Inleiding tot Ethiek

Inleiding tot Ethiek

• Ethiek omvat grote theorieën en de bijbehorende uitdagingen.
• Een voorbeeld is de beslissing over wat te doen met een gevonden portefeuille.

Belangrijke Termen

• Descriptieve ethiek beschrijft ethiek.
• Normatieve ethiek schrijft ethiek voor.
• Waarden zijn theoretische concepten en eigenschappen die belangrijk worden geacht.
• Normen zijn praktische voorschriften om waarden te realiseren.

Gevolgenethiek

• Acties worden beoordeeld op basis van hun gevolgen.
• De focus ligt op zichtbare resultaten, niet op intenties.

Utilitarisme: Jeremy Bentham

• Utilitarisme waardeert acties naar hun nut.
• Het utilitarisme heeft een politieke dimensie.
• Bentham streeft naar een algemeen ethisch principe dat goed is voor iedereen.
• Consequentie-ethiek stelt dat de uitkomst van een handeling bepaalt of deze goed of slecht is.
• Het utiliteitsprincipe beoogt het grootste goed voor het grootste aantal mensen.

Te Verwachten vs. Daadwerkelijke Gevolgen

• Niet alles gebeurt zoals verwacht.
• Beslissingen moeten gebaseerd zijn op tendensen.
• Er geldt het voordeel van de twijfel.

Uitdagingen voor het Utilitarisme

• Een extra principe, het geen-schade principe, is vereist.
• Er is discussie over wat schade precies inhoudt.

Regelutilisme: John Stuart Mill

• Regels, niet daden, moeten worden beoordeeld.
• Morele regels die algemeen aanvaard worden, zijn goede regels.
• Er moet worden ingezet op vrijheid en eigen verantwoordelijkheid.

Ethisch Egoïsme

• Bernard Mandeville stelt dat egoïsme geluk brengt voor de samenleving.
• Anderen schaden blijft fout.
• Langetermijneffecten moeten in overweging worden genomen.
• De gevolgen voor de samenleving moeten in rekening worden gebracht.

Ayn Rand: Modern Moreel Egoïsme

• Ayn Rand heeft een moderne visie op moreel egoïsme.

De "Is-Ought" Discussie (Gevolgenethiek)

• De "Is-Ought" discussie, een ethisch thema, betreft hoe de mens is versus hoe hij zou moeten zijn.
• "Is" onderzoekt de mens via ethisch egoïsme, met vragen over naturalistische drogredenen en realisme.
• "Ought" onderzoekt hoe de mens zou moeten zijn via utilitarisme, en vraagt wat het ideale is.

Voor- en Nadelen van Gevolgenethiek

• Voordelen: het maakt veel mensen gelukkig en het goede kan worden berekend.
• Nadelen: de stem van de minderheid wordt onderdrukt en het leidt tot onlogische uitkomsten.

Plichtsethiek

• De intentie van een handeling staat centraal.
• Goed zijn is belangrijk.
• Gevolgen zijn veranderlijk en afhankelijk van toeval.

Plichtsethiek (Deontologie): Immanuel Kant

• De vraag is wanneer iemand echt goed is.
• Iemand is goed als die persoon het goede doet uit plichtsgevoel, zelfs als hij liever iets anders zou doen.

Autonomie = Handelen Vanuit Plicht

• Mensen hebben een geweten en zijn dus verantwoordelijk voor hun daden.
• Vrijheid betekent dat men zich kan onderwerpen aan de morele wet.
• Een maxime is een gedragsregel.
• Kant noemt een morele wet die gevolgd moet worden een "imperatief".
• Er zijn twee soorten imperatieven: hypothetische en categorische.

Hypothetische Imperatief

• Is gebaseerd op een voorwaarde ('X').
• Als je X wilt, dan moet je Y doen.

Categorische Imperatief

• Dit is een onontkoombare plicht.
• Eerste formulering: handel volgens regels die universeel kunnen gelden.
• Tweede formulering: behandel een ander nooit als een middel, maar altijd als een doel op zich.

Uitdaging voor de Plichtsethiek

• Liegen is nooit toegestaan, zelfs niet om een ander te redden.
• De plichtsethiek is gericht op het zijn van een goed persoon (op individueel niveau).
• Het staat ook bekend als een intentie-ethiek.

Kritiek van Benjamin Constant

• Constant bekritiseert regelfetisjisme: het slaafs volgen van regels zonder ethisch na te denken.
• Soms is het beter om ethische regels te doorbreken.

Neo-Kantianisme: Zoeken naar Flexibiliteit

• Christine Korsgaard zoekt naar flexibiliteit binnen het Kantianisme.
• Praktische identiteit, rechten en plichten horen samen met de rol die men tegenover anderen wil opnemen.
• Dit lost het probleem van de moordenaar paradox op.

Eerste Waarde: Autonomie

• Autonomie is een waarde, geen plicht (in tegenstelling tot Kant).
• Het is de mogelijkheid om zelf je leven te leiden.
• Autonomie omvat de vraag wie je bent en wie je wilt zijn.

Tweede Waarde: Morele Verantwoordelijkheid

• Individuen zijn verplicht om het goede na te streven vanuit hun eigen principes en identiteit.
• Als iemand bijvoorbeeld politieagent wil zijn, is hij verplicht om burgers te beschermen.

Derde Waarde: Zelfontplooiing

• Het gaat om groeien in de gekozen rol en identiteit.
• Zelfontplooiing is persoonlijk, geen algemene plicht.

Praktische Identiteit in Conflict met Zichzelf

• Soms zijn de verschillende rollen die iemand wil vervullen met elkaar in conflict.
• Een voorbeeld is de keuze tussen studeren en een vriend troosten.

De "Is-Ought" Discussie (Plichtsethiek)

• Kant vraagt hoe elk mens zou moeten zijn ("ought").
• Korsgaard focust op hoe mensen zijn in hun identiteit ("is").
• Er is een spanning tussen universalisme en relativisme.

Zelfrijdende Auto's: Een Dilemma

• De morele beslissingen die zelfrijdende auto's moeten nemen, roepen ethische vragen op.

Deugdethiek

• De deugdethiek focust op persoonlijke eigenschappen.
• Er moet worden gekeken naar de concrete situatie en de rol van een persoon in de samenleving.
• Het zoeken naar evenwicht leidt tot goede eigenschappen.

Aristoteles: De Vader van de Deugdethiek

• Het goede zit in de mens, maar moet geoefend worden.
• Teleologie impliceert dat alles een doel heeft, en dus moet de mens streven naar zijn beste zelf.
• Het ontwikkelen van goede eigenschappen (Arete, deugden) is essentieel.

Goede Eigenschappen Moeten Worden Getraind

• Het goede doen is niet altijd makkelijk en vereist oefening.
• Het goede doen maakt gelukkig (Eudamonia).

Deugd als Middenweg

• Deugd is het midden tussen twee extremen.

De Deugd als Middenweg

• Lafheid, moed en overmoed zijn voorbeelden van een deugd als middenweg.
• Gierigheid staat tegenover gulheid en een gebrek aan zelfcontrole.
• Verwaarlozing is het tegenovergestelde van zorgzaamheid en obsessie.

Deugdethiek als Sociale/Politieke Ethiek

• De samenleving bepaalt de inhoud van een rol.
• Karaktereigenschappen staan centraal.
• Bij een rollenconflict is het bepalend welke eigenschap/rol het belangrijkst is in de samenleving.

Hedendaagse Deugdethiek

• Alasdair McIntyre spreekt over gedeelde moraal.
• Rene ten Bos behandelt morele casuïstiek.
• Hannah Arendt focust op morele voorbeeldfuncties en helden.

Kritiek op de Deugdethiek

• Rosalind Hursthouse stelt dat deugd betekenis ontleent aan plichten.

McIntyre: De Staat van Onze Ethiek (After Virtue)

• Ethiek is een domein waarin de context verloren is gegaan.
• Er moet nagedacht worden als samenleving over goede eigenschappen via de Deugdethiek.
• Het goede moet berekenbaar worden gemaakt, zodat het duidelijker wordt via de Gevolgenethiek.
• Ethiek moet worden teruggebracht tot regels, die zonder nadenken gevolgd kunnen worden via Plichtethiek.

McIntyre: Het Goede in Functie van Rol en Context

• Een holistische benadering is vereist, waarbij naar het geheel wordt gekeken in combinatie met andere domeinen.
• Wat moreel is, hangt af van rol en context.

Individualisme Vernietigt de Voorwaarden Voor een Deugdethiek

• Er is geen gemeenschap en de rollen in de gemeenschap verwateren.
• De context wordt persoonlijk en maakt dialoog onmogelijk.
• Meer individualisme leidt tot meer morele theorieën en dilemma's.

Het Probleem van Ethische Codes (en dus de Plichtethiek)

• Het lijkt heel logisch en sterk, maar het blokkeert ethisch denken.
• Morele vraagstukken zijn afhankelijk van context en betrokkenen.

Hannah Arendt (Judgement and Responsibility)

• Arendt onderzoekt hoe over morele zaken geoordeeld kan worden.
• Ze maakt onderscheid tussen schuld en verantwoordelijkheid.
• Schuld heeft direct te maken met veroorzaakte schade.
• Verantwoordelijkheid wordt opgenomen.

De Invulling van Deugden

• Deugden worden ervaren door te denken aan iemand die ze uitvoert.
• Er wordt gezocht naar voorbeelden en betekenis komt van de actor.
• Nietzsche stelt dat het goede en kwade niet los van de actie of dader kunnen bestaan.

Deugden als een Sociaal-Politiek Gegeven

• Wat als goed of kwaad wordt gezien, hangt af van met welke mensen wordt omgegaan.
• Een onverschillige samenleving oordeelt niet en daardoor krijgt het kwaad vrij spel.

Zorgethiek

• De zorgethiek kijkt wat een zorgrobot moet en mag doen.
• De zorgethiek kent communicatie tussen betrokkenen.
• Het heeft geen algemene regels, maar is afhankelijk van de situatie.
• De zorgethiek kent juiste houding en relatie.

Zorgethiek in het Kielzog van het Feminisme

• Vroeger was één loon voldoende voor een gezin.
• Daardoor ontstond 2 sferen: private sfeer en publieke sfeer.
• Dit leidt tot ongelijke appreciatie.

Kritiek Op de Zorgethiek

• Het is specifiek op de casus gericht.
• Het gaat geen algemene principes.
• Uitgaan van de relatie: Is er geen ethiek zonder.

Toepassing: "The Good Place"

• Fragmenten uit "The Good Place" kunnen gebruikt worden als voorbeelden van ethische stromingen.