فصل ۷ زیست: تولیدمثل در مرد

فصل ۷: تولیدمثل

• تولیدمثل جنسی با تولید یاختههای جنسی (گامت) همراه است
• هدف اصلی دستگاه تولید مثل بقای نسل است

گفتار ۱: دستگاه تولیدمثل در مرد

• این دستگاه شامل اندام‌هایی است که در مجموع کارهای زیر را انجام میدهند: تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترون)، تولید زامه (اسپرم)، ایجاد محیطی مناسب برای نگهداری از زامهها، انتقال زامهها به خارج از بدن

بیضهها

• غده جنسی در مرد خاگ یا بیضه نامیده میشود
• به تعداد یک جفت درون کیسه بیضه قرار دارند
• محل طبیعی این کیسه خارج و پایین محوطه شکمی است
• قرارگیری کیسه بیضه خارج از محوطه شکمی باعث میشود دمای درون آن حدود سه درجه پایین تر از دمای بدن قرار گیرد
• این دما برای فعالیت بیضه ها و تمایز صحیح زامه ها ضروری است
• علاوه بر این وجود شبکه ای از رگهای کوچک در کیسه بیضه نیز به تنظیم این دما کمک میکند
• یاخته جنسی نر یا همان زامه درون بیضه تولید می شود

لوله های زامه ساز

• تعداد زیادی لوله های پر پیچ وخم به نام لوله های زامه ساز وجود دارد
• درون این لولهها از هنگام بلوغ تا پایان عمر زامه تولید میشود

یاخته های بینابینی

• بین لوله های زامه ساز قرار دارند
• کار آنها ترشح هورمون جنسی نر است

زامه زایی

• دیواره لوله های زامه ساز یاخته های زاینده ای دارد که به این یاخته ها زامه زا (اسپرماتوگونی) گفته میشود
• این یاخته ها نزدیک سطح خارجی لوله ها قرار گرفته اند
• این یاخته ها ابتدا با رشتمان تقسیم میشوند

یاخته های حاصل از رشتمان

• تعدادی از یاخته های حاصل از رشتمانها به عنوان یاخته های زاینده باقی میمانند تا لایه زاینده حفظ شود
• تعدادی دیگر از یاخته ها به زام یاخته (اسپرماتوسیت اولیه تبدیل میشوند
• زام یاخته اولیه با کاستمان دو یاخته به نام زام یاخته ثانویه تولید میکند، که این یاخته ها تک لادند ولی فام تنهای آن مضاعف شدهاند
• هر کدام از این یاخته ها با انجام کاستمان دو زام یاخمک (اسپرماتید ایجاد میکند. این یاخته ها نیز تک لادند اما فام تنهای آنها مضاعف شده نیستند؛ بنابراین از یک زام یاخته اولیه، چهار زام یاختک حاصل میشود
• هنگام عبور زام یاختک ها به سمت مجرای لوله های زامه ساز تمایزی در آنها رخ میدهد تا به زامه تبدیل شوند در نتیجه این تمایز یاخته ها تاژک دار میشوند و مقدار زیادی از سیتوپلاسم خود را از دست میدهند؛ همچنین هسته فشرده میشود

یاخته های سرتولی

• در دیواره لوله های زامه ساز وجود دارند
• در همه مراحل زامه زایی پشتیبانی و تغذیه یاخته ها و نیز بیگانه خواری را بر عهده دارند

ساختار زامه

• زامهها سه قسمت سر تنه و دم دارند
• قسمت سر دارای یک هسته و مقداری سیتوپلاسم است که در آن کیسه ای پر از آنزیم به نام تارک تن (آکروزوم) وجود دارو
• تارک در نفوذ زامه به تخمک نقش دارد
• در تنه یا قطعه میانی تعداد زیادی راکیزه (میتوکندری) وجود دارد
• دم: با حرکات خود زامه را به جلو میراند

اندامهای ضمیمه (کمکی)

• پس از تولید در لولههای زامه ساز از بیضه خارج و به درون لولهای پیچیده و طویل به نام برخاگ (اپیدیدیم) منتقل میشوند
• این زامهها ابتدا قادر به حرکت نیستند و باید حداقل ساعت در آنجا بمانند تا توانایی حرکت در آنها ایجاد شود
• سپس زامهها وارد مجرای طویلی بنام زامه بر اسپرم بر میشوند.
• از هر بیضه یک مجرای زامه بر خارج و وارد محوطه شکمی میشود
• هر کدام از مجراهای زامه بر ترشحات غده کیسه منی را دریافت میکنند

ترشحات غده کیسه منی

• مایعی غنی از فروکتوز است
• فروکتوز انرژی لازم برای فعالیت زامه ها را فراهم می کند

مجرای زامه بر

• در زیر مثانه به غده پروستات وارد و به میزراه وصل میشوند
• بعد از پروستات یک جفت غده به نام پیازی میزراهی نیز به میزراه متصل میشوند
• ترشحات غده پروستات و غده های پیازی میزراهی قلیایی هستند و به خنثی کردن مواد اسیدی موجود در مسیر عبور زامه به سمت تخمک کمک می کنند

مایع منی

• به مجموع ترشحات این سه نوع غده اطلاق میشود
• به مجموع مایع منی و زامه ها منی می گویند
• منی از طریق میزراه از بدن خارج میشود

هورمون ها فعالیت دستگاه تولیدمثل در مرد را تنظیم می کنند

• هورمون (FSH) یاخته های سرتولی را تحریک میکند تا تمایز زامه را تسهیل کنند
• هورمون (LH)، یاختههای بینابینی را تحریک میکند تا هورمون تستوسترون را ترشح کنند
• تستوسترون ضمن تحریک رشد اندامهای جنسی و زامه زایی باعث بروز صفات ثانویه در مردان میشود

گفتار ۲: دستگاه تولیدمثل در زن

• شامل اندامهایی است که مجموعاً کارهای زیر را انجام میدهند: تولید هورمونهای جنسی زنانه تولید گامت ماده انتقال یاختههای جنسی ماده به سمت رحم ایجاد شرایط مناسب برای لقاح زامه و تخمک حفاظت و تغذیه جنین در صورت تشکیل

تخمدانها

• غدد جنسی مادهاند که درون محوطه شکم قرار دارند و با کمک طنابی پیوندی و ماهیچه ای به دیواره خارجی رحم متصل اند
• در جنین دختر یاختههای زاینده و دولاد به نام مامه زا (اووگونی) وجود دارند. (یاخته ها با رشتمان تکثیر میشوند
• بعضی یاخته های حاصل کاستمان را آغاز میکنند؛ اما آن را به پایان نمی رسانند بلکه در پروفاز کاستمان متوقف میشوند
• به این یاخته ها مام یاخته اولیه (اووسیت اولیه) میگویند

رحم

• اندامی کیسه مانند و گلابی شکل است که جنین در دیواره آن رشد و نمو می یابد
• دیواره رحم از سه لایه داخلی مخاطی، میانی ماهیچه ای و خارجی پیوندی ساخته شده است. لایه داخلی دیواره رحم در طول دوره جنسی و بارداری دچار تغییراتی میشود
• بخش پهن و بالای رحم به دو لوله متصل است که به آنها لوله های رحم لولههای فالوپ ) میگویند
• انتهای آزاد این لوله ها شیپورمانند و دارای زوائدی انگشت مانند است
• پوشش داخل لوله های رحم مخاطی و مژکدار است. زنش مژک های آن تخمک را به سمت رحم می راند
• بخش پایین رحم باریک تر شده که به آن گردن (دهانه) رحم میگویند

دوره جنسی در زنان

• از آغاز یک عادت ماهانه تا آغاز عادت ماهانه بعدی است
• در قاعدگی یا عادت ماهانه لایه داخلی دیواره رحم تخریب و مخلوطی از خون و بافتهای تخریب شده از طریق واژن از بدن خارج می شود

تخمک زایی و تشکیل تخم

• تخمک زایی که در دوران جنینی آغاز شده تا مرحله پروفاز ۱ کاستمان در مام یاخته اولیه پیش رفته است

تخمک گذاری

• در هر دوره جنسی مام یاخته اولیه کاستمان 1 را به پایان می رساند

• سیتوپلاسم مام یاخته اولیه به طور نامساوی تقسیم میشود

• در نتیجه یک یاخته بزرگ به نام مام یاخته ثانویه و یک یاخته کوچک به نام اولین جسم قطبی ایجاد میشود

• مام یاخته ثانویه طی فرایندی به نام تخمک گذاری از تخمدان خارج میشود؛ بنابراین تخمک همان مام یاخته ثانویه است

• دو رویداد چرخدهای در تخمدانها و رحم رخ میدهند.

• چرخه‌ی تخمدانی، چرخه‌ی تخمک گذاری، و چرخه‌ی جسم زرد نام دارد

• چرخه‌ی رحمی قاعدگی در دوره روزهای اول رخ میدهد

هورمونها دستگاه تولید مثل در زن

• هورمونهای هیپوتالاموس، هیپوفیز پیشین، وتخمدانها وقایع متفاوت در دستگاه تولیدمثلی زن را تنظیم میکنند.
• تنظیم میزان این هورمونها به صورت بازخوردی انجام میشود. -درانتهای دوره کاهش میزان استروژن و پروژسترون در خون روی لایه داخلی دیواره رحم اثر میگذارد.
• استحکام لایه داخلی دیواره کاهش مییابد ودرباروری درطول چند روزبعد تخریب میشودو قاعدگی رخ میدهد
• کاهش پروژسترون و استروژنهمچنین با اثربرهیپوتالاموس ترشح مجدد Follicle Stimulating Hormone (FSH) و Luteinizing Hormone (LH) را تحریک میکندکه همان شروع دوره بعدی است.

گفتار ۳: رشد و نمو جنین

• زندگی آدمی از یک یاخته تخم آغاز میشود تخم با تقسیمهای پی در پی و گذر از مراحلی سرانجام به جنین و نوزاد متمایز میشود

لقاح

_تخمک پس از تخمک گذاری از تریق شیپور فالوپ وارد لوله رحم میشود

• حرکات زوائد انگشت مانند انقباض دیواره و زنش مژکهای دیواره لوله رحم تخمک را به سمت رحم حرکت میدهند. با ورود منی به رحم میلیونها زامه به سمت تخمک حرکت میکنند
• ولی فقط تعداد کمی از زامه ها در لوله رحم به تخمک میرسند در مرحله انبانکی چرخه ،تخمدانی منطقه ای شفاف که دارای ساختاری ژله ای است بین غشای تخمک و یاخته های انبانکی ایجاد می.شود زامه ها از بین یاخته های انبانکی عبور میکنند و به منطقه شفاف میرسند. برای عبور زامه از منطقه شفاف باید آنزیم ها از تارک تن رها شوند آنزیم ها منطقه شفاف را هضم میکنند و در نتیجه زامه به غشای تخمک میرسد
• فرایند لقاح موقعی آغاز میشود که غشای زامه وغشای تخمک با همدیگر تماس پیدا کنند. در این زمان ضمن ادغام غشای زامه با غشای تخمک تغییراتی در سطح تخمک اتفاق می افتد که باعث ایجاد پوششی به نام پوشش لقاحی پوشش لقاحی از ورود زامه های دیگر به تخمک جلوگیری میکند

رخدادهای پس از لقاح

• (پس از ادغام غشای زامه با تخمک هسته زامه به درون سیتوپلاسم تخمک وارد می.شود.
• بلاستوسیست از یک لایه بیرونی به نام تروفوبلاست و یک توده یاخته ای درونی تشکیل شده است. بلاستوسیست با پاره شدن پوشش لقاحی رها می شود.
• به این فرایند جایگزینی گفته میشود یاخته های جنین در این مرحله مواد مغذی مورد نیاز خود را از دیواره به دست می آورند. بعد از جایگزینی پرده های محافظت کننده در اطراف جنین تشکیل می.شوند که مهمترین آنها زه کیسه آمنیون و زه شامه کوریون هستند

تغذیه و حفاظت جنین

:مواد غذایی مورد نیاز جنین تا چند روز پس از لقاح وتشکلیل تخم از اندوخته ی غذایی تخمک تامین میشود . این اندوخته مخلوطی از مواد مغذی متفاوت است . اندازه ی تخمک درجاندارن مختلف بستگی به میزان اندوخته دارد