan.
• Ang Teatro Pilipino ay isang pamalagiang kompanya ng drama sa Sentrong Pangkultura ng Pilipinas mula 1976 hanggang 1987. Itinatag ito ni Rolando S. Tinio.