Gesprekken over gewicht met kinderen

Over Gewicht Praten met Kinderen en Ouders

• Deze folder is bedoeld voor zorg-, school- en wijkprofessionals om hen te helpen respectvol over gewicht te praten met kinderen en hun ouders.
• Overgewicht bij kinderen is een gevoelig onderwerp dat niet genegeerd moet worden vanwege mogelijke gezondheidsproblemen op korte en lange termijn.
• Het bespreekbaar maken van overgewicht vereist empathie, motivatie en een niet-stigmatiserende houding om barrières weg te nemen en leefstijlverandering te bevorderen.
• De folder is bedoeld voor professionals in zorg, onderwijs en wijk die in contact komen met kinderen met overgewicht.
• De folder spreekt over overgewicht, maar is ook van toepassing op obesitas en richt zich op ouders en andere verzorgers.
• Onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam (Care for Obesity, 2016-2018) heeft geleid tot een Landelijk Model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas. Deze folder helpt bij de uitvoering van deze ketenaanpak.

Achtergrond en Theorie

• Ondersteuning van kinderen met overgewicht en hun ouders moet gericht zijn op de levensgebieden waar zij moeilijkheden ervaren.
• Het is cruciaal dat kinderen en ouders zelf de touwtjes in handen houden en samenwerken met hun sociaal netwerk, ondersteund door respectvolle professionals.
• Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen het bespreken van overgewicht en obesitas, gezien de verschillende gezondheidsrisico's en de urgentie voor intensievere begeleiding bij obesitas.
• Overgewicht signaleren en bespreken is essentieel in zorg, onderwijs en welzijn, maar moet zorgvuldig gebeuren om schade te voorkomen.
• Professionals worstelen soms met het bespreken van gewicht, waardoor ze het vermijden, indirect bespreken of wachten tot kind en ouders er zelf over beginnen.
• Internationale studies tonen aan dat professionals barrières ervaren, zoals gebrek aan tijd of negatieve ervaringen. Soms vermijden professionals het gesprek uit angst voor een slechte relatie met kind en ouders.

Ervaren Barrières op Basis van Internationaal Onderzoek

• Persoonlijke barrières: Gebrek aan professionele voldoening, gebrek aan kennis, gebrek aan training, eigen gewicht.
• Barrières in de werkomgeving: Gebrek aan tijd, niet passend binnen taakomschrijving, gebrek aan steun, geen geschikt vervolgaanbod, gebrek aan communicatie.
• Barrières in de behandelrelatie: Angst voor negatieve reacties, beschadiging van de relatie, moeilijkheid om gevolgen over te brengen, angst om vragen niet te kunnen beantwoorden, negatieve ervaringen met eerdere patiënten.
• Patiëntgerelateerde barrières: Inschatting van ongemotiveerde kinderen/ouders, overgewicht bij ouders, niet-Nederlandse culturele achtergrond, mogelijke negatieve impact op zelfvertrouwen, onvoldoende cognitieve vaardigheden, andere medische/psychosociale problemen.
• De meest ervaren barrières voor professionals zijn o.a. een andere taal bij kind/ouders, overgewicht bij ouders, verwachting van negatieve reacties en angst voor negatief oordeel.

Stigma Gerelateerd aan Gewicht

• Negatieve overtuigingen en houdingen over mensen met overgewicht komen veel voor in de samenleving, resulterend in vooroordelen, stereotyperingen en uitsluiting.
• Internationaal onderzoek laat zien dat negatieve overtuigingen over mensen met overgewicht toenemen, zelfs bij professionals in de begeleiding.
• Stigma kan de kwaliteit van de ondersteuning verminderen. Voorbeelden hiervan zijn minder tijd inplannen voor afspraken, minder voorlichting geven over gezondheid en meer terughoudendheid zijn om bepaalde diagnostische testen uit te voeren.
• Mensen met overgewicht ervaren regelmatig gebrek aan empathie van professionals, wat kan leiden tot minder vertrouwen en therapietrouw.
• Care for Obesity onderzoek toont aan dat professionals hoog scoren op stigmatisering.

Gesprek op Initiatief van de Professional

• Meestal neemt de professional het initiatief om zorgen over het gewicht van het kind te bespreken. De meeste ouders vinden ook dat dat hun taak is, het liefst waar hun kind bij is.
• Het bespreekbaar maken van gewicht wordt vaak gezien als start van constructieve dialoog. Ouders die het gewicht liever niet bespreken, zijn vaak bang voor negatieve gevolgen zoals een eetstoornis of minder zelfvertrouwen bij het kind.

Welke Termen Spreken Kinderen en Ouders Aan?

• Uit onderzoek blijkt dat 45% van de ondervraagde kinderen en 37% van de ondervraagde ouders hadden meegemaakt dat een professional termen gebruikten die ze niet fijn vonden.
• Onbekende termen als 'adipositas', 'BMI', 'curvy', 'gezet' en 'morbide obesitas' werden als onprettig ervaren, terwijl bekende termen als 'groot', 'ongezond gewicht', 'vet' en 'zwaar' meer acceptatie vonden.
• Termen als 'dik', 'vet', 'vetzucht', 'mollig' en 'obesitas' werden door zowel kinderen, ouders als professionals vaak als negatief (oranje/rood) beoordeeld.
• Uit interviews blijkt dat de meeste kinderen woorden zoals 'dik' en 'vet' heel vervelend vinden, omdat ze deze associëren met gepest worden.

Tips voor de Praktijk

• Er is geen pasklare methode die op ieder gezin van toepassing is.
• De beste aanpak gaat niet over 'de oplossing, maar over het aanspreken en faciliteren van het oplossend vermogen van kind en gezin.
• Realiseer je dat reacties van kinderen en ouders verschillen naar gelang leeftijd, (culturele) achtergrond en geslacht.

Tips Houding van Professionals

• Wees je ervan bewust dat een gesprek over gewicht, leefstijl of opvoeding vaak gevoelig ligt.
• Verdiep je in de complexe werkelijkheid van gewichtsproblemen en de daarbij behorende biologische, psychologische en omgevingsfactoren.
• Stel jezelf de volgende vragen: Als ik een kind voor het eerst zie, welke veronderstellingen heb ik dan over het karakter, de intelligentie, de gezondheid, de leefstijl etc? Wat voor gevoel krijg ik als ik een kind met overgewicht behandel? Welke vormen van feedback geef ik aan kinderen met overgewicht?

Tips Communiceren Respectvol

• Praat op een begrijpelijke en neutrale of positieve manier over gewicht.
• Gebruik termen zoals 'gewicht', 'gezond groeien', 'gezonder gewicht.
• Spreek bijvoorbeeld ook over 'het afremmen van gewichtstoename' of 'het stabiel blijven van gewicht.

Tips Tijdens het Gesprek

• Stel open vragen in plaats van gesloten vragen.
• Neem een motiverende en begripvolle houding aan.
• Neem waar zonder interpretatie, toon empathie.
• Plaats veranderingen in perspectief door positieve gevolgen en sterke punten te benoemen.
• Vat samen en controleer of je het goed begrepen hebt. Blijf alert op barrières.

Tips Vorm een Breder Beeld van het Gezin

• Wie zijn ze, wat veroorzaakt hun gedrag en wat kan ze helpen? Kijk of er aanverwante of onderliggende problemen zijn waarover je kunt praten. Denk bijvoorbeeld een gepest worden, schooluitval, overmatig schermgebruik, echtscheiding, lichamelijke of psychische problemen bij één van de ouders.

Tips Probeer voorbij de Weerstand te Komen

• De volgende stappen kunnen je helpen de weerstand weg te nemen.
• Stap 1: Merk de weerstand op. Ga ook na of je zelf weerstand voelt.
• Stap 2: Verken de weerstand. Wat brengt de weerstand naar boven? Voorbeeld: Kun je uitleggen waarom je het idee hebt dat niks helpt om op gezond gewicht te komen?
• Stap 3: Kies. Besluit of je wel of niet over de weerstand wilt praten met het gezin.
• Stap 4: Benoem wat je opmerkt.

Tips Na Afloop van het Gesprek

• Dan helpen deze tips: Praat op een positieve manier over leefstijlprogramma's. Focus op de link tussen gewicht, gezondheid en welzijn en niet op het uiterlijk.

Tot Slot

• Het gesprek over gewicht en leefstijlverandering is belangrijk om te voeren. Uit onderzoek blijkt dat professionals dit lastig kunnen vinden. Voor kinderen en hun ouders kan het veel uitmaken welke houding en woorden professionals kiezen. Een kant-en-klaar recept voor het perfecte gesprek bestaat helaas niet. Onthoud dat in alle gevallen een respectvolle en empathische houding van belang is.

Deze les gaat over hoe je het beste gesprekken over gewicht met kinderen kunt voeren. We bespreken welke termen je moet vermijden, het belang van empathie en het managen van verwachtingen. Ook wordt er gekeken naar het effect van beschuldigende woorden en het belang van positieve bekrachtiging.