Geschiedenis Hoofdstuk 4: Een land besturen

Het Besturen van een Land

• Rond 1500 waren er ongeveer 500 onafhankelijke staten in Europa; tegen 1900 waren er nog 25 over.

Militaire Vernieuwingen

• In de middeleeuwen bestond een leger voornamelijk uit ridders te paard, infanterie en artillerie.
• De ridders moesten zelf hun uitrusting betalen en werden niet door de koning betaald.
• Dit geleid tot een machtsevenwicht tussen de koning en de adel.
• In de vroegmoderne tijd werden nieuwe wapens en verdedigingstechnieken ingevoerd, zoals musket en kanon, die duur waren en enkel door koningen konden worden betaald.
• Dit maakte koningen machtiger en kon zij centraal een staand leger creëren.

De Habsburgers

• Karel V erfde een groot rijk door huwelijkspolitiek, oorlog en omkoping om tot keizer te worden gekroond.
• Hij streefde naar absolutisme, een centraal bestuur waarbij de koning alle macht heeft.
• De Nederlanden werden rechtstreeks bestuurd door de koning, later door Filips II.
• De landvoogd was de plaatsvervanger van de vorst en werd bijgestaan door drie belangrijke raden: de Raad van State, de Geheime Raad en de Raad van Financiën.
• De Staten-Generaal was het parlement in de vroegmoderne tijd en had de belangrijke functie het goedkeuren van belastingen.

Problemen

• Karel V had voortdurend af te rekenen met vijanden binnen en buiten zijn rijk.
• Zijn rijk was te groot om goed te besturen.
• In 1555 deed Karel V troonsafstand en verdeelde zijn rijk tussen zijn zoon Filips II en zijn broer Ferdinand.

Frankrijk: Absolutisme

• Een absolute monarchie is een systeem waarbij de vorst alle macht heeft en zelf de wetten maakt.
• De vorst wordt gezien als een minister van God en is heilig.
• Lodewijk XIV werd koning van Frankrijk toen hij 5 jaar oud was en koos later voor absolutisme.
• Hij vertrouwde niemand, enkel zichzelf, na de traumatische ervaring van een opstand van de edelen tijdens zijn jeugd.### Opvoeding van Lodewijk XIV
• Lodewijk XIV is verwend en heeft een conflictueuze relatie met zijn broer.
• Hij heeft een slechte relatie met zijn broer, wat blijkt uit het incident waarbij ze op elkaar spuugden.

Lodewijk XIV als absolute vorst

• In 1660 sterft zijn eerste minister en leermeester, kardinaal Mazarin.
• Vanaf dan begint hij te regeren als een absolute vorst.
• Hij gebruikt de uitspraak "L'état, c'est moi!" wat betekent "de staat, dat ben ik!".
• Hij laat zich omringen door bekwame medewerkers die slechts advies mogen geven.

Inperkingen op religieuze vrijheid

• Lodewijk XIV duldt geen religieuze verdeeldheid.
• De calvinisten (=hugenoten in Frankrijk) verliezen hun religieuze vrijheid en worden vervolgd.
• Duizenden hugenoten verlaten het land, wat een financiële aderlating is voor Frankrijk.

Controle op intellectueel leven

• Lodewijk XIV wil via het oprichten van academies het intellectuele leven controleren en bepaalde informatie of meningen censureren.
• Hij doet ook aan mecenaat, waarbij hij kunstenaars betaalt om stukken te schrijven die zijn roem versterken.

Buitenlands beleid

• Het buitenlands beleid is gericht op imperialisme, waarbij Lodewijk XIV streeft naar een groot Franse koninkrijk.
• Frankrijk is daardoor bijna permanent in staat van oorlog.

Imago van Lodewijk XIV

• Lodewijk XIV noemt zichzelf "Le Roi Soleil" (de Zonnekoning), een passend symbool voor een absolute heerser.
• Hij bouwt een nieuw paleis in Versailles, wat een veiligere locatie biedt en hem in staat stelt indruk te maken op de adel.

Andere absolute heersers

• Süleyman de Grote, Sultan van het Osmaanse Rijk, trekt alle macht naar zich toe en richt een enorm groot rijk op.
• Ivan IV, de eerste tsaar van alle Russen, voert een absoluut bewind en maakt Rusland tot een grootmacht.
• Peter de Grote maakt Rusland tot een moderne grootmacht en Catharina de Grote maakt het Russische rijk nog groter.

Mislukt absolutisme in Engeland

• De Engelse koningen willen tijdens de vroegmoderne tijd de absolute macht.

• Maar het parlement, dat bestaat uit vertegenwoordigers van de adel, clerus en het volk, biedt weerstand tegen de koning.

• De Magna Charta, ondertekend in 1215, beperkt de macht van de koning en sticht een parlement met standenvertegenwoordiging.

• De Glorious Revolution in 1688 leidt tot de verdrijving van de Stuarts van de troon en de komst van Willem III van Oranje, die bereid is om de macht te delen met het parlement.

• Het resultaat is een parlementair systeem, waarbij de koning de macht moet delen met het parlement.### Militaire Vernieuwingen

• Het leger bestond voornamelijk uit infanterie, cavalerie en artillerie.

• De uitvinding van het kanon leidde tot de nood om nieuwe stadsmuren te bouwen.

Habsburgers

• De Habsburgers waren een machtige Europese familie die verschillende koninkrijken en keizerrijken regeerden.
• Karel V was een belangrijke Habsburger die verschillende gebieden regeerde, waaronder de Nederlanden.
• Het rijk van Karel V was zo groot dat "de zon nooit onder" ging.

Europese Machthebbers

• Henrik VIII was koning van Engeland.
• Karel V was keizer van het Heilige Roomse Rijk.
• Filip II was koning van Spanje.
• Lodewijk XIV was koning van Frankrijk.

Habsburgse Gebieden

• De Habsburgse gebieden werden verdeeld na het aftreden van Karel V.
• Karel V bestuurde de Nederlanden via de Geheime Raad, de Raad van Financieën, de Raad van State, de Staten-Generaal en de landvoogd(es).

Absoluut Bestuur

• Lodewijk XIV regeerde absoluut en probeerde zijn imago te verbeteren door censuur, mecenaat en het bouwen van het paleis van Versailles.
• Hij kreeg meer greep over de adel en had veel conflicten in binnen- en buitenland vanwege zijn imperialisme en zijn houding tegenover de hugenoten.
• Voorbeelden van absolute heersers zijn onder anderen Lodewijk XIV, Karel V, en Filip II.

Parlementarisme

• Parlementarisme is anders dan absolutisme en kenmerkt zich door een scheiding van machten.
• In Engeland had het parlement de macht, zoals afgeleid kan worden uit de Declaration of Rights.
• Parlementarisme is niet gelijk aan democratie in het 17de eeuwse Engeland.
• Het parlementarisme in Engeland ontstond via verschillende fases, met namen, wetteksten en begrippen.

Een quiz over hoofdstuk 4 van de geschiedenisles, waarin we leren over het besturen van een land. Leerling van Maxime De Wuffel, schooljaar 2023-2024.