Kahulugan at Bunga ng Ponolohiya

GRAMATIKA - Kakayahang Pangkomunikatibo

• Ang gramatika o gramar ay ang hanay ng mga panuntunan kung paano itinatayo ang isang natural na wika.
• Ipinapakita ito ng mga nagsasalita o manunulat.
• Kasama sa gramatika ang paggamit ng mga sugnay, parirala, at salita.

PANGUNGUSAP - Bahagi ng Pangungusap

• Ang pangungusap ay isang mahalagang konsepto sa pag-aaral ng wikang Filipino.
• Saklaw nito ang kahulugan, mga halimbawa, bahagi, kayarian, ayos, at iba't ibang uri ng pangungusap.
• Kabilang din dito ang mga bantas na maaaring gamitin at tips sa pagbuo nito.
• Mga halimbawa ng pangungusap:
  • Ang mga isda ay lumalangoy sa karagatan.
  • Nagbigay ng libreng konsultasyon si Dr. Santos.
  • Nagsasagawa ng webinar ang mga guro.

SIMUNO

• Ang simuno ay ang bahagi ng pangungusap na nagsasabi kung sino o ano ang paksa.
• Maaaring tao, bagay, lugar o pangyayari.
• Karaniwang nasa unahan ng pangungusap subalit maaaring nasa ibang bahagi pa rin.
• Mga halimbawa:
  • Si Lolo ay nagbabasa ng dyaryo.
  • Ang cellphone ay may malinaw na camera.
  • Sina Maria at Pedro ay magkaibigan.

PANAGURI

• Ang panaguri naman ang nagbibigay ng karagdagang impormasyon tungkol sa simuno.
• Maaari itong aksyon, katangian, o kondisyon ng simuno.
• Karaniwang matatagpuan pagkatapos ng simuno.
• Mga halimbawa:
  • Si Lolo ay nagbabasa ng dyaryo.
  • Ang halaman ay lumalago at namumulaklak.
  • Sina Maria at Pedro ay magkaibigan.

SIMUNO AT PANAGURI

• Ang simuno at panaguri o subject and predicate ay mahahalagang bahagi ng pangungusap.
• Ang simuno ay ang paksa ng pangungusap.
• Ang panaguri naman ay nagbibigay ng impormasyon tungkol sa simuno.

KAYARIAN NG PANGUNGUSAP

• Ang mga pangungusap ay maaaring pangkatin ayon sa bilang o uri ng diwa na bumubuo sa mga ito.

PAYAK NA PANGUNGUSAP

• Binubuo ng isang buong diwa o isang sugnay na makapag-iisa.
• Halimbawa:
  • Si ate ay matalino.
  • Si Juan ay matalino.
  • Ang aso ay mataba.
  • Ang guro ay nagtuturo.

PAYAK NA SIMUNO AT TAMBALANG PANAGURI

• Ang halaman ay lumalago at namumulaklak.
• Si Carmen ay mabait at maganda.

TAMBALANG SIMUNO AT PAYAK NA PANAGURI

• Sina Maria at Pedro ay magkaibigan.
• Ang daga at pusa ay magkaaway.

TAMBALANG SIMUNO AT TAMBALANG PANAGURI

• Ang mga ibon at isda ay lumilipad at lumalangoy.
• Sina lolo at lola ay naglalakad at namamasyal sa parke.

PANGUNGUSAP (Hugnayang Pangungusap)

• Binubuo ng dalawang buong diwa o sugnay na makapag-iisa na pinag-uugnay ng pangatnig.
• Maaaring magkaugnay o magkasalungat ang dalawang diwa nito.
• Ang pangatnig ay mga kataga, salita o parirala na nag-uugnay ng dalawang salita, parirala, sugnay o payak na pangungusap.
• Mga halimbawa:
  • Ang aso ay tumatakbo samantalang ang pusa ay natutulog.

PANG-UGNAY

• Ang pang-ugnay ay mga salitang nagpapakita ng relasyon ng dalawang yunit sa pangungusap (maaaring salita, parirala, o sugnay).
• Ginagamit sa pagsisimula, pagpapadaloy, at pagwawakas ng pagsasalaysay.
• Uri:
• Pang-angkop
• Pang-ukol
• Pangatnig

URI NG PANG-ANGKOP

• Pang-angkop na na: Ginagamit kapag ang sinundang salita ay natatapos sa katinig maliban sa "n".
• Halimbawa: masarap na pagkain, maliit na bata, matunog na balita
• Pang-angkop na ng: Ginagamit kapag ang salitang sinusundan ay natatapos sa patinig.
• Halimbawa: masamang panaginip, totoong mahirap, ngiting kayganda
• Pang-angkop na g: Ginagamit kapag ang sinundang salita ay nagtatapos sa “n”.
• Halimbawa: salaming malinaw, hanging malamig, Sultang malupit

URI NG PANG-UKOL

• Isang kataga, salita, o parirala na nag-uugnay ng isang pangngalan sa ibang salita sa pangungusap.
• Mga halimbawa: Alinsunod sa / alinsunod kay Laban sa / laban kay Ayon sa / ayon kay Para sa / para kay Hinggil sa / hinggil kay Kay/kina Tungkol sa / tungkol kay

URI NG PANGATNIG

• Mga kataga, salita, o parirala na nag-uugnay ng dalawang salita, parirala, sugnay, o payak na pangungusap.
  • Pangatnig na Pamukod: Ito ay ginagamit upang ihiwalay, itanggi, o itakwil ang isa o ilang bagay o kaisipan. Mga halimbawa: o, ni, maging, at man
  • Pangatnig na Panlinaw: Ginaamit upang ipaliwanag ang isang bahagi o kabuuan ng isang pangungusap. Mga halimbawa: kaya, kung gayon, at
  • Pangatnig na Panubali: Binubuo ng mga pangatnig na ginagamit upang ipahayag ang pag-aalinlangan. Mga halimbawa: sana, kapag, o pag
  • Pangatnig na Paninsay: Ginagamit kapag ang unang bahagi ng pangungusap ay sumasalungat sa pangalawang bahagi nito. Mga halimbawa: ngunit, datapwat, subalit, bagaman, samantala, at kahit
  • Pangatnig na Panapos: Nagsasabi ng nalalapit na katapusan ng isang bahagi ng pagsasalita. Mga halimbawa: sa wakas, sa lahat ng ito, sa di kawasa

PONOLOHIYA

• Pag-aaral sa mga tunog (ponema), paghinto (juncture), pagtaas-pagbaba ng mga tinig (pitch), diin (stress), at pagpapahaba ng tunog (prolonging) sa Filipino.
• Sa Filipino, ang mga tunog (ponema) ay malayang nagpapalitan, at hindi binabago ang kahulugan ng mga salita.

PONEMA

• Ponema segmental: Binubuo ng mga katinig at patinig.
• Ponema suprasegmental: Binubuo ng tono, haba, diin, at pagtigil.

MORPOLOHIYA

• Sangay ng lingguwistika na nag-aaral kung paano nagsasama-sama ang mga salitang-ugat, panlapi, at kataga upang mabuo ang mga salita.
• Ang morpema ay ang batayang unit ng morpolohiya.

MORPEMA

• Malayang Morpema: Binubuo lamang ng salitang-ugat at maituturing na puro. Halimbawa: buhay, kamay, payapa
• Di Malayang Morpema: Binubuo ng salitang-ugat at maituturing na may halo. Halimbawa: Kabuhayan, kinamayan, nagpapayapa

MORPOPONEMIKO

• Proseso kung paano nababago ang mga tunog ng mga salita kapag nilagyan ng panlapi

SINTAKS

• Pag-aaral ng istruktura ng pangungusap.
• Binubuo ng pagsasama-sama ng mga salita upang makabuo ng may kahulugang pangungusap.
  • Halimbawa: Nanay! (Panawag), Aray! (nagsasaad ng damdamin), Opo. (Panagot sa tanong), Umuulan. (pandiwang palikas o penomenal)

SEMANTIKA

• Pag-aaral tungkol sa mga kahulugan o ibig sabihin ng mga salita, kataga, at pangungusap.
• Mayroong 2 dimensyon:
• Konotasyon: Malalim na kahulugan ng mga salita, na hindi tuwirang isinasaad ngunit ipinahihiwatig.
• Denotasyon: literal na kahulugan ng mga salita.