Графикалық әдістер және карталар

Графикалық әдістер

"Графика" сөзінің грек тілінен аударғандағы мағынасы – жазамын.
Графикада сызық, штрих, бояу түстері маңызды рөл атқарады.
Қазақстандағы графикалық суреттердің ежелгі үлгілері Балқаш, Түркістан, Маңғыстау аймақтарында табылған.
Графикалық сипаттағы суреттер құбылыстарды, үдерістерді, себеп-салдар байланыстарын және кеңістіктегі байланыстарды бейнелейді.
Графиктік әдіс - математикалық есептерді график арқылы шешу әдісі.

Карталар

Жер бетін картада кескіндеудің түрлері – Жергілікті жердің планы, географиялық карта, аэрофотосурет, ғарыштық сурет.
Картографиялық әдіс глобустың қисық сызығын тегіс қағаз бетіне түсіру кезіндегі пропорционал өзгерту әдісі.
Кез келген картаның негізі – меридиан мен параллельдер.
План мен картада жергілікті жер элементтерінің шынайы көлемі масштаб арқылы кішірейтіледі.
Масштаб - план мен картадағы қашықтықтың жергілікті жердегі қашықтықтан қанша есе кіші екендігін көрсететін сан.
Жергілікті жердің планын оқуға арналған «әліппе» - шыртты белгі.
Шартты белгілерде жолды, көшені, өзенді, жылғаны, орманды, шалғынды және құмды бейнелейді.
Қылқанжапырақты орман жасыл шыршамен бейнеленеді.
Шалғын шөптердің сабақтарымен бейнеленеді.
Өзен-көлдер көгілдір сумен, құмдар қоңыр нүктемен бейнеленеді.
Географиялық номенклатура – географиялық нысандардың жиынтық атауы.
Географиялық номенклатура географиялық нысандардың кеңістіктегі орнын анықтауға және картографиялық жұмыстарда еркін бағдар жасауға көмектеседі.
Географиялық номенклатура - оқушылар үшін мектеп географиясын оқып-үйренудегі маңызды элементтердің бірі.
Географиялық номенклатура - оқушыларға қажетті географиялық нысандардың тізімі.
В.П.Максаковский географиялық аттарды мектеп географиясының және география ғылымының тілі деп бағалаған.

Картамен жұмыс

Картамен жұмыс істеу кезіндегі басты міндеттер – картаны түсіну, картаны оқу, картаны білу.
Картаның түрлері, шартты белгілері және қолданылу әдістерін меңгеру - картаны түсінуді қамтиды.
Шартты белгілерді меңгеру арқылы табиғаттағы құбылыстар, олардың арасындағы байланыстар және адам әрекеттері анықталады.
Оқып жатқан география курсындағы нысандардың пішінін, аттарын, салыстырмалы өлшемін, орналасқан жерін жатқа білу - картаны білу дегеніміз.
"Флорида" сөзі "гүлденген" дегенді білдіред.
"Шпицберген" сөзі "үшкір тік шыңдар" дегенді білдіред.
Таймыр – Поляр шеңберінің солтүстігінде орналасқан ең үлкен көл.

Жердің Ішкі Құрылымы

Литосфера - Жердің қатты қабаты, ол жер қыртысы мен мантияның жоғарғы бөлігінен тұрады.
Жердің орталығында ядро орналасқан, ол сыртқы және ішкі ядроға бөлінеді.
Мантия - ядро мен жер қыртысының арасында орналасқан, үш қабаттан тұратын қабат.
Тау жыныстары жер қыртысын құрайды және минералдардан тұрады.
Тау жыныстарының түрлері: шөгінді, гранитті және базальтты.
Шөгінді қабат әктас, қиыршықтас, құм және саздан қалыптасады.
Гранит - дала шпаты және слюдадан тұратын тау жынысы.
Базальт - магнетит, лабрадор және оливиннен қалыптасқан тау жынысы.
Жер қыртысы - мантияның құрамындағы заттардың балқып пайда болған жердің беткі бөлігі.
Жер қыртысының түрлері: материктік және мұхиттық.
Мұхиттық жер қыртысында шөгінді және базальт қабаттары бар, ал гранитті қабат жоқ.
Мұхиттық жер қыртысының қалыңдығы 5-10 км, материктік жер қыртысының қалыңдығы 30-40 км жазықтарда және 70-80 км таулы аудандарда.
Жер қыртысында ең көп таралған элементтер - оттегі, кремний, алюминий, темір, кальций, натрий, калий және магний. Оттегі ең көп таралған элемент, ол Жер қыртысының салмағының 47% және көлемінің 96% құрайды.

Мантия

Мантия - жер қыртысының астында, ядромен шектесетін, 2900 км тереңдікке дейін созылатын қабат.
Мантияның температурасы 100 км-де +50 оС, 500 км-де +2000 оС, ядромен шектесетін аймағында +4000 оС.
Мантияның құрамындағы заттар қатты күйде.
Мантия жоғары және төменгі бөліктерге бөлінеді, олардың шекарасы 900-1000 км тереңдікте орналасқан.
Жоғары мантияда ығысу, араласу және ажырау процестері жүреді.

Ядро

Ядро - Жердің ішкі ядросы, 2900 км-ден 6371 км тереңдікке дейін орналасқан.
Ядроның температурасы шамамен 4000 оС, радиусы 3500 км, ішкі ядроның радиусы 1289 км.

Тектоника

Тектоника - Жер қыртысының құрылымының өзгерісін зерттейтін геология ғылымының саласы.
Платформа - Жер қыртысының тұрақты бөлігі.
Қалқан (щит) - платформа табанының жер бетіне шыққан тұрақты бөліктері.
Тақта - платформаның бүркеніш жабуы бар шеткі бөліктері.
Жер шарында 7 ірі тақта бар: Еуразия, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Африка, Үнді-Аустралия, Антарктика және Тынық мұхит.
Литосфералық тақталар жылына 2-5 см жылдамдықпен қозғалады.
Альфред Вегенер материктердің көлденең бағытта қозғалатынын айтқан. Ол континенттік дрейф гипотезасының авторы және астроном, геофизик, океанолог және метеролог болған.
Мобилизм гипотезасы материктердің жоғары және төмен бағытта да қозғалуы мүмкін деп есептейді.

Спрединг және Субдукция

Спрединг - мұхит түбінің кеңею процесі, ол орталық мұхиттық жоталардың рифтік аймақтарында литосфералық тақталардың бөлшектеніп және ығысып, жаңа мұхиттық жер қыртысының пайда болуы арқылы жүреді.
Спредингтің авторлары - Г.Хесс және Р.Диц.
Субдукция - литосфералық тақталардың соқтығысуы нәтижесінде, бір тақта екіншісінің астына түсетін процесі.

Жердің Тектоникалық Құрылымы

Қатпарлы таулар - қарсы орналасқан тақталардың соқтығысуы нәтижесінде пайда болады.
Гималай - Үндістан және Азия тақталарының соқтығысуынан пайда болған таулар.
Суэц каналы және Қызыл теңіз - жер қыртысының созылу деформациясынан пайда болған.
Жер қыртысының жаңа тегі құрылғанда, планетаның басқа аудандарында литосфераның кейбір блоктары төмен түсіп, мантия қабатындағы заттармен араласады, бұл субдукция деп аталады.