География: Карст және Үңгірлер

Морена

• Мұздықтармен өңделіп, тасымалданған жыныстар морена деп аталады.

Карст

• Карст - тау жыныстарының суда еру құбылысы.
• Карст пішіндерінің ішіндегі ең кең тарағаны - үңгір.

Үңгірлер

• Флинт-Мамонт - Жер шарындағы ең ұзын үңгір (587 км).
• Флинт-Мамонт Аппалач тауында орналасқан.
• Крубери-Воронья - Жер шарындағы ең терең үңгір (2256 метр).
• Крубери-Воронья Кавказ аймағында орналасқан.

Карст пішіндерінің таралу аймақтары

• Балқан, Кіші Азия түбектері, Оңтүстік-Шығыс Қытай, Аппалач - карст нәтижесінде қалыптасқан жер бедері пішіндері таралған аумақтар.
• Қазақстандағы карст нәтижесінде қалыптасқан жер бедері пішіндері таралған аудандар - Қаратау, Маңғыстау, Үстірт.

География ғылымының дамуы

• Ежелгі Шығыс, Месопотамия, Парсы, Египет, Финикия аймақтарында географиялық білімнің алғашқы сызбалары мен белгілері табылған.

• Антикалық кезеңде (Б.з.д. ІV-ІІ мыңжылдық) жорықтар, шаруашылық іс-әрекеттер нәтижесінде жерді өңдеу, суару, жабайы өсімдіктер мен жануарларды қолға үйрету туралы алғашқы географиялық құжаттар пайда болған.

• Б.з.д. ІІ ғасырда өмір сүрген грек ғалымы Клавдий Птолемейдің зерттеулері негізінде IV ғасырда Әлем картасы жасалған.

• Гректің тарихшысы және географы Геродот Қара теңіз бен Каспий теңізі жағалауы, Кіші Азия, Месопотамия және Египет аймақтарын зерттеп, жазбалар қалдырған.

• Пифей Батыс Еуропа жағалауларын зерттеп, көргендерін сипаттап жазған және айдың әсерімен мұхит суының толысуы мен қайтуын түсіндірген алғашқы ғалым.

• Аристотель Жердің шар тәріздес екендігін алғаш рет ғылыми негіздеген.

• Эратосфен ғылымға «география» ұғымын енгізген.

• Фалес пен Анаксимандр географиялық өзгерістерді ғылыми түрде түсіндіріп, алғашқы карталарды масштабты қолданып жасаған.

• Геродот «Тарих» атты еңбегінде география ұғымына ғылыми тұжырымдама берген.

• Махмұд Қашғари «Дүниежүзінің дөңгелек картасы» атты еңбегінде түркі халықтарының қалалары мен жер бедеріне сипаттама берген.

• Орта ғасырлық кезең (V-ІХ; ІХ-ХV ғғ.) кезінде араб географтары кең аумақты басқарған.

• Араб географы Масуди Шығыс Африка туралы еңбегімен белгілі.

• Хорезмдік ғалым әл-Бируни геодезия ғылымының дамуына үлес қосқан.

• Идриси орта ғасырлық араб ғалымы, карта құрастырушы.

• Ибн Батутидің саяхаттарының баяндаулары бүгінге дейін маңызды болып саналады.

• 1271 жылы Венециядан Қытайға саяхаттап шыққан итальяндық көпес Марко Поло Азияның оңтүстігіндегі үлкен шөлдер мен биік тауларды басып өтіп, теңіз арқылы еліне қайтып оралған.

• Марко Полоның 1298 жылы жарық көрген «Дүниежүзінің алуан түрлілігі туралы кітап» еңбегінде жазбалары сақталған.

• Тверлік көпес Афанасий Никитин Марко Полодан 200 жылдан кейін Шығыс елдеріне саяхат жасап, Ресейден Персия арқылы Үндістанға барған.

• Афанасий Никитиннің 1472 жылы жарық көрген «Үш теңіздің арғы жағына саяхат» еңбегінде Үндістан туралы маңызды мәліметтер берілген.

• 1492 жылы 3 тамызда Испаниядан Үндістанға баратын теңіз жолын ашу үшін Христофор Колумб экспедициясы шыққан.

• Колумб экспедициясына «Санта-Мария», «Пинте», «Нинья» кемелері кірген.

• Америка материгі Америкаго Веспучидің атымен аталған.

• Фернан Магеллан 1519 жылы 20 қыркүйекте Испаниядан шыққан экспедицияның басшысы болған.

• Магелланның экспедициясында 239 адам мен 5 кеме болған.

• Магеллан «Атлант мұхитынан Ұлы мұхитқа жол ашамын» деп мақсат қойған.

• Магеллан Оңтүстік Американың жағалауын айналып өтіп, Магеллан бұғазы арқылы Тынық мұхитына өткен.

• Магелланның экспедициясы 1520 жылы 28 қарашасында Тынық мұхитына кірген.

• Магеллан Дүниежүзін айналып шыққан алғашқы саяхатшы.

• Магеллан экспедициясы ХV ғасырдағы ең маңызды оқиғалардың бірі.

• Магелланның экспедициясы Жердің шар тәріздес екендігін, Дүниежүзілік мұхиттардың жалғасып жатқандығын және Америка мен Азияны бөліп жатқан Тынық мұхитының бар екендігін дәлелдеген.

• ХVІ ғасырдың аяғы мен ХVІІ ғасырдың басында И.Ребров, С.Дежнев, Е.Хабаров, С.Ремезов сияқты орыс саяхатшылары Сібір мен Қиыр Шығысты зерттеген.

• ХVІІ ғасырда орыс саяхатшылары Сібір арқылы Орта Азия, Үндістан, Моңғолия, Қытайға саяхат жасаған.

• И.Петлин, Ф.Байков, Спафария сияқты елшілер ХVІІ ғасырда Сібір арқылы Қытайға саяхат жасаған.

• ХVІІІ ғасырда Қазақстан аумағына толыққанды зерттеу жүргізілген.

• ХVІІІ ғасырда П.С.Паллас сияқты саяхатшылар Қазақстанның табиғатын зерттеген.