Ethiek in IT

Ethiek in IT

• Ethiek is een deelgebied van de filosofie dat kijkt naar hoe een goed leven te leiden.
• Het richt zich op de gevolgen van acties.
• Het bekijkt normen en prioriteiten.
• Het behandelt goed handelen in specifieke situaties, relevant voor zowel junior als senior IT-professionals.
• Ethiek helpt IT-professionals verantwoorde keuzes te maken in moeilijke situaties.
• Trolley-probleem: Een voorbeeld dilemma: Een tram rijdt op 5 personen af. Een wissel omzetten leidt tot een botsing met 1 persoon. De kernvraag is of het redden van velen zwaarder weegt dan het beschermen van één individu. Variaties in dit dilemma bekijken de impact als het om kinderen of criminelen gaat.
• Zelfrijdende auto’s: Zelfrijdende auto’s moeten ethische keuzes maken in gevaarlijke situaties, zoals het vermijden van een botsing door overstekende voetgangers te raken.
• Relevantie: Deze dilemma's illustreren dat IT-systemen programmeerbaar zijn met ethische principes.
• Waarden, normen en wetten: IT-professionals moeten volgens drie niveaus handelen voor verantwoorde beslissingen.
• Waarden: Brede ideeën die gedeeld worden door de samenleving, zoals eerlijkheid en respect.
• Normen: Specifieke gedragsregels gebaseerd op waarden, zoals "gebruik ICT zorgvuldig".
• Wetten: Officieel vastgelegde normen, zoals "stelen is strafbaar".
• Voorbeeld: Waarde: Gelijkheid; Norm: Niet discrimineren; Wet: Verboden op leeftijdsdiscriminatie bij sollicitaties.
• Voorbeeld-situatie: Moet je iemand helpen die in nood is?
  • Beginselethiek: Ja, omdat het een regel is dat je anderen moet helpen.
  • Gevolgenethiek: Ja, omdat het helpt het welzijn te maximaliseren.
  • Deugdethiek: Ja, omdat het goed is om een behulpzaam persoon te zijn.
• Gezichtsherkenningstechnologie: Het gebruik ervan door de politie is een ethisch dilemma waarbij privacy en veiligheid tegenover elkaar staan.
• AI-programmering: Het is belangrijk om ethische principes in AI te programmeren. Relevante vragen zijn: hoe kun je AI rechtvaardig laten handelen? en welke normen moeten voorrang krijgen?

Drie ethische benaderingen

A. Beginselethiek (Deontologie)

• Gebaseerd op principes of plichten die altijd gelden, ongeacht de omstandigheden.
• Focus: De handeling zelf is goed of fout, los van de gevolgen.
• Voorbeelden van beginselen: De Tien Geboden, Universele Rechten van de Mens, Organisatiebeleid (bv. gedragscode ICT-gebruik).
• Problemen: Starheid, moeilijk toe te passen in extreme situaties (bv. patiëntendossiers delen in noodsituaties), tegenstrijdige principes (bijvoorbeeld bij zelfrijdende auto's).
• Conclusie: Biedt duidelijke richtlijnen, maar is soms te rigide.

B. Gevolgenethiek (Consequentialisme)

• Richt zich op de gevolgen van een handeling: “Het doel heiligt de middelen.”
• Focus: Een handeling is goed als de gevolgen positief zijn.
• Voorbeelden: Liegen kan gerechtvaardigd zijn om iemands leven te redden, surveillance kan nodig zijn om de openbare orde te handhaven.
• Problemen: Moeilijkheid om gevolgen te voorspellen, ethische grenzen (sommige handelingen zoals marteling zijn moreel verwerpelijk, zelfs als ze goede resultaten opleveren).
• Conclusie: Pragmatisch, maar kan leiden tot ethische spanningen.

C. Deugdethiek

• Focus: Het karakter en de intenties van de persoon, niet de specifieke handeling of de gevolgen.
• Kernvragen: Wat maakt een mens goed? Welke eigenschappen heeft een goede IT-professional?
• Deugd: Een karaktereigenschap die iemand in staat stelt zijn functie goed te vervullen (bijvoorbeeld betrouwbaarheid, hulpvaardigheid).
• Belangrijk: Benadrukt persoonlijke ontwikkeling en morele groei.
• Toekomstvisie: Ethiek is essentieel bij de integratie van technologie in de maatschappij. Technologie komt onvermijdelijk, maar hoe we ermee omgaan is cruciaal. De vraag is niet alleen "willen we deze technologie?", maar ook "hoe gaan we ermee om?".