Estetik Felsefesi

• Estetik, felsefenin güzellik, sanat, haz ve bunların doğası üzerine yoğunlaşan bir alanıdır.
• Estetik aynı zamanda sanat, kültür ve doğa hakkında eleştirel düşünce ve bakış olarak da tanımlanır.
• Estetik terimi, İngilizceye geçmeden önce Almanca'da aesthetisch/ästhetisch olarak Baumgarten tarafından kullanılmıştır.
• Immanuel Kant tarafından da kullanılan estetik terimi, Almancaya Geç Latince aestheticus kelimesinden geçmiştir.
• Yunanca aisthētikós kelimesi, "duyusal algıya dayalı" veya "duyusal algıdan" anlamına gelir ve estetik kelimesinin kökenidir.
• Bu Yunanca kelime, "algılamak, fark etmek, anlamak" anlamına gelen aisthanomai, aisthánesthai kelimelerinden türemiştir.
• Etik ile birlikte estetik, axiology alanını oluşturur ve axiology değer, değerler ve değer yargılarını araştırır.
• Günümüzde estetik, günlük hayatta bir nesneye değer biçme ve ondan keyif alma anlamında kullanılır.
• Estetik daha geniş kapsamlı bir kavram olup, Sanat Felsefesi ise bunun daha özel bir alanıdır.

Sanat ve Estetik Kapsamı

• Estetik, güzellik felsefesinden daha geniş bir alanı kapsar.
• Estetik, sadece güzel sanatlar veya sanat alanlarıyla sınırlı değildir.
• Duyusal hazza dayalı, haz konusuyla ilişkili tüm alanlar estetik disiplininin alanına girer.
• Müzik, resim, heykel, mimari, tasarım, dekorasyon, moda, yemek gibi haz kavramından bahsedilebilen her şey estetik disiplininin kapsamındadır.
• Aşk, fiziksel hazlar ve acı çekmek gibi kavramlar da estetik alanında incelenir.
• Estetik, güzeli oluşturan unsurlar, iğrenç, çirkin, kötü, eğlenceli, sevimli, anlamsız, uyumlu, sıkıcı, komik ve trajik gibi kavramları inceler.
• Sanat Felsefesi, estetik alanının daha dar bir bölümüdür ve güzellik ve hazza ilişkin konuları sanat bağlamında inceler.
• Sanat Felsefesi, estetik disiplininin bir alt alanıdır.

Estetik Alanının Temel Soruları

• Bir şeyi sanat eseri yapan nedir?
• Bir sanat eserini başarılı kılan nedir?
• Neden belirli nesneleri güzel buluruz?
• Farklı kategorilerden nesneler nasıl eşit güzellikte değerlendirebiliriz?
• Sanat ve ahlaki değer yargıları arasında bir bağlantı var mıdır?
• Sanat, hakikate ulaşmamızı sağlayan bir araç olabilir mi?
• Estetik değer yargıları objektif mi, yoksa kişisel subjektif ifadeler midir?
• Estetik beğeni ve yargı kabiliyeti geliştirilebilir mi, eğitilebilir mi?

Estetik Yargı

• Estetik yargı, duyular aracılığıyla ayrıştırma kabiliyetine dayanır ve güzellik anlayışı duyusal, duygusal ve entelektüel temellere sahiptir.
• Immanuel Kant'a göre güzellik yargısı, belirli boyutlarıyla objektif ve evrenseldir.
• Kant'a göre belirli nesneler, herkes için güzeldir ve nesnenin sahip olduğu niteliklerin ötesinde izleyenin güzelliği yorumlaması da önemlidir.
• Güzellik anlayışında, toplumsal sınıf, kültürel geçmiş ve eğitim düzeyi gibi faktörler etkili olabilir.
• Kişinin kendine has deneyimleri de güzellik anlayışını etkileyebilir.
• Kültürel bakış açıları ve şartlanmalar güzellik anlayışı üzerinde etkilidir ve zaman içinde değişebilir.
• Estetik beğeni bazen ekonomik, kültürel ve ahlaki değerlerle de ilişkilendirilebilir.
• Estetik değer yargıları ve beğeni, farklı disiplinler ve kategoriler için nasıl ortak bir anlayış oluşturduğu sorgulanabilir.
• Farklı kategorilerdeki nesnelerin neden "güzel" olarak adlandırıldığı ve ortak unsurlarının ne olduğu sorusu önemlidir.
• Duyulardaki hassasiyet farkı, sözlerdeki ve düşüncedeki belirsizlik, estetik beğeninin ifadesinde kişisel farklılıklara yol açabilir.

Sanatın Tanımı

• Sanatın anlamı ve kapsamı, çağlar boyunca dönemin şartlarına göre farklılık göstermiştir.
• Günümüzde sanat, yaratıcılık gerektiren pek çok eylemi kapsayacak şekilde genişlemiştir.
• Yaratıcılık içeren aktiviteler, güzel sanatlar sanatçının yaratıcılığının bir ifadesidir.
• Estetik duyguya hitap eden veya izleyiciyi yönlendiren performanslar ve nesneler sanat kapsamında görülebilir.
• Sanatın doğası gereği genelleme içeren bir tanımdan kaçınmak daha doğrudur.
• Yetenek veya beceri entelektüel birikim veya kültür gerektirmiyorsa "zanaat" kelimesi daha uygun olabilir.
• Başlangıçta sanat ve zanaat ayrımı yokken, bu ayrım sosyokültürel olarak belirginleşmiştir.
• Yaratma becerisi ticari veya endüstriyel amaçla kullanılıyorsa, "tasarım" kelimesi kullanılabilir.
• Sanat, zanaat ve tasarım arasındaki fark, değer yargıları ile ilgilidir.
• Sanat konusunda genellemelerden ve tanımlamalardan kaçınmak en iyisidir.
• Modernizmin etkisiyle sanat, düşünsel bir boyuta evrilmiştir.
• Dada hareketinden sonra sanatın güzelliği kapsadığı veya güzellikle ilişkili olduğu iddiası tartışmalıdır.
• Sanat dünyası, galeriler ve müzeler neyi sanat kabul ediyorsa o sanattır görüşü yaygındır.
• John Dewey'e göre sanat, yaratıldığı süreçler ve amaçlarla ilgilidir.
• Leo Tolstoy'a göre sanat, izleyicinin deneyimine ve görüşüne bağlıdır.
• İşlevselci anlayışa göre sanat, kendi çevre ve bağlamında nasıl bir amaca hizmet ettiği ile ilgilidir.

Sanat Bağlamında Tartışmalı Sorular

• Sanatın insan hayatındaki önemi nedir?
• Sanat, bir tür bilgilenme aracı mıdır?
• Sanat, eğitimin ya da kültürlenme sürecinin bir aracı mıdır?
• Sanat, siyasi tavır, görüş ya da ifadenin bir başka şekli midir?
• Sanat insanlık hakkında derin bir öngörü sunar mı?
• Sanat, bizi daha ahlaklı yapar mı ya da ahlaki yargımızı güçlendirir mi?
• Sanat, spiritüel bir deneyim midir?
• Sanat eserinin sanatçı için olan değeri, izleyen için olan değerinden farklı mıdır?
• Sanat eserinin toplum için olan değeri, birey için olan anlam ve değerinden farklı mıdır?

Tarihi Süreçte Estetik

• Antik Yunan filozofları, göze hoş gelen nesnelerin kendi özelliklerinden dolayı güzel olduğunu düşünmüşlerdir.
• Platon, güzel olanın armoni, birlik, oran gibi nitelikler içerdiğini belirtmiştir.
• Aristoteles, güzelliğin evrensel unsurlarının düzen, simetri ve belirginlik olduğunu savunmuştur.
• İslami inançta, insanın ürettiği sanat eseri Allah'ın yarattıklarının yanında kusurludur.
• İslami sanatta insan veya hayvan figürleri resmetmek uygun görülmez.
• İslami sanat, mozaik, kaligrafi, mimari, hat gibi formlara yönelmiştir.
• Hint Sanatı, Hindu inancı gereği semboller aracılığıyla spiritüel anlamları aktarmayı amaçlamıştır.
• Çinli filozoflar, estetik ve ilgili kavramları tartışmışlardır.
• Confucius, insan doğasının gelişiminin müzik, şiir ve sanat yoluyla mümkün olduğunu vurgulamıştır.
• Mozi, müzik ve sanatın sınıf ayrımıyla ilişkili olduğunu ve zengin sınıfın çıkarlarına hizmet ettiğini iddia etmiştir.
• Orta Çağ'da Batı sanatı, Hristiyanlık odaklıydı ve dini duyguları etkileyen eserler tercih edilmiştir.
• Sanatçının yeteneği, tanrının bir bahşişi olarak görülüyordu.
• 17. yüzyıldan itibaren Alman ve İngiliz düşünürler, güzelliği sanatın anahtar kavramı olarak vurgulamışlardır.
• Friedrich Schiller, estetik hazzı insanın duyusal ve rasyonel niteliklerinin uyumu olarak yorumlamıştır.
• Hegel'e göre, sanat duyusal algıya yönelik bir manifesto olarak ortaya konar.

Mimesis Kuramları

• Estetikte mimesis ve taklit kavramları, sanatın temelini ve sanatsal ifadeyi açıklamada önemlidir.
• Mimesis, doğanın, olguların ve süreçlerin taklidi; sanatsal anlamda ise bu olguların kopyalanmasıyla ifade edilmesi şeklinde yorumlanır.
• Mimesis kelimesi, sanat ve doğa arasındaki ilişkiyi yorumlamada anahtar bir role sahiptir.
• Mimesis kelimesi "taklit" anlamında yorumlandığında sadece sanatsal anlamda doğanın, olguların taklit edilmesi değil aynı zamanda görsel sanatlar haricinde her türlü taklit kavramını içinde barındırır.
• Mimetik davranış, doğadan esinlenilen her türlü ses veya davranış taklididir.
• Bir şairin gün batımından etkilenip şiir yazması bu anlamda bir taklittir.

Platon'un Mimesis Anlayışı

• Platon'a göre, temsili dünya (görünürdeki dünya), idealar dünyasının bir yansımasından ibarettir.
• İdealar (hakikatler) dünyası daha üstün bir konumdadır.
• Mimetik olgular, insanların algılarını ve davranışlarını etkileyen görüntüler ve yanılsamalara neden olur.
• Platon, sanatı mimetik bir taklidin taklidi olarak yorumlar.
• Sanat, hakikatler dünyasının bir taklidi olan görünür dünyadaki yansımaları taklit eder.
• Mimesis, sanatta yanılsamalar yaratarak orijinalinden uzaklaştırır.
• Yanılsama, sanatta, edebiyatta ve müzikte yabancılaştıran, özünden uzaklaştıran, aldatıcı bir faktör olduğundan sanatı aşağı bir konuma indirger.

Platon'un Hayatı ve Felsefesi

• Platon, önemli bir Antik Yunan düşünürü ve matematikçidir.
• Sokrates'in öğrencisi, Aristoteles'in hocasıdır.
• Etik, politik felsefe, epistemoloji, metafizik ve ahlak psikolojisi konularında diyaloglar yazmıştır.
• Platonik Realizm, Esasçılık, İdealizm, Biçimler Kuramı ve Platonik Aşk Kuramı gibi önemli felsefi kuramları vardır.
• Platon, "geniş" anlamına gelir ve geniş ufka sahip olduğu için bu isimle anılmıştır.
• Ailesi varlıklı ve politik olarak aktifti.
• Hocası Sokrates'in idam edilmesi onu politikadan uzaklaştırmıştır.
• Platon, Academia'yı kurmuştur (MÖ 385 veya 387).
• Academia, Batı geleneğine göre kurulmuş olan en eski üniversite kabul edilir.
• Aristoteles de Platon'un öğrencilerinden biriydi.
• Platon'un fikirleri diyaloglar şeklinde yazılmış ünlü yapıtlarından derlenmektedir.
• Sokratik sorgulama, ifade edilen bir fikire karşı anti-tez olarak ileri sürülen bir başka fikir ve devamında karşılıklı fikirler ileri sürülmesi sürecidir.
• Sokratik sorgulama, düşünme biçimimizdeki yanlışlıkları, boşlukları ve hataları görmemizi sağlar, bu nedenle mantık geliştirme ve analitik düşünme gerektirdiğinden bugün hala bilim alanlarında bir öğretim yöntemi olarak kullanılır.
• Platon, diyaloglarında etik, metafizik, siyasi felsefe, din felsefesi, epistemoloji, matematik ve sanat gibi pek çok konuyu tartışmıştır.
• Platon hiçbir diyaloğunda kendisini karakter olarak kullanmaz.
• Platon'un Sokratik diyaloglarından bazıları şunlardır: Savunma (Apologia), İyon, Charmides, Hippias.
• Platon'un metafizik anlayışında Platonik Realizm (Platonic Realism) teorisi merkezî bir konumdadır, bu teori Platonik İdealizm (Platonic Idealism) olarak da bilinir ve hakikaten bu daha doğru bir tanımlamadır.
• Platonik idealizm teorisi, ünlü Devlet diyaloglarında Mağara Alegorisi şeklinde açıklanır.