Module 4: afweersysteem

Immunologie Module 4 Hoofdstuk 1: Het Afweersysteem

• Lichaam staat continu in contact met micro-organismen zoals bacteriën, virussen, schimmels en parasieten.
• Deze micro-organismen kunnen schade en ziekte veroorzaken, maar het afweersysteem kan worden geactiveerd om ziekteverwekkers te vernietigen.

Microbioom

• Het microbioom omvat alle micro-organismen en virussen in en op het menselijk lichaam.
• De samenstelling van het microbioom blijft constant.
• De huidflora en darmflora zijn belangrijke componenten van het microbioom.
• 99% van de 100 biljoen micro-organismen in het lichaam bevindt zich in de darmflora.
• Darmbacteriën spelen een belangrijke rol bij de spijsvertering.
• Ongeveer de helft van de stoelgang bestaat uit darmbacteriën.
• Schadelijke micro-organismen in de mond kunnen gaatjes, tandvleesontstekingen en een slechte adem veroorzaken.

Infectieziekten

• Pathogenen zijn micro-organismen en virussen die ziekte kunnen veroorzaken.
• Besmetting treedt op wanneer pathogenen in het lichaam terechtkomen, maar leidt niet altijd tot ziekte.
• Een infectie is een besmetting die tot ziekte leidt.
• Infecties kenmerken zich door snelle vermenigvuldiging en schade aan cellen/weefsels.
• Symptomen zijn kenmerken of klachten als gevolg van een infectie, bijvoorbeeld koorts of uitslag.
• De duur van symptomen kan variëren van enkele uren tot maanden.
• Stille infecties verlopen zonder symptomen.
• De hoeveelheid antistoffen kan worden vastgesteld via een bloedtest.
• De kans op een infectie hangt af van de aanvalskracht van het micro-organisme en de verdedigingskracht van het immuunsysteem.

Immuniteit

• Immuniteit betekent dat u niet vatbaar bent voor een bepaald pathogeen.
• Immuniteit voorkomt dat de ziekteverwekker nog een ziekte veroorzaakt.
• Het afweersysteem kan onthouden tegen welke ziekteverwekker het eerder heeft gereageerd.
• Immuniteit kan op twee manieren ontstaan: actieve en passieve immuniteit.
• Actieve immuniteit ontstaat wanneer het lichaam zelf antilichamen aanmaakt tegen een antigeen, bijvoorbeeld na een ziekte of vaccinatie.
• Passieve immuniteit ontstaat wanneer antilichamen van een ander worden ontvangen.

Soorten Pathogenen

• Bacteriën, schimmels, gisten, parasieten en virussen zijn pathogenen.
• Virussen zijn veel kleiner dan andere pathogenen.
• Virussen kunnen alleen overleven in een gastheercel en behoren niet tot de micro-organismen.

Werking van Het Immuunsysteem

• Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen indringers met drie afweerlinies.
• De eerste afweerlinie probeert te voorkomen dat indringers het lichaam binnendringen.
• De tweede afweerlinie treedt in werking wanneer een pathogeen toch is binnengedrongen.
• De eerste en tweede afweerlinies vormen de niet-specifieke afweer.
• Niet-specifieke afweer pakt verschillende soorten pathogenen op dezelfde manier aan en is al vanaf de geboorte aanwezig (aangeboren afweer).
• De derde afweerlinie is de specifieke afweer.
• Specifieke afweer is gericht op slechts één soort pathogeen en wordt opgebouwd na contact met bepaalde antigenen (verworven afweer).

Afweer Types

• Aspecifieke afweer (niet specifieke afweer): Eerste en tweede lijns defensie
• Specifieke afweer (Immuunsysteem): Derde lijns defensie
• Eerste lijns defensie: Huid en slijmvliezen
• Tweede lijns defensie: Fagocytose door witte bloedcellen, ontstekingsreactie en eiwitten van het complementsysteem
• Derde lijns defensie: B-lymfocyten en T-lymfocyten en antistoffen

Niet-Specifieke Afweer

• Reageert op alles wat lichaamvreemd is
• Fagocyt (witte bloedcel)
• Valt alles aan
• Eerste en tweede verdedigingslinie
• Actief binnen 0-12 uur

Eerste Afweerlinie

• Barrières op grens tussen inwendig en uitwendig milieu.
• Voorbeelden zijn huid en slijmvliezen (mond, urinebuis, neus, vagina...).
• De epidermis (opperhuid) heeft lagen dode, verhoornde huidcellen die pathogenen tegenhouden. Huid is op kleine plekken een gesloten orgaan
• Beschadigde huid maakt binnendringing pathogenen makkelijker (wonde)
• De huid heeft zweet- en talgklieren en de neus slijm, speeksel, tranen en bacteriedodende eiwitten
• Een zure omgeving wordt gecreëerd in de maag waardoor pathogenen daar vernietigd worden
• Trilhaartjes in de luchtpijp brengen slijm van de longen naar boven en werken tegen pathogenen
• Deel van de eerste afweerlininie is het microbioom
• Onschadelijke micro-organismen concurreren met pathogenen voor ruimte en voedingsstoffen zodat er minder kans is op vermenigvuldiging
• In de vagina produceren melkzuurbacteriën een zure omgevings wat de groei van andere bacteriën remt
• De darmflora heeft grote aantallen bacteriën zodat pathogenen er moeilijker kunnen in de darm groeien

Tweede Afweerlinie

• Micro-organismen of virussen toch door eerste afweerlinie
• Witte bloedcellen beperken verspreiding van pathogeen
• Macrofagen (fagocytose), neutrofielen, dentritische cellen, granulocyten
• Ontsteking en koorts
• Aangeboren en niet-specifiek

Antigenen

• Specifieke eiwitten op celmembran die in alle lichaamscellen en pathogenen kunnen voorkomen, maar vershillen in vorm
• Soort "identiteitskaart” op de buitenkant van een cel
• Antigenen gecontroleerd door afweersusteem
• Witte bloedcellen herkennen eigen antigenen van de cel
• Lichaamsvreemde antigenen worden aangevallen en vernietigd

Fagocytose

• Fagocyten (granulocyten en macrofagen) stoot chemische stoffen afkomstig van het pathogeen of signaalstoffen van beschadigd weefsel uit
• Ze omsluiten indringer door schijnvoetjes (pseudopodiën)
• De indringer afgebroken enzymen aanwezig in lysosomen van de fagocyt
• Ze gaan terug naar de bloedbaan of sterven af waarna pus/etter ontstaat (resten van pathogenen en de witte bloedcellen)

Celperforatie

• Het immuunsysteem reageert niet op gezonde cellen, maar wel afwijkende lichaamseigen cellen, Bv. tumorcellen, cellen door pathogeen geïnfecteerd
• Afwijkende antigenen op celmembraan herkend door: Natural-killercellen (type lymfocyt)
• NK-cel: stoot afwijkende antigenen uit door eiwitten (perforines) af te geven
• Perforines beschadigen membraan afwijkende cellen (celperforatie)
• Cel loopt leeg en sterft Snelle actie waardoor infectie wordt beperkt

Ontsteking en Regeneratie

• Ontsteking: Beschadiging weefsels door wonde of chemische stoffen of temperatuurs
• Beschadigde cellen stimuleren mestcellen (granulocyt) die stoffen afgeven (antistoffen/histamine)
• bloedvaten verwijden door histamine/ meer doorlaatbaarheid → roodheid en warmte bloedvaten
• witte bloedcellen naar de plek > de afweer werkt beter
• druk van zwelling/ meer doorlaatbaarheid → meer opgeloste water en stoffen bloedbaan
• Signaalstoffen prikkelen zenuwuiteinden → pijn
• Beschadiging vaak gepaard met verminderde functie
• Regeneratie: beschadigde weefsel vervangen of litteken effect

Koorts

• = verhoging van de normale gemiddelde temperatuur, waardoor je Oongunstig milieu creëert temperatuursverhoging en vermenigvuldiging beperkt voor ziekteverwekkers.

• Positieve effecten op lichaam en bij het bestrijden van de infectie: het hartritme stijgt en de bloedsomloop verloopt sneller cellen en aanmaak van stoffen.

• Bij 42C gaan lichaamsfuncties uitvallen

Derde Afweerlinie

• Specifieke afweer: Pakt elke indringer op specifieke manier aan (geheugeneffect) en komt pas op gang na contact met specifiek antigeen (verworven)
• Afweerreactie start traag, snelle respons bij herkenning
• Immuun gemaakt tegen ziekte bij opgebouwde of verworven immuniteit
• Indeling in Cellulaire -/Humorale afweer

Cellulaire Afweer

• Gericht op zieke, geïnfecteerde cellen
• T-lymfocyten: detecteren ziekteverwekkers die binnen lichaamscellen zijn
• T-helperlymfocyten, cytotoxische T-lymfocyten en T-geheugenlymfocyten

Humorale Afweer

• Gericht op ziekteverwekkers in lichaamsvocht -B-lymfocyten: zorgen voor vorming antilichamen (antistoffen)
  • Dendritische cellen: gespecialiserd in opsporen en opnemen van micro-organismen + ontspoorde eigen lichaamscellen (bv. kankercellen)
• Verdacht eiwit gaat naar lymfeklieren contact

De Start Van De Immuunrespons

• In de tweede afweerlinie Macrofaag neemt een pathogeen op en vernietigd deze
• De macrofaag presenteert antigenen van pathogeen in zijn membraan (antigeenpresentatie ) → antigeenpresenterende cel (APC)
• Signaal voor immuunsysteem om in actie te komen APC zal cytokinen produceren
• De antigenen op celmebraan worden gebonden op membraan van APC (antigeenpresentatie).
• Hierdoor geven T-helperlymfocyten ook cytokinen af die stimulerde cellulaire -/humorale afweer

Cellulaire Immuniteit

T-helperlymfocyten:

• Vermenigvuldiging (celdeling)

• Nieuwe T-helperlymfocyten, Tgeheugenlymfocyten Spelen pas bij tweede infectie met bouw immuniteit T-helperlymfocyten door cytokinen

• Activeren cytotoxische T-lymfocyten >

• geïnfecteerde cel 8

Cytotoxische T-Lymfocyten

• Eiwitten die passen op antigenen (afweersysteem).
• Veel sooten komen voor in lichaam > receptoren zijn geschikt voor verschillende antigenen.
• Aanzetten tot celperforatie + vermindering verspreiding pathogeen Cellen worden opgeruimd door fagocyten