Toetsmatrijs t/m 1.5

Het biopsychosociale model

• Gezondheidsproblemen worden benaderd vanuit een biologische-, psychische- en sociale invalshoek.
• George Engel is de grondlegger van het biopsychosociale model.
• Hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg accepteren het biopsychosociale model breed in theorie, maar de praktische toepassing blijft lastig en wordt meer gezien als een denkkader dan een werkelijk werkmodel.
• Het biopsychosociale model helpt om een probleem vanuit verschillende invalshoeken te bekijken, om verklaringen te zoeken voor het ontstaan ervan en behandelmogelijkheden te vinden.
• De biologische kant van een aandoening betreft erfelijke factoren, de rol van hersenstructuren, neurotransmitters en hormonen.
• Het psychologische perspectief betreft iemands persoonlijkheidskenmerken, basale overtuigingen, ervaringen, gebeurtenissen en copingmechanismen.
• Het sociale perspectief betreft levensomstandigheden zoals relaties, gezin, werk, inkomen, sociale contacten, deelname aan de samenleving en ingrijpende gebeurtenissen.
• Stressfactoren zoals relatieproblemen, langdurige ziekte van een partner, zorgen om een kind, armoede, werkloosheid, eenzaamheid, huiselijk geweld of seksueel misbruik spelen een rol.
• Sociale factoren spelen op maatschappelijk niveau ook een rol bij gezondheidsproblemen.
• Mensen in een stedelijk milieu, een lage sociaaleconomische situatie (SES) of met een migratieachtergrond komen vaker in een ernstige mate voor.
• De combinatie van biologische, psychische en sociale factoren, is een belangrijk aspect van het biopsychosociale model.

De medische benadering van psychische klachten

• Het concept van positieve gezondheid wint langzaam terrein in de Nederlandse gezondheidszorg, maar de 'klassieke' medische benadering is nog steeds dominant aanwezig.
• De klassieke medische benadering richt zich op psychische problemen als (hersen)ziekten of ziekteverschijnselen.
• De diagnose is het uitgangspunt voor een passende behandeling, waarin medicijnen een belangrijke plaats innemen.
• Anders dan bij positieve gezondheid staan bij de klassieke medische benadering stoornissen en problemen centraal en is er geen focus op het dagelijks leven van de mensen.

Psychische klachten

• De term 'psychische klachten' is lastig te definiëren.
• De belangrijkste vraag is: wat weten we niet precies wat dat zijn?
• Het is bemoedigend om te beseffen dat deskundigen dit ook zo ervaren.
• De focus bij psychische klachten ligt vooral op problemen in het psychisch functioneren van mensen.
• Het betreft problemen in de hantering van stressvolle situaties, problemen met het zelfbeeld, problematische gevoelens, emoties, impulsen en gedrag.
• 'Problematisch' betekent dat ze het functioneren van mensen bemoeilijken of het gedrag van henzelf of hun naasten in moeilijkheden brengt.
• Voorbeelden zijn depressieve gevoelens, onredelijke angst of paniek, heftige woede, impulsieve of destructieve gedragingen zoals zelfverwonding en suïcidepogingen, verslaving, stemmen horen, paranoïde wanen en dwangmatige handelingen.
• Veelvoorkomende psychische klachten zijn slecht slapen, veel piekeren, last hebben van stress, onzekerheid en faalangst.

Drie componenten van gezondheid

• Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte.
• Er wordt onderscheid gemaakt tussen de objectieve, subjectieve en gedragsmatige kant van gezondheid.
• De objectieve kant betreft aanwijsbare aan- of afwezigheid van een ziekteproces in het lichaam, zoals vernauwde bloedvaten of een tumor in de hersenen.
• De subjectieve kant gaat over de beleving van de persoon, zoals gevoelens van pijn, verdriet, ongemak, angst, enzovoort (ziekte).
• De gedragscomponent gaat over de manier waarop iemand met klachten omgaat, hoe hij erover praat, hoe hij zijn leven laat beïnvloeden en waar hij steun zoek.
• Het vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren, kenmerkt gezondheid.

Positieve gezondheid pijlers

• Mededoen: sociale en communicatieve vaardigheden, sociale contacten, betekenisvolle relaties, geaccepteerd worden, betekenisvol werk, maatschappelijke betrokkenheid.
• Dagelijks functioneren: mogelijkheden voor algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL), werkvermogen, gezondheidsvaardigheden.
• Kwaliteit van leven: welbevinden, geluk beleven, kunnen genieten, levenslust, ervaren gezondheid.
• Zingeving: balans ervaren, doelen of idealen nastreven, toekomstperspectief, acceptatie.
• Mentaal welbevinden: cognitief functioneren, eigenwaarde en respect, gevoel van controle, veerkracht, je situatie begrijpen.
• Lichaamsfuncties: emotionele stabiliteit, medische feiten, ervaren gezondheid, lichamelijk functioneren, klachten en pijn, energie.
• De aandacht van hulpverleners moet zich richten op al deze aspecten van het leven en het gezondheidsprobleem, niet alleen op de psychische klachten.

Belangrijke aspecten van psychische aandoeningen

• De invloed op alle terreinen van het leven.
• Problemen met functioneren op school of werk.
• Eenzaamheid en zelfzorg.
• Lichamelijke klachten zoals pijn, moeheid, slaapproblemen, gevolgen van een ongezonde leefstijl, verslaving, ongezonde voeding en bijwerkingen van medicijnen.
• Familie- en sociale relaties worden beïnvloed.
• Mensen in de directe omgeving van de persoon met psychische klachten lijden mee.
• Zij zijn vaak bezorgd, voelen zich machteloos of wanhopig, en soms krijgen ze zelf psychische klachten.
• Partnerrelaties kunnen onder de druk bezwijken, er kunnen spanningen ontstaan in het gezin en vriendschappen kunnen verbroken worden.
• Daarom moeten hulpverleners aandacht hebben voor de mensen in de directe omgeving en familieleden moeten bij de hulpverlening worden betrokken en ondersteund.
• Er moet aandacht worden besteed aan de draagkracht.
• Er moet extra aandacht gevraagd worden voor kinderen van mensen met een psychische aandoening, afhankelijk van hun leeftijd, veerkracht, de ernst van de problematiek en de beschikbare steun.
• Deze kinderen hebben een drie keer grotere kans om op latere leeftijd psychische problemen te ontwikkelen.

De sociaalpsychiatrische benadering

• De sociaalpsychiatrische benadering onderscheidt zich van de klinische, medisch georiënteerde psychiatrie doordat ze vreemde gedragingen van mensen niet opvat als symptomen van een ziekte, maar als reactie op wat zij in hun leven hebben meegemaakt.
• De term 'sociale psychiatrie' werd voor het eerst gebruikt door de psychiater Arie Querido (1901-1983).
• Hij was een van de eersten die erop wees dat ziekten naast een lichamelijke en psychische ook een sociale dimensie hebben.
• In een onderzoek van het Zeeburgerdorp, een woningcomplex in Amsterdam voor 'asociale gezinnen', onderzocht hij of 'geestelijke eigenschappen en afwijkingen in verband met de sociale mislukking kunnen worden gebracht' (Querido, 1933, p. 10).
• De conclusie was dat die 'geestelijke afwijkingen' vooral een sociaal probleem waren en dat de behandeling daarvan vooral op maatschappelijk gebied gezocht moest worden en niet op medisch vlak.
• Querido kreeg van de gemeente Amsterdam de opdracht om het aantal psychiatrische opnames te doen verminderen.
• Er ontstond een nieuwe vorm van psychiatrische zorg: ambulante zorg vanuit een gemeentelijke dienst voor sociale psychiatrie.
• Er ontstonden allerlei instellingen, waaronder Medisch Opvoedkundige Bureaus, ambulante therapeutische instellingen, etc.

L. Engel

• L. Engel (1913-1999) was zowel internist als psychiater.
• Hij vond het biomedische model ongeschikt voor de geneeskunde omdat de natuurwetenschappelijke dominantie de zieke mens uit het oog verloor.
• Engel was van mening dat, om een ziekte goed te kunnen begrijpen en behandelen, het nodig was om niet alleen de lichamelijke manifestaties en biologische 'markers' van een ziekte in ogenschouw te nemen, maar ook de psychische en sociale factoren die daarbij een rol spelen.
• Het biopsychosociale model is breed aanvaard in de gezondheidszorg, maar de vraag is wat het model concreet betekent in de praktijk van hulpverlening.

Biopsychosociaalspiritueel model

• Het is vooral een denkmodel, dat helpt om verschillende aspecten van ziekten en aandoeningen te identificeren en er aandacht aan te geven.
• Een werkmethond is het model van positieve gezondheid die de biopsychosocial spiritueel model kan vervangen.
• Het model van positieve gezondheid helpt om de aspecten van menselijk functioneren en hoe een aandoening verstoord, uit te vragen in kaart te brengen.
• Mensen ontlenen kracht en waarde aan hun talenten,zetten zich in voor een ander, zoeken naar verbinding met anderen of de natuur.
• Spiritualiteit is een geloof, aanvaarding en het gevoel van verbinding wat iemands leven zin en betekenis geeft.