Gonosomal Kromozomlar ve Bozuklukları

Cinsiyeti belirleyen X ve Y kromozomlarıdır.

Bu sistemde kişilerin cinsiyeti XX (kadın) veya XY (erkek) kromozomlarına göre belirlenir.

Cinsiyet kromozomlarında meydana gelen anormallikler kişinin cinsiyet gelişiminde bozukluklara yol açabilir.

Bir kromozomun eksik olması durumunda ortaya çıkar. Genellikle 45,X karyotipi ile karakterizedir. Kadınlarda görülen bir sendromdur.

Cinsiyet gelişiminin tanımlanabilmesi için kromozom analizi, cinsiyet kromatini tayini ve dış genital organların incelenmesi gibi çeşitli faktörlerin değerlendirilmesi gerekir.

Y kromozomunun diğer kromozomlara benzer yapıda olması bu bölgelerin mayoz bölünmesinde X kromozomunun psödootozomal bölgeleriyle homolog rekombinasyon gerçekleştirmesini sağlar.

Y kromozomunun en büyük kısmını oluşturur ve rekombinasyonun olmadığı bölgedir. Bu bölgede heterokromatin ve ökromatin içeren bölgeler yer alırken, çoğunluğunu tekrar dizileri oluşturur.

Y kromozomunun kısa kolu ve uzun kolunu oluşturan bölge, ökromatin içeren bölgeler ve cinsiyet belirlenmesinden, spermatogeneze ve boy kontrolünden sorumlu genleri içerir.

X ve Y kromozomlarının psödootozomal bölgelerinde homolog rekombinasyon gerçekleşir.

Y kromozomunun psödootozomal bölge sınırına yakın yerleşen SRY geni; testis gelişimi için gerekli olan testis belirleyici faktörü (TDF) kodlar.

TDF'nin etkisiyle gonadlar testis yönünde farklılaşmaya başlar. Eğer TDF geni yoksa gonadlar ovaryum yönünde gelişir.

SRY geni gonadlardaki destek hücrelerinin farklılaşmasını başlatır. Bu hücreler sertoli hücrelerine dönüşerek spermatogoniuma dönüşümü uyarır ve Müller kanalını körelten MIF üretir.

Mayoz bölünmesinde X ve Y kromozomları arasında psödootozomal bölgelerde crossing-over gerçekleşir.

X ve Y kromozomları arasındaki crossing-over esnasında psödootozomal bölgeler dışında kalan bölgelerin değişimi sonucu meydana gelir.

46,XX karyotipine sahip, genellikle X kromozomunda transloke olan SRY geni bulunan fenotipik erkek bireylerdir.

Klinefelter sendromu en sık primer testiküler yetmezliğin nedenidir. En sık görülen karyotipi 47,XXY'dir. Ancak 48, XXXY, 46 XY/47XXY ve 46 XX erkekler de SRY gen translokasyonu nedeniyle bu sendroma sahip olabilirler.

Klinefelter sendromlu bireylerde görülen fenotipik özellikleri ve fiziksel bulguları sıralayın.

Primer infertilite, düşük sperm sayısı, yüksek FSH ve LH düzeyleri, düşük testosteron seviyeleri ve jinekomasti Klinefelter sendromunun en önemli belirtileridir.

47,XYY sendromu, yeni doğan erkeklerin %0.1-0.4'ünde görülen, genellikle asemptomatik ve fertil bir durumdur. Ancak bazı olgularda şiddetli oligospermi veya azospermi de görülebilir.

46,XX karyotipi olan ancak genetik olarak SRY genini taşıyan bireylerdir. Bu durum, Y kromozomunun X kromozomuna transloke olması sonucu meydana gelir.

Y kromozomunda bulunan AZospermi Faktörü (AZF) genlerindeki delesyonlar oligospermiye veya azospermiye neden olur.

Y kromozomunun uzun kolunda yer alan AZF bölgesinde üç farklı mikrodelesyon görülür: AZFa, AZFb ve AZFc. Bu delesyonlar azoospermiklerin yaklaşık %15'inde ve oligozoospermiklerin yaklaşık %5'inde görülür.

Sertoli hücreleri tarafından üretilen, Müller kanalının körelmesine ve dış genital organların erkek yönünde farklılaşmasına neden olan bir hormondur.

Azoospermik erkeklerin %1.4'ünde görülen, spermatik kordun olmaması durumudur. Çoğu durumda CFTR gen mutasyonu ile ilişkilidir ve kistik fibrozis ile ilişkilidir.

Otozomal resesif geçen bir hastalık olup CFTR geni mutasyonlarına bağlı gelişir. Bu hastalık, epididimden başlayarak spermatik kord ve seminal veziküllerin oluşumunu engeller.

Primer silier diskinezi, myotonik distrofi, Noonan sendromu, orak hücreli anemi, genetik endokrinopatiler gibi hastalıklar sperm fonksiyonlarını bozabilir.

45,X karyotipi ile karakterize, kadınlarda görülen bir sendromdur. Genellikle düşük boy, amenore, ovaryan yetmezlik ve diğer eşlik eden anomalilerle karakterizedir.

Turner sendromlu hastalarda boy kısalığına neden olan, X kromozomunun kısa kolunda bulunan gendir.

47,XXX sendromu, trizomi X olarak da bilinir. Kadınlarda görülen, genellikle normal görünüm eşlik eden bir sendromdur. Ancak bazı vakalarda zeka geriliği görülebilir.

Bir kişide hem testis hem de ovaryum dokusunun bulunmasıdır. Bu bireyler genellikle X kromatin pozitiftir, ancak bazıları mozaik yapıda ve 46,XX kuruluşundadır.

Karyotipi 46,XX olan ancak dış genital organları maskülinizasyon gösteren bireylerdir. Sebebi en sık konjenital adrenal hiperplazi (CAH)'dir.

Androjen reseptörünün çalışmadığı, X kromozomunda resesif kalıtım gösteren bir sendromdur. Karyotipi 46,XY olan ancak kadın fenotipi gösteren bireylerdir.