Eski Türk Edebiyatında Nesir

Eski Türk Edebiyatında Nesir

• Nesir, Arapça kökenli bir kelimedir ve "yaymak, saçmak" anlamlarına gelir.
• Nesir yazan kişiye "nasir", nesirle yazılan eserlere de "mensur eser" denir.
• Nesrin çoğulu "nüsur'dur.
• Nesir, manzum olmayan ve dil bilgisi kurallarına uygun bir anlatım biçimidir.

Klasik Tasnife Göre Nesirde Üsluplar

Üslup-ı Sade (Sade Nesir)

• Hedef kitle, geniş halk yığınlarıdır.
• Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar çok azdır.
• Seci bulunmaz.
• Sanat kaygısı taşımaz.
• Halk nesri olarak da adlandırılır.
• İmla ve cümle yapısında tutarsızlıklar olabilir.
• Genellikle 13-15. yüzyıllar arasında yazılmıştır.
• Ahlaki eserler, nasihatnameler, Kur'an tefsirleri, hadis kitapları, fütüvvetnameler, menkıbeler, dini destanlar, halk hikayeleri, fetihnameler ve gazavatnameler bu üslupla yazılmıştır.

Üslup-ı Mutavassit (Orta Nesir)

• Arapça-Farsça kelimeler Türkçe kelimelere baskındır.
• Yer yer seci kullanılır.
• Öğreticilik yanında sanat endişesi de vardır.
• Şuara tezkirelerinin çoğu bu üslupla yazılmıştır.
• Genellikle 16. yüzyıldan itibaren yazılmıştır.
• Yüksek zümre yazarlarca kullanılmıştır.
• Konuşma dilinden farklı olsa da sadece söz sanatlarıyla sınırlı değildir.
• Eski edebiyatın birçok türünde yaygındır.
• Ahlak, siyaset, dini metinler, fetvalar, coğrafya, sefaretnameler, seyahatnameler ve biyografiler bu üslupla yazılmıştır.

Üslup-ı Müzeyyen (Süslü Nesir)

• Arapça-Farsça tamlamalar çok kullanılır, Türkçe kelimeler azdır.
• Sanat yapma kaygısı ön plandadır.
• Divan şiirinin söz sanatları sıkça kullanılır.
• Hemen her cümlede seci vardır, seciyi esas alır.
• En önemli temsilcisi Sinan Paşa'dır, bu yüzden "Sinan Paşa Nesri" de denir.
• İnşa eserler, münşeat mecmuaları ve bazı tezkireler bu üslupla yazılmıştır.

Dilbilimsel Ölçütlere Göre Sınıflandırma

• Bernstein'in dil kullanım sınıflandırması kullanılır.
• "Dar kod": Sınırlı kelime kadrosu, basit cümleler ve emir kipleri.
• "Geniş kod": Zengin kelime kadrosu, karmaşık cümleler, soyut ifadeler, nezaket ifadeleri.

Ders 5

• Osmanlı Türkçesinde konuşma ve yazı dili 3 farklı katman olarak incelenebilir.
• Konuşma dili ve 2 katmanlı yazı dili. Konuşma dili katmanı çağdaş dil biliminin ilgi alanıdır.
• Yazı dili konuşma diline bağlıdır.
• Konuşma dili katmanı iletişim işlevine sahiptir, sanat işlevi de az miktarda vardır.
• A1, argo da dahil olmak üzere alt toplumsal grupların dilini kapsar.
• A alanı ise farklı toplumsal grupların ortaklaşa kullandığı dildir.
• A2 alanı, yazı diline yakın olan konuşma dili alanını temsil eder.

Diğer (Sayfa 3 ve 4'ten)

• Üst yazı dili (C) sanat amaçlı metinler içerir.
• Metinlerin dil yapısı, hedef kitleye göre değişiklik gösterir.
• Yazı dilinin konuşma diline en yakın bölümü B1'dir.
• Arapça-Farsça kelime ve yapıların sık kullanımı.
• Sık sıfatlandırma (gereksiz sıfat kullanımının artması).
• Sözdizimsel yapıların karmaşıklığı (kısa cümle yapısından, uzun, karmaşık cümle yapısına doğru bir geçiş).
• Mecaz kullanımı ve seci.
• Alıntılar.
•   Dil yapıları, özellikle erken dönem metinlerinde etkili olmuştur.
• Hedef kitle ümmi halk kitleleri olan gazavatnameler ve dini metinler ile A2 katmanına yakındırlar.
• Yazı dilinin alt ve üst yazı dili olarak ikiye ayrılması