Historia Prawa: Rzymianie vs Longobardowie

Wprowadzenie do historii prawa

• 476 r. - Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego symbolizuje triumf ludów germańskich nad Rzymem, ale rzymska kultura prawna i administracja utrzymują się w Italii.
• VI wiek - Bizancjum zdobywa tereny Ostrogotów.
• 554 r. - Rozszerzenie Corpus Iuris Civilis na podbite obszary ukoronowaniem rzymskiej jurysprudencji.
• 568 r. - Najazd Longobardów na Italię to moment przełomowy dla rozwoju prawa w Europie, wprowadzają własne prawo szczepowe, a rzymskie prawo przetrwało w Rawennie i Rzymie.
• VIII wiek - Polityka papiestwa doprowadza do likwidacji państwa Longobardzkiego.

Najważniejsze różnice kulturowe: Rzymianie a Longobardowie

• Longobardowie: prawo niepisane, kolektywne (prawo grupy), system patriarchalny, skupienie na zewnętrznym aspekcie czynu (prawda formalna), zemsta rodowa, brak rozdziału prawa karnego i cywilnego, brak praw kobiet i prawników.
• Rzymianie: prawo skodyfikowane, indywidualne (prawo jednostki), swoboda zawierania małżeństw, subiektywizacja odpowiedzialności karnej (wina), kary publiczne, rozróżnienie prawa karnego i cywilnego, sądy ścigają (ex officio), własność osobista, prawa kobiet, grupa prawników.
• Z czasem prawo Longobardów uległo romanizacji i chrystianizacji.
• 774 r. - Karol Wielki uzupełnia prawo Longobardów własnym ustawodawstwem (kapitularze), przewidując surowe kary za ciężkie przestępstwa.

Początki nauczania prawa i recepcja prawa rzymskiego w Europie

• IX wiek - Szkoła pałacowa w Pawii prowadziła nauczanie trivium obejmujące: gramatykę (terminy prawnicze), dialektykę (logiczna argumentacja) i retorykę (objaśnienie instytucji).
• XI wiek - Powstaje szkoła w Bolonii, pierwsza szkoła prawa, gdzie odkryto Pandekty (dzieła prawników rzymskich).
• XII wiek - Rodzi się europejska nauka prawa, oddzielona od teologii, kształtując porządek prawny do czasów współczesnych.
• Instytut Boloński staje się impulsem do rozwoju prawa rzymskiego, wspierany przez miasta włoskie z handlem lewantyńskim.
• XV wiek - Niemal cała Europa przyjęła prawo rzymskie.

Znaczenie Glosatorów i Komentatorów dla Rozwoju Prawa w Europie

• Odejście od kazuistyki na rzecz abstrakcyjnych pojęć i norm
• Opracowanie ogólnej definicja usiłowania
• Nowoczesne ujęcie obrony koniecznej
• Teoria zobowiązań (warunki ważności umów)
• Delikt - naprawa szkody
• Kauza - sprawiedliwa sprzedaż w dobrej wierze, uzasadnienie gospodarcze
• Negatywna definicja własności
• Publicyzacja prawa
• Dorobek glosatorów i komentatorów to pomost, przez który idee rzymskie przeniknęły do ustawodawstwa późnego średniowiecza i epoki nowożytnej
  • Znaczący dla rozwoju prawa w Europie i Rosji był Constituio Criminalis Carolina z 1532 roku, pierwsza całościowa kodyfikacja prawa karnego.

Wtórny charakter prawa rzymskiego

• Do XVIII w. współistniało prawo lokalne (ius particulare, ius patrium) oraz pomocniczo stosowano prawo rzymskie (ius commune).
• Przykład - Asesorzy Sądu Kameralnego Rzeszy w 1495 r. stosowali normy prawa rzymskiego.
• XVII w. - Usus modernus pandectarum adaptował prawo rzymskie do ówczesnej praktyki sądowej, aby zharmonizować prawo partykularne z powszechnym.
• Absolutyzm oświecony realizował konsolidacje prawa poprzez kodeksy w 2 połowie XVIII w.:
  • Bawaria: kodeks karny z 1751 r. i cywilny z 1756 r.
  • Austria: Constituio Criminalis Theresiana z 1768 r., Constitutio Criminalis Josephina, józefiński kodeks cywilny Josephinisches Gesetzbuch z 1786 r.
  • Toskania: Constitutio Criminalis Leopoldina z 1786 r.
  • Prusy: Landrecht z 1794 r.

Pandektystyka

• Kierunek w prawoznawstwie narodził się w Związku Niemieckim po 1815 r. , celem była kodyfikacja prawa cywilnego.
• Pandektystyka dążyła do stworzenia jednolitego i powszechnego systemu prawa cywilnego na podstawie prawa rzymskiego, wolnego od zniekształceń.
• Na skutek pandektystyki powstał wzorcowy system rzymskiego prawa prywatnego oraz ogólnoniemiecki kodeks cywilny BGB z 1896 roku, który wpłynął na prawo w Europie i na świecie.

Prawo zwyczajowe

• Na kształt prawa wpływ miało prawo zwyczajowe. Do XVIII w. w prawie prywatnym obowiązywały zwyczajowo regulacje dotyczące prawa małżeńskiego, majątkowego, rodzinnego i spadkowego.
• Instytucje rzymskokanoniczne od XI-XV w. propagowały ideę pokoju bożego (pax dei) i ziemskiego (landfried).
• Landfrydy uwieńczone zostały kodyfikacją prawa karnego (Carolina) od XVI w.
• Do XVIII w. stosunki prywatnoprawne regulowane miejscowym prawem zwyczajowym, z wyjątkiem małżeństwa, regulowanego od XIII w. przez prawo kanoniczne.
• Prawo zwyczajowe przekazywane ustnie lub spisywane z inicjatyw władcy/osób prywatnych.
• Władcy barbarzyńscy spisywali prawa, inspirując się chrześcijaństwem i odrzuceniem zwyczajów niezgodnych z prawem boskim.
• Od V do IX w. powstały zbiory prawa germańskiego - Leges Barbarorum, np. Lex Salica Francorum VI w. oraz Edykt Rotara z 643 r.
• Professo iuris - przynależność etniczna decyduje o podległości prawu swojego szczepu, a postępowanie sądowe rozpoczyna się od wyznania prawa według, którego sąd rozstrzyga.
• Obok Leges Barbarorum powstawały Leges Romanae, dla społeczności galo-rzymskich, np. Brewiarz Alaryka VI w. - źródło prawa rzymskiego do pandektów.
• W Europie w okresie od XIII do XVI w. spisywano partykularne prawo zwyczajowe.

Francja

• We Francji istniały Coutoumiers (zwyczaje hrabstwa z Clermont z XII w.), a prawo rzymskokanoniczne było integralną częścią.
• XV w. - Próby urzędowego sposobu zapisu prawa. 1454 ordonans z Montil Le Tours-nakazanie powołania komisji do spisania obowiązującego prawa zwyczajowego całej Francji dało tylko połowiczny sukces.
• 1510 - Coutume de Paris - spis zwyczajów Paryża od 1580 roku, w kodeksie Napoleona z 1804 r. znajduje odzwierciedlenie dotyczące kwestii małżeńskich i rodzinnych.

Rzesza Niemiecka

• Obszary Germanii z okresu Karola Wielkiego uległy infiltracji prawa frankońskiego nasycone doktryną chrześcijańską. Wtedy spisano większość praw plemion germańskich między Renem a Łabą.
• Do XIII w. słabo oddziaływało prawo rzymskiego. Najważniejszy spis - Zwierciadło Saskie(Sachsenspiegel) 1220-1235 brak odniesień do prawa rzymskiego, a jedynie p.kanoniczne.
• Od XVI w. ekspansja prawa rzymskiego. 2 równoległe systemy prawne: rzymsko-powszechny, rzymsko-partykularny.

Prawo natury

• Prawo natury stworzone zostało na potrzeby unifikacji i kodyfikacji prawa cywilnego XVII i XVIII w..
• Opracia prawa oparto na prawnonaturalnych kryteriach wypływających z natury i rozumu człowieka.
• Wolność i rowność jednostki stały sę cechami przyrodzonymi - negacja charakteru stanowego prawa zwyczajowego. XVIII/XIX w. prawo sądowe = prawo krajowe zwyczajowe+modyfikacje prawa natury+uzupełnienie prawem rzymskim. Przykłady:
• Kodeks Napoleona ,-Landrecht Pruski 1794 ,-Austriacki kodeks cywilny ABGB 1811."

Patriarchalny charakter stosynków rodzinnych

• Wspólna cecha wszystkich praw zwyczajowych-zabezpiecznie interesu rodu;patriarchalny charakter stosunków ;kobiety podlegają władzy męzkich przedstawicieli rodu.
• W Kodeksie Napoleona 1804 roku również patriarchalny charakter prawa jak i dyskryminacja względem płci. Powszechne zlikwidowywanie patryalchalizmu nastąpiło dopiero po II wojnie światowej