Геология: тау жыныстары мен минералдар

Минералдар — химиялық элементтер немесе олардың табиғи жолмен пайда болған қосылыстары.
Минералдардың тұрақты химиялық құрамы мен белгілі кристалдық құрылымы бар.
Тау жыныстарының құрылыс материалдары ретінде маңызы бар.

Химиялық құрамы бойынша:
- Силикаттар: кварц, дала шпаты, оливин.
- Оксидтер: магнетит, гематит, корунд.
- Сульфидтер: пирит, халькопирит, галенит.
- Сульфаттар: гипс, барит.
- Галоидтар: галаит, флюорит.
- Карбонаттар: кальцит, доломит.
- Фосфаттар: апатит.
- Табиғи элементтер: алтын, күміс, мыс.
Кристалдық құрылымы бойынша:
- Изоморфты: бірдей кристалдық құрылым, бірақ әртүрлі химиялық құрам.
- Полиморфты: бірдей химиялық құрам, бірақ түрлі кристалдық құрылым.

Тау жыныстары — минералдардың агрегаттары, яғни бірнеше минералдың қосылуынан немесе бір ғана минералдың көп мөлшерде жиналуынан пайда болады.

Магмалық (ивулсивті) жыныстар:
- Интрузивті (тереңдік): магма баяу суығанда, мысалы: гранит, диорит.
- Экструзивті (құйылмалы): магма жер бетіне шығып, тез суығанда, мысалы: базальт, обсидиан, пемза.
Шөгінді жыныстар:
- Бұрынғы тау жыныстарының бұзылып, су, жел, мұз арқылы тасымалданып, қайтадан шөгілуі нәтижесінде пайда болады.
- Топтары:
  - Механикалық: құмтас, конгломерат, сазтас.
  - Химиялық: әктас, гипс, тас тұз.
  - Органогенді: маңғыстау, шымтезек, көмір.
Метаморфтық жыныстар:
- Бұрынғы магмалық немесе шөгінді жыныстардың жоғары температура мен қысым әсерінен өзгеруі арқылы пайда болады.
- Мысалдар: мәрмәр (әктас метаморфизмі), гнейс (гранит метаморфизмі).

Минералдар мен тау жыныстары пайдалы қазбалар ретінде құрылыс, өнеркәсіп, технология салаларында кеңінен пайдаланылады.
Геологиялық процестердің түсінілуіне және Жердің даму тарихының зерттелуіне үлес қосады.
Минералдар мен тау жыныстарының жіктелуі геология ғылымының негізін құрайды, табиғаттың құрылымы мен даму процесін түсінуге мүмкіндік береді.

Шөгінді тау жыныстары: минералдар мен органикалық қалдықтардың шөгуінен пайда болады.
Мысалдары: әктас, құмтас, саз балшық.
Ерекшеліктері: қабаттылық, жастық ерекшеліктер.
Иінді тау жыныстары: магманың жоғары температура мен қысымда кристалданып қалыптасуы.
Мысалдары: гранит, базальт.
Ерекшеліктері: кристалдық құрылым, минералдардың ірі кристалдары.
Магмалық тау жыныстары: магма жер бетіне қайта шығып, қатайғанда қалыптасады.
Мысалдары: андезит, обсидиан.
Ерекшеліктері: текстуралары, минералдар құрамына байланысты әртүрлілігі.

Кристалдық құрылым: минералдардың атомдары реттелген түрде орналасады.
Түрлі кристалдық жүйелер бар: кубтық, моноклиникалық, триклиникалық.
Физикалық қасиеттер: минералдардың түсі, жарықтығы, қаттылығы (Мос шкаласы), тығыздығы.
Бөліну қасиеттері: жапырақты, қабатты, кесінді формаларда болуы мүмкін.
Химиялық құрам: минералдардың негізгі элементтері силикаттар, оксидтер, сульфаттар.
Химиялық формулалар: кварц (SiO2), кальцит (CaCO3).

Тау-кен өндірісі: металлургия саласында алюминий, мырыш, мыс өндірісіне қатысты.
Уран, алтын, күміс, темір кендерін өндіру.
Строительство: әктас, құмтас, саз балшық құрылыс материалдары ретінде қолданылады.
Жолдар мен ғимараттардың құрылысында маңызы зор.
Керамика және әйнек өндірісі: саз балшық керамикалық бұйымдар жасау үшін пайдаланылады.
Кварц және әктас шыны өндірісінде қолданыс табады.
Технология: минералдар электроника, батареялар және энергия сақтау құрылғыларында маңызды рөл атқарады.
Катализаторлар мен химиялық реагенттер ретінде пайдалану мүмкіндіктері бар.