Filosofie en Kritisch Denken

Verwondering en Kennis

• Verwondering: Het startpunt van filosofie, het kritisch nadenken over vanzelfsprekende dingen.
• Kritische kennis: Zorgvuldig getoetst, gebaseerd op bewijs; voorkomt onjuiste aannames.
• Fundamentele kennis: Kennis omtrent de basisvragen van het bestaan; filosofische vragen zijn vaak fundamenteel, raken de kern van het leven.

Deelgebieden van de Filosofie en Soorten Vragen

• Deelgebieden: Metafysica (wat echt bestaat?), epistemologie (kennisleer: wat kunnen we weten?), ethiek (wat is goed handelen?), logica (juist redeneren), esthetica (wat is schoonheid?).
• Concreet vs. Abstract: Concreet = tastbaar, praktisch; abstract = theoretisch, conceptueel.
• Prealabele vragen: Voorafgaande vragen om een probleem te begrijpen; belangrijk voor dieptevragen.
• Breedte- en diepte vragen: Breedtevragen zijn oppervlakkig, dieptevragen behandelen de kern.

Definitie en Socrates

• Soort-verschil definitie: Een definitie met kenmerken die een begrip onderscheiden van andere soorten.
• Socrates: De 'Horzel van Athene'; stelde kritische vragen om denken over overtuigingen te stimuleren.
• Aanklacht tegen Socrates: Misleiden van de jeugd, goddeloosheid.
• Filosofische levenshouding: Het voortdurend kritisch onderzoeken van jezelf en de wereld.
• 'Ken uzelf': Zelfkennis is de basis van wijsheid.
• Socrates en sofisten: Socrates verwierp hun relativisme, geloofde in universele waarheid.

Plato

• Metafysica: De zoektocht naar wat echt is, los van zintuiglijke ervaring.
• Grotallegorie: Mensen zitten gevangen in een grot, zien schaduwen als werkelijkheid; de echte werkelijkheid bevindt zich buiten de grot, in de wereld van Vormen (abstracte ideeën).
• Fenomenaal vs. Noumenaal: Fenomenaal = waarnemingen; Noumenaal = ware werkelijkheid achter waarnemingen.
• Plato's wantrouwen tegen zintuigen: Zintuigen zijn misleidend; alleen het verstand kan ware kennis bereiken.
• Waarheid en zekerheid: Waarheid ligt in de Vormenwereld; zekerheid komt via verstandelijke kennis.
• De wagenmenner allegorie: Ziel als wagenmenner met twee paarden: begeerte (lichaam), nobelheid (rede).

Ethiek

• Ethisch dilemma: Een situatie met twee moeilijke morele keuzes.
• Deugden (Aristoteles): Goede karaktereigenschappen ontwikkeld via opvoeding.
• Particularisme vs. Universalisme: Particularisme: juiste handelen situatie-afhankelijk; Universalisme: algemene morele regels.
• Utilisme: Een handeling is goed als het meeste geluk voor de meeste mensen oplevert.
• Nutsmaximalisatie: Maximale hoeveelheid geluk.
• Hedonistische calculus: Manier om geluk en pijn te berekenen.
• Gevolgenethiek: Utilisme concentreert zich op gevolgen van handelingen.
• Naturalistische drogreden (Moore): Verwarren van natuurlijk met goed.

Kant

• Categorische imperatief: Handel zo dat je wilt dat je gedrag een universele wet wordt.
• Hypothetische imperatief: Handel om een specifiek doel te bereiken.
• Moreel juist handelen: Juist handelen uit plicht, niet uit eigenbelang.

Logica en Redeneringen

• Syllogisme: Logische redenering met major, minor premisse en conclusie.
• Antecedens en consequens: Antecedens = voorwaarde; consequens = gevolg.
• Modus ponens en modus tollens: Modus ponens: als A, dan B; A is waar dus B is waar. Modus tollens: als A, dan B; B is niet waar, dus A is niet waar.
• Verzwegen premisse: Een niet uitgesproken aanname in een redenering.
• Geldigheid vs. Waarheid: Geldigheid = logisch correcte redenering; Waarheid = feitelijke juistheid van premissen en conclusie.

Drogredenen

• Herken 15 Nederlandse drogredenen (persoonlijke aanval, vals dilemma, cirkelredenering).

Wetenschapsfilosofie

• Correspondentie-theorie: Waarheid is overeenstemming met de werkelijkheid.
• Verificatie en falsificatie: Verificatie = bewijzen dat iets waar is; Falsificatie = zoeken naar bewijs dat iets onwaar is.
• Inductieprobleem (Popper): Inductie (algemene wetten uit observaties afleiden) is onzeker; Falsificatie biedt meer zekerheid.
• Verklaren vs. Begrijpen: Verklaren = oorzaken; Begrijpen = betekenissen.
• Conventie-theorie: Waarheid is een afspraak binnen een gemeenschap.
• Paradigma-wisseling (Kuhn): Wetenschappelijke revolutie waarbij het denken verandert.

Vrije Wil en Determinisme

• Determinisme: Alles is veroorzaakt door eerdere gebeurtenissen.
• Libertarisme: Mensen hebben vrije wil ondanks determinisme.
• Ultieme oorzaak-principe: Voor vrije wil moet de oorzaak van acties bij jezelf liggen (incompatibilisme: vrije wil en determinisme zijn onverenigbaar).
• Compatibilisme: Vrije wil en determinisme kunnen samengaan.
• Wetenschappelijke bril: Bepaalde oorzaken verklaren gedrag; ethische bril: verantwoordelijkheid voor keuzes.