Intro to Database Systems

Ligjërata e Parë

• Erzen Shamolli, Medina Talla, Elton Boshnjaku në UBT
• Planifikimi për lëndën:
  • Projekti ka peshën 40%
  • Dorëzimi i detyrave 10%
  • Testi final ka peshën 50%
  • Mbrojtja e projektit gjatë vitit akademik
• Rregullat e lëndës për studentët rindjekës:
  • Projekti ka peshën 40%
  • Testi final ka peshën 70%
  • Mbrojtja e projektit vetëm në afatin e rregullt
• Silabus i lëndës:
  • Njësia I: Vështrim i përgjithshëm i koncepteve të sistemit të bazës së të dhënave
  • Njësia II: Konceptet Bazat në SQL
  • Njësia III: Modelet e të dhënave relacionale dhe konceptet e dizajnimit të bazës së të dhënave
  • Njësia IV: SQL e ndërmjetme (intermediate)
  • Njësia V: SQL e avancuar

Konceptet Kryesore (Terminologjia)

• DBMS (Database Management System)
  • Mjeti që në mënyrë efikase mundëson përdoruesit të ruajnë, mirëmbajnë, nxjerrin dhe fshijnë informacione
• RDBMS (Relational Database Management System)
  • Version i avancuar i DBMS
• Skema e bazës së të dhënave
  • Përcakton mënyrën se si organizohen të dhënat brenda një baze të dhënash relacionale
• Instanca
  • Gjendja aktuale e bazës së të dhënave

Sistemi i Informacionit

• Bazat e të dhënave:
  • Sistemet e bazuar në file
  • Sistemet për menaxhimin e bazave të të dhënave
  • Sistemet e bazave relacionale të të dhënave
  • Sistemet e avancuara të bazave të të dhënave
• Të dhënat vs. Informacioni
  • Të dhënat janë fakte të papërpunuara, ndërsa informacioni është rezultat i përpunimit të të dhënave të papërpunuara për të zbuluar kuptimin e tyre

Pavarësia e Të Dhënave

• Pavarësia logjike e të dhënave
  • Të dhënat mund të ndryshojnë pa ndryshuar pamjen e aplikacionit
• Pavarësia fizike e të dhënave
  • Skema fizike e të dhënave mund të ndryshojë pa ndryshuar skemën logjike

Llojet e Modeleve të Bazave të të Dhënave

• Bazat e të dhënave relacionale (Relational Database)
• Bazat e të dhënave të centralizuara (Centralized Database)
• Bazat e të dhënave të shpërndara (Distributed Database)
• Bazat e të dhënave NoSQL (NoSQL Database)
• Bazat e të dhënave Cloud (Cloud Database)
• Bazat e të dhënave të orientuara në objekte (Object-oriented Databases)
• Bazat e të dhënave hierarkike (Hierarchical Databases)

Note: These study notes are written in Albanian, as per your request.### Modelet e DBMS

• Modelet e DBMS ndahen në nivele të caktuara, ku secili nivel përshkruan koncepte të caktuara.
• Nivelet kryesore janë: modeli konceptual, modeli i zbatimit dhe modeli fizik.
• Modeli konceptual përshkruan konceptet e të dhënave duke përdorur UML dhe Entity-Relationship.
• Modeli i zbatimit përshkruan bashkësitë dhe relacionet ndërmjet tyre.
• Modeli fizik përshkruan formën e rreshtave në formatin e fileve të indeksuar.

Rëndësia e bazës së të dhënave

• Baza e të dhënave është e nevojshme për të përmbajtur të dhënat e një biznesi.
• Të dhënat e biznesit përfshijnë informacione për klientët, produktet, punonjësit, borxhet, etj.
• Të dhënat duhet të jenë të qasshme nga të gjithë personat përgjegjës për të marrë vendimet e duhura.
• Baza e të dhënave mundëson grumbullimin, ruajtjen, manipulimin, shpërndarjen dhe menaxhimin e të dhënave.
• Ajo është baza kryesore e sistemit të informacionit biznesor.

Hyrje në SQL

• SQL (Structured Query Language) është gjuha e pytësorëve të bazës së të dhënave relacionale
• Përdoret për krijimin, modifikimin dhe menaxhimin e bazës së të dhënave

Modeli Relacional

• Modeli relacional paraqet bazën e të dhënave si një koleksion të relacioneve
• Një relacion është një tabelë e vlerave
• Çdo rresht në tabelë përfaqëson një koleksion të vlerave të të dhënave të lidhura

Gjuha e Krijimit/Manipulimit të Bazës së të Dhënave (DDL, DML, DQL, DCL)

• DDL (Data Definition Language) përdoret për definimin e skemës së bazës së të dhënave
• DML (Data Manipulation Language) përdoret për manipulimin e të dhënave në bazën e të dhënave
• DQL (Data Query Language) përdoret për krijimin e pytësorëve të të dhënave
• DCL (Data Control Language) përdoret për kontrollimin e aksesit në bazën e të dhënave

Llojet e Të Dhënave në SQL

• String data types: CHAR, VARCHAR
• Number data types: INT, BIGINT, DECIMAL
• Date and time data types: DATETIME, DATE, TIME
• Other data types: BIT, FLOAT, NULL

Kufizimet në SQL

• Kufizimet në SQL janë rregulla të paracaktuara që zbatohen në një ose më shumë kolona
• Integriteti i të dhënave arrihet përmes kufizimeve të cilat përcaktohen në modelin e të dhënave
• Kufizimet janë të nevojshme për ruajtjen e integritetit të të dhënave

Çelësat në SQL

• Çelësi kandidat është një çelës i përcaktuar në një ose më shumë atribute që ofron të dhëna unike për secilin rresht
• Çelësi primar (Primary Key) zgjidhet për të identifikuar secilin rresht në tabelë

Deklarata SELECT në SQL

• Deklarata SELECT përdoret për të selektuar të dhënat nga tabela
• Sintaksa e deklaratës SELECT: SELECT * FROM tabela WHERE kushti

Operatorët në SQL

• Operatorët krahasues: =, <, >, <=, >=, <>
• Operatorët logjikë: AND, OR, NOT, IN, BETWEEN, LIKE
• Operatorët aritmetikë: +, -, *, /, %

Deklarata WHERE në SQL

• Deklarata WHERE përdoret për të filtruar të dhënat në bazë të kushteve
• Sintaksa e deklaratës WHERE: WHERE kushti