İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

• Türk edebiyatı, Türklerin tarih boyunca oluşturduğu edebi eserlerin bütünüdür.

Dönemler

• Türk edebiyatı, farklı ölçütlere göre çeşitli dönemlere ayrılır.
• Temel olarak üç ana döneme ayrılır: İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı ve Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

• Sözlü ve yazılı olmak üzere iki ana koldan oluşur.
• Sözlü edebiyat ürünleri anonimdir ve doğaçlama yoluyla oluşmuştur.
• Şiirler kopuz eşliğinde söylenir.
• Sagu (ağıt), koşuk (aşk, doğa, kahramanlık temalı şiir), destan önemli türleridir.
• Yazılı edebiyat, Göktürk ve Uygur dönemlerine ait metinlerden oluşur.
• Göktürk Yazıtları (Orhun Abideleri), bu dönemin en önemli eserlerindendir.
• Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilmiştir.
• Uygur metinleri daha çok dini içeriklidir (Budizm ve Maniheizm etkisi).
• Altun Yaruk, Sekiz Yükmek önemli eserlerdendir.

İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

• 11. yüzyıldan itibaren Türklerin İslam dinini kabulüyle başlar.
• Bu dönemde Arapça ve Farsça'nın etkisi görülür.
• Divan edebiyatı ve halk edebiyatı olmak üzere iki ana kolda gelişir.
• Tasavvuf düşüncesi edebiyata yansır.

Divan Edebiyatı

• Saray çevresinde gelişen, yüksek zümreye hitap eden edebiyattır.
• Arap ve Fars edebiyatlarından etkilenmiştir.
• Ağır ve süslü bir dil kullanılır (Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar yoğundur).
• Aruz ölçüsü kullanılır.
• Nazım birimi beyittir (dörtlük de kullanılır).
• Belli başlı nazım şekilleri şunlardır: Gazel, kaside, mesnevi, kıta, rubai, tuyuğ.
• Önemli temsilcileri: Mevlana, Yunus Emre, Hoca Dehhani, Necati, Fuzuli, Baki, Nedim, Şeyh Galip.

Halk Edebiyatı

• Halkın ortak duygu ve düşüncelerini yansıtan edebiyattır.
• Sözlü gelenek ürünüdür.
• Sade ve anlaşılır bir dil kullanılır.
• Hece ölçüsü kullanılır.
• Nazım birimi dörtlüktür.
• Aşık edebiyatı, anonim halk edebiyatı ve dini-tasavvufi halk edebiyatı olmak üzere üçe ayrılır.
• Aşık edebiyatı: Aşıklar tarafından oluşturulan şiirlerdir (koşma, semai, varsağı, destan).
• Aşıklar saz eşliğinde şiirlerini söylerler.
• Karacaoğlan, Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Aşık Veysel önemli temsilcileridir.
• Anonim halk edebiyatı: Kimin tarafından oluşturulduğu bilinmeyen, halkın ortak malı olan ürünlerdir (mani, türkü, ninni, ağıt, bilmece, atasözü, deyim, fıkra, halk hikayesi, masal).
• Dini-tasavvufi halk edebiyatı: Tekke (dergah) çevresinde gelişen, dini ve tasavvufi konuları işleyen edebiyattır (ilahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye).
• Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli, Kaygusuz Abdal önemli temsilcileridir.

Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

• 19. yüzyılda başlar.
• Bu dönemde Türk edebiyatı Batı edebiyatından etkilenir.
• Roman, hikaye, tiyatro, makale, eleştiri gibi yeni türler edebiyatımıza girer.
• Gazetelerin yaygınlaşmasıyla edebiyat daha geniş kitlelere ulaşır.
• Tanzimat edebiyatı, Servet-i Fünun edebiyatı, Milli edebiyat ve Cumhuriyet edebiyatı bu dönemin önemli evreleridir.

Tanzimat Edebiyatı (1860-1896)

• İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval'in (1860) çıkarılmasıyla başlar.
• Temel düşünce Batılılaşmadır.
• Edebiyat, toplumun sorunlarını dile getirme ve toplumu eğitme aracı olarak görülür.
• Roman, hikaye, tiyatro, makale, eleştiri gibi yeni türler edebiyatımıza girer.
• Klasisizm ve romantizm akımlarının etkisi görülür.
• Önemli temsilcileri: Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai.

Servet-i Fünun Edebiyatı (1896-1901)

• Servet-i Fünun dergisi etrafında toplanan sanatçılar tarafından oluşturulmuştur.
• Sanat için sanat anlayışı benimsenmiştir.
• Ağır ve süslü bir dil kullanılmıştır.
• Aşk, doğa, ölüm gibi bireysel konular işlenmiştir.
• Roman ve hikayelerde realizm ve naturalizm akımlarının etkisi görülür.
• Şiirde sembolizm ve parnasizm akımlarının etkisi vardır.
• Önemli temsilcileri: Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin, Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf.

Milli Edebiyat (1911-1923)

• Genç Kalemler dergisiyle başlar.
• Amaç, milli bir edebiyat oluşturmaktır.
• Sade bir dil kullanma, hece ölçüsüyle yazma ve milli konuları işleme temel ilkelerdir.
• Türkçülük düşüncesi edebiyata yansır.
• Roman ve hikayelerde Anadolu ve Anadolu insanının sorunları ele alınır.
• Önemli temsilcileri: Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem, Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin.

Cumhuriyet Edebiyatı (1923-)

• Milli Edebiyatın devamı niteliğindedir.
• Atatürk ilkeleri doğrultusunda gelişir.
• Çeşitli edebi akımlar etkili olmuştur (realizm, naturalizm, romantizm, sembolizm, modernizm, postmodernizm vb.).
• Roman, hikaye, şiir, tiyatro gibi türlerde birçok önemli eser verilmiştir.
• Önemli temsilcileri:
• Şiir: Ahmet Haşim, Yahya Kemal Beyatlı, Nazım Hikmet, Ahmet Hamdi Tanpınar, Necip Fazıl Kısakürek, Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday, Oktay Rıfat Horozcu, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Attila İlhan, Cemal Süreya, Ece Ayhan, Turgut Uyar, Edip Cansever, Gülten Akın.
• Roman ve Hikaye: Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin, Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı), Sabahattin Ali, Sait Faik Abasıyanık, Tarık Buğra, Oğuz Atay, Yaşar Kemal, Orhan Pamuk, Elif Şafak.
• Tiyatro: Haldun Taner, Refik Erduran, Aziz Nesin, Güngör Dilmen.