Ìtàn Yorùbá: Ìbẹ̀rẹ̀ àti Ìtàn

Origins and History

• The Yoruba people are an ethnic group from West Africa, primarily residing in southwestern Nigeria and parts of Benin and Togo.
• The Yoruba kingdom dates back to the 7th century, with the city of Ife being its spiritual and cultural center.

Language

• The Yoruba language, also known as Yoruba, is a member of the Niger-Congo language family.
• It is spoken by approximately 30 million people, primarily in Nigeria, Benin, and Togo.

Religion

• Traditional Yoruba religion is based on the belief in a supreme deity, Olodumare, and a pantheon of Orishas (deities).
• The Ifa oracle plays a central role in Yoruba religion, guiding decisions and providing insight into the spiritual realm.

Culture

• Yoruba culture is known for its rich artistic and cultural heritage, including wood carvings, textiles, and bronze casting.
• The Yoruba people have a strong tradition of oral storytelling, music, and dance.

Social Structure

• Yoruba society is organized into kingdoms, with a monarch (Oba) as the central authority.
• The Oba is advised by a council of elders and chiefs, who are responsible for governing the kingdom.

Notable Figures

• Oduduwa: The legendary founder of the Yoruba kingdom and the first Oba of Ife.
• Oranmiyan: A legendary Yoruba warrior and leader who is said to have united the Yoruba kingdoms.

Modern Yoruba Identity

• The Yoruba people have maintained a strong cultural identity despite the influence of colonialism and modernization.
• The Yoruba diaspora has contributed to the spread of Yoruba culture globally, particularly in the Americas.

Ọ̀rúnmìlà àti Ìtàn

• Ẹgbẹ́ Yorùbá jẹ́ ẹ̀yà ara-ilẹ̀ Àfrica, ó wà lápapọ̀ nínú orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, Bẹ̀nẹ̀, àti Tógò.
• Ìlú Ifẹ̀ jẹ́ ibùgbé òrúnmìlà àti ọ̀rọ̀ Yorùbá, ó bẹ̀rẹ̀ láti ẹgbẹ̀ ọdún 7.

Ẹ̀dè

• Ẹ̀dè Yorùbá jẹ́ ẹ̀dè kan tí ó wà lára ẹ̀ka Niger-Congo, ó sọ̀rọ̀ lápapọ̀ nínú àwọn ènìyàn 30 Ọ̀rụ́nítọ́ọ́ọ́, ó sì wà lápapọ̀ nínú orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, Bẹ̀nẹ̀, àti Tógò.

Ìṣẹ̀ṣẹ̀

• Ìṣẹ̀ṣẹ̀ Yorùbá gbé lórí ìwà ọlọ́run Ọlódùmarè, àti òrìṣà (ẹ̀dá Ọ̀rúnmìlà).
• Ìfá jẹ́ òrìṣà kan tí ó ń ṣe àgbékalè fún ìwà ọlọ́run, òun ó sì ń ṣe àṣẹ̀ fún àwọn ènìyàn.

Àṣẹ̀ṣẹ̀

• Àṣẹ̀ṣẹ̀ Yorùbá mọ́ gbogbo ènìyàn lórí àṣẹ̀ṣẹ̀ àṣẹ̀ àti àṣẹ̀ṣẹ̀, inú àṣẹ̀ṣẹ̀ ère, àti ẹ̀re ìgbó.

Ọ̀rúnmìlà Àgbélí

• Ìlú Yorùbá máa ń ṣe àṣẹ̀ṣẹ̀ lórí àṣẹ̀ àgbélí, ó sì máa ń ṣe àṣẹ̀ṣẹ̀ àgbélí lórí àṣẹ̀ àṣẹ̀.
• Ọọ́bá jẹ́ olórí àṣẹ̀ṣẹ̀ àgbélí, ó sì máa ń ṣe àṣẹ̀ṣẹ̀ lórí àṣẹ̀ àgbélí.

Àgbélí Ọ̀rúnmìlà Tuntun

• Ẹgbẹ́ Yorùbá ti máa ń ṣe àṣẹ̀ṣẹ̀ àgbélí lórí àṣẹ̀ àgbélí, ó sì máa ń ṣe àṣẹ̀ṣẹ̀ àgbélí lórí àṣẹ̀ àṣẹ̀.
• Odùduwà jẹ́ olórí àṣẹ̀ṣẹ̀ àgbélí Yorùbá, ó sì jẹ́ àgbélí àkọ́kọ́ Ifẹ̀.
• Ọ̀rànmíyàn jẹ́ olórí àṣẹ̀ṣẹ̀ ọmọ Yorùbá, ó sì jẹ́ olórí àṣẹ̀ṣẹ̀ àgbélí Yorùbá.

Àkójọpọ̀ṣẹ̀ àwọn ẹ̀kọ́ Grammar ti Èdè Yorùbá

Fọ́nọ́lọ́jì

• Èdè Yorùbá ní síẹ̀mù fọ́nọ́lọ́jì tó ṣe pẹ́lú àwọn àgbékalè 25 àti àwọn àgbékalè 15.
• Èdè Yorùbá ní síẹ̀mù tónù mẹ́ta: tónù gbóná, tónù àlábápọ̀, àti tónù kéékẹ́èké.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́_pitch Accent_, nibiti pitch kan ṣe yípadé ànfì àwọn ọ̀rọ̀.

Mọ́rphọ́lọ́jì

• Èdè Yorùbá jẹ́ ẹ̀kọ́ àgbálè, pẹ̀lú síẹ̀mù àwọn àgbékalè àti àwọn prefixì.
• Àwọn ọ̀rọ̀ le ṣe pápákọ̀ sí mẹ́ta: irú àti àgbékalè.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ conjugation, pẹ̀lú ọ̀pọ̀ àgbékalè irú.

Sẹ́ntẹnṣẹ̀

• Èdè Yorùbá ní síẹ̀mù SVO (Subject-Verb-Object), pẹ̀lú ẹ̀kọ́ àgbálè àti ẹ̀kọ́ àṣẹ̀.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ serialization, nibiti àwọn ọ̀rọ̀ mẹ́rin le ṣe fi ẹ̀kọ́ kan jẹ́.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ clause chaining, nibiti àwọn ẹ̀kọ́ mẹ́rin le ṣe fi ẹ̀kọ́ kan jẹ́.

Tẹ́nṣẹ̀ àti Àṣẹ̀

• Èdè Yorùbá ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ tense àti aspect, pẹ̀lú àwọn fọ́rmù mẹ́rin mẹ́rin.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ distinction, nibiti àwọn àgbékalè mẹ́rin le ṣe yà ẹ̀kọ́ mẹ́rin.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ future tense, pẹ̀lú àwọn auxiliary verb "yio" (will).

Àkójọpọ̀ṣẹ̀ Òfin

• Èdè Yorùbá ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ focus marking, pẹ̀lú àwọn morphemesùnù mẹ́rin.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ relativization, pẹ̀lú àwọn morphemesùnù mẹ́rin.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ clause chaining, nibiti àwọn ẹ̀kọ́ mẹ́rin le ṣe fi ẹ̀kọ́ kan jẹ́.

Àwọn Ìrírí Ọ̀túnṣẹ̀

• Èdè Yorùbá jẹ́ ẹ̀kọ́ pro-drop language, nibiti àwọn àgbékalè kan le ṣe yà ẹ̀kọ́ mẹ́rin.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ ideophones, pẹ̀lú àwọn ọ̀rọ̀ mẹ́rin.
• Èdè Yorùbá tún ní síẹ̀mù ẹ̀kọ́ oral literature, pẹ̀lú àwọn ọ̀rọ̀ mẹ́rin.