Электртерістілік және периодтық трендтер

• Электртерістілік (χ) - атомның химиялық қосылыста электрондарды өзіне тарту қабілетінің өлшемі.
• Электртерістілік шкаласы элементтердің салыстырмалы электртерістілігін анықтайды.

Электртерістіліктің периодтық трендтері

• Периодтық жүйеде период бойынша солдан оңға қарай электртерістілік артады, себебі ядро заряды ұлғайып, атомдық радиус кішірейеді.
• Топ бойынша жоғарыдан төмен қарай электртерістілік төмендейді, себебі сыртқы электрондар ядродан алыстап, экранирлеу әсері күшейеді.
• Ең жоғары электртерістілік фторда (F), ал ең төменгісі цезийде (Cs) байқалады.
• Асыл газдар химиялық қосылыстар түзбегендіктен, олардың электртерістілік мәндері жоқ немесе анықталмаған.

Электртерістіліктің маңызы

• Химиялық байланыстың түрін анықтауға көмектеседі (иондық, коваленттік, металдық).
• Молекуланың полярлығын болжауға мүмкіндік береді.
• Химиялық реакциялардың бағыты мен өнімдерін болжауға қолданылады.

Электртерістілік шкалалары

• По́линг шкаласы - ең көп қолданылатын шкала, онда оттегінің электртерістілігі 3,5 деп қабылданған.
• Ма́лликен шкаласы иондану энергиясы мен электрон тартқыштықтың орташа мәніне негізделген.
• О́лред-Ро́хов шкаласы атомның заряды мен радиусына негізделген.

Химиялық байланыс және электртерістілік

• Екі атомның электртерістілік айырмашылығы (Δχ) байланыстың полярлығын көрсетеді.
• Егер Δχ < 0,4 болса, байланыс коваленттік полюссіз болып саналады.
• Егер 0,4 < Δχ < 1,7 болса, байланыс коваленттік полярлы болып саналады.
• Егер Δχ > 1,7 болса, байланыс иондық болып саналады.

Электртерістіліктің қолданылуы

• Молекуланың диполь моментін электртерістілік мәндерін қолданып анықтауға болады.
• Химиялық қосылыстардың реакцияға қабілеттілігін болжау үшін пайдаланылады.
• Химиялық элементтердің қасиеттерін түсіндіруге көмектеседі.

Элементтердің электртерістілігі және тотығу дәрежесі

• Электртерістілігі жоғары элементтер химиялық қосылыстарда көбінесе теріс тотығу дәрежесін көрсетеді.
• Электртерістілігі төмен элементтер химиялық қосылыстарда көбінесе оң тотығу дәрежесін көрсетеді.
• Оттегі (электртерістілігі жоғары) көбінесе -2 тотығу дәрежесін көрсетсе, натрий (электртерістілігі төмен) көбінесе +1 тотығу дәрежесін көрсетеді.

Электртерістілік және молекулалық геометрия

• Молекуланың геометриясы полярлыққа әсер етеді.
• Байланыстар полярлы болса, бірақ молекула симметриялы болса (CO2), диполь моменттері жойылып, молекула полюссіз болады.
• Байланыстар полярлы және молекула асимметриялы болса (H2O), диполь моменттері қосылып, молекула полярлы болады.

Электртерістілік және қышқылдық-негіздік қасиеттер

• Электртерістілігі жоғары элементтердің оксидтері қышқылдық қасиет көрсетеді.
• Электртерістілігі төмен элементтердің оксидтері негіздік қасиет көрсетеді.
• Күкірт оксиді (SO3) қышқылдық қасиет көрсетсе, натрий оксиді (Na2O) негіздік қасиет көрсетеді.

Электртерістілік және органикалық химия

• Органикалық молекулалардың реакцияға қабілеттілігін түсіндіру үшін маңызды.
• Электрондарды жақсы тартатын атомдар (оттегі, азот, галогендер) электрофильдік реакцияларды жеңілдетеді.
• Электрондарды жақсы бергіш атомдар (сілтілік металдар) нуклеофильдік реакцияларды жеңілдетеді.

Электртерістіліктің сандық мәндері

• Әртүрлі шкалаларда әртүрлі болуы мүмкін.
• По́линг шкаласында электртерістілік мәндері 0-ден 4-ке дейін өзгереді.
• Химиялық байланыстардың және қосылыстардың қасиеттерін болжауға болады.

Электртерістілік және металдық қасиеттер

• Электртерістілік неғұрлым төмен болса, элементтің металдық қасиеттері соғұрлым жоғары болады.
• Сілтілік және сілтілік-жер металдарының электртерістілігі төмен болғандықтан, олар жақсы өткізгіштер және реакцияға қабілетті.
• Электртерістілік неғұрлым жоғары болса, элементтің бейметалдық қасиеттері соғұрлым жоғары болады.