İnformatika haqqında əsas anlayışlar

İnformatika haqqında əsas anlayışlar

• İnformatika, informasiya proseslərinin avtomatlaşdırılmasında istifadə olunan kompüter texnikası vasitələri və metodlarını öyrənən tətbiqi elm sahəsidir.
• İnformatikanın əsasını informasiya, onun yaradılması, saxlanılması, ötürülməsi, qəbulu və emalı üsulları təşkil edir.
• "İnformatika" termini 1960-cı ildə fransız mütəxəssisləri tərəfindən təqdim olunub və "informasiya" və "avtomatika" sözlərindən yaranıb.
• İnformatika elm sahəsi üç əsas hissəyə bölünür:
  • Hardware (aparat təminatı): Elektron hesablama maşınlarının quruluşu, tərkib hissələri və istifadə qaydaları.
  • Software (proqram təminatı): EHM-lərdə istifadə olunan bütün proqramlar, onların təsnifatı və istifadə qaydaları.
  • Brainware (alqoritm təminatı): Kompüterdə məsələ həll etmək üçün lazım olan alqoritmlərin qurulması və istifadə qaydaları.

İnformasiya anlayışı

• İnformatika elminin predmeti informasiyadır.
• İnformasiya, ətraf aləmdən qazandığımız biliklər, kitabdan, qəzetdən əldə etdiyimiz məlumatlar, televiziya və radio vasitəsilə eşitdiyimiz xəbərlərdir.
• İnformasiyanın digər tərifləri arasında bilik və verilənlər də yer alır.
• Verilənlər, texniki vasitələrlə saxlanması, emal edilməsi və ötürülməsi üçün formal şəkildə kodlaşdırılan məlumatlardır.
• İnformasiya, verilənlərin faydalı məzmununu əks etdirir.
• Bilik, informasiyanın dərkolunma vasitəsilə əldə edilmiş formasıdır, yeni çıxarışlar və təkliflər yaratmağa imkan verir.
• İnformasiya mübadiləsi, siqnalların hesabına həyata keçirilir.
• İnformasiya mübadiləsində informasiya mənbəyi və qəbuledici subyektlər iştirak edir.

İnformasiya prosesləri

• İnformasiya proseslərinə informasiyanın axtarılması (toplanılması), saxlanılması, emalı və ötürülməsi daxildir.
• İnformasiyanın toplanılması, öyrəniləcək obyekt haqqında lazım olan məlumatların alınmasıdır.
• İnformasiyanın saxlanılması, toplanmış informasiyanın yaddaş daşıyıcılarında saxlanılmasıdır.
• İnformasiyanın emalı, informasiya üzərində müəyyən dəyişikliklərin aparılmasıdır.
• İnformasiyanın ötürülməsi, toplanmış informasiyanın emal olunması üçün və ya emal olunmuş informasiyanın istifadəçilərə çatdırılmasıdır.

İnformasiya miqdarının ölçü vahidləri

• İnformasiyanın tutumu "bit" ölçü vahidi ilə ölçülür.
• 1 bit, kompüterin yaddaşında təsvir olunmuş "0" və ya "1" rəqəmlərindən birini göstərir.
• İnformasiya həcmi böyüdükcə "bayt", "Kbayt", "Mbayt", "Gbayt", "Tbayt", "Pbayt" və s. kimi daha iri ölçü vahidlərinə keçilir.
• Bu ölçü vahidləri arasında aşağıdakı əlaqələr mövcuddur:
  • 1 bayt = 8 bit
  • 1 Kbayt = 2¹⁰ bayt
  • 1 Mbayt = 2¹⁰ Kb
  • 1 Gbayt = 2¹⁰ Mb
  • 1 Tbayt = 2¹⁰ Gb
  • 1 Pbayt = 2¹⁰ Tb
  • 1 Ebayt = 2¹⁰ Pb
  • 1 Zbayt = 2¹⁰ Eb
  • 1 Ybayt = 2¹⁰ Zb

İnformasiyanın kodlaşdırılması

• Simvol tipli informasiyanın kodlaşdırılması üçün müxtəlif kod sistemləri istifadə olunur, məsələn ASCII, UNICODE, KOI-8, Windows-1251.
• ASCII, ABŞ-da Milli Standartlaşdırma İnstitutu (ANSI) tərəfindən işlənmiş standartdır.
• ASCII cədvəlində 256 simvolun kodu təsvir olunmuşdur.
• ASCII kod sistemi 256 simvolu kodlaşdıra bilir, hər bir simvol üçün 8 bit (1 bayt) yer ayrılır.
• UNICODE, daha geniş bir kod sistemi olub, 65536 simvolu kodlaşdıra bilir, hər bir simvol üçün 16 bit (2 bayt) yer ayrılır.

Say sistemləri

• Say sistemi, rəqəmlər vasitəsilə ədədlərin yazılış qaydasıdır.
• Say sistemləri mövqeli və mövqesiz olmaqla iki qrupa ayrılır.
• Mövqesiz say sistemində ədədin rəqəminin qiyməti durduğu mövqedən asılı deyil (məsələn, Rum say sistemi).
• Mövqeli say sistemində hər bir rəqəm durduğu mövqedən asılı olaraq müəyyən qiymətə malikdir (məsələn, 10-luq, 2-lik, 8-lik, 16-lıq say sistemləri).
• Mövqeli say sistemində istifadə olunan simvolların sayı, say sisteminin əsasını təşkil edir.
• Müxtəlif mövqeli say sistemlərinə aid aşağıdakı məlumatları qeyd etmək olar:
  • 2-lik (BINary): Simvolları 0, 1, 1 simvolun tutduğu yer 1 bit.
  • 8-lik (OCTal): Simvolları 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 1 simvolun tutduğu yer 3 bit.
  • 16-lıq (HEXAdecimal): Simvolları 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F, 1 simvolun tutduğu yer 4 bit.
  • 10-luq (DECimal): Simvolları 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.

Bu quizdə informatikanın əsas anlayışlarına, onun strukturlarına və hissələrinə dair suallar yer alır. İT dünyasının mürəkkəb anlayışlarını daha dərindən öyrənmək üçün bu quiz sizə yardım edəcək.