Eklemlerin Temel Tanımı ve Sınıflandırılması

Eklemlerin Temel Tanımı

• Systema locomotoria, kemikler (osteologia) ve eklemler (arthrologia) olmak üzere iki ana unsurdan oluşur.
• Hareketin pasif unsurları kemikler ve eklemlerdir, aktif unsurlar ise kaslardır.

Eklemlerin Sınıflandırılması

• Eklemler hareket yeteneğine göre oynamaz, yarı oynar ve oynar olarak sınıflandırılır.
• Bir ekleme katılan kemik sayısına göre articulatio simplexa (2 kemik) ve articulatio composita (2'den fazla kemik) olarak sınıflandırılır.
• Yapılarına göre eklemler; articulationes fibrosae (fibröz), articulationes cartilaginea (kıkırdak) ve articulationes synoviales (sinovyal) olarak sınıflandırılır.

Articulationes Fibrosae (Fibröz Eklemler)

• Fibröz eklemlerde, eklemi oluşturan kemikler birbirlerine fibröz bir doku aracılığıyla bağlanır.
• Fibröz eklem çeşitleri şunlardır: sutura, sutura serrata, sutura denticulata, sutura squamosa, ve sutura plana.
• Suturalar sadece kafatasında bulunur; yenidoğan bebeklerde kafatası kemikleri arası fibröz bağlarla örtülü yumuşak alanlar (bıngıldaklar) hissedilebilir.
• Sutura tipi eklemler, kemiklerin ekleme katılan kenarlarının şekline göre farklı isimler alır.
  • Sutura serrata, kafatası kemikleri arasında en sık görülen suturadır ve sutura sagittalis örnek olarak verilebilir.
  • Sutura denticulata örneği sutura lambdoidea'dır
  • Sutura squamosa
  • Sutura plana, Visserocranium'daki eklemlerde görülür.
• Schindylesis, özel bir sutura tipidir; ibik şeklindeki bir kabartının, kendisine uyan bir oyuk içine girmesiyle oluşur; rostrum sphenoidale ve vomer örnektir.
• Ghomphosis, çivi biçiminde bir eklemdir; ligamentum periodontale adı verilen fibröz doku, diş kökünü sıkıca bağlar; art.dentoalveolaris örnektir.
• Syndesmosis'te kemikler birbirlerine fibröz ligamentler veya membranlar aracılığıyla bağlanır; membrana interossea antebrachii (ön kol) ve membrana interossea cruris (bacak) örneklerdir.

Articulationes Cartilaginea

• Eklem yüzeyleri kıkırdakla örtülüdür ve sınırlı hareket yapabilirler.
• İçerdikleri kıkırdak tipine göre synchondrosis ve symphysis olarak ikiye ayrılırlar.
  • Synchondrosis, hyalin kıkırdak yapısındadır ve sonradan kemikleşir; epifiz ve metafiz arasındaki epifiz kıkırdağı veya os coxae'deki Y kıkırdağı örnektir.
  • Symphysis, fibrokartilaginöz kıkırdak yapısındadır ve kemikleşmez; discus intervertebralis ve symphysis pubis örneklerdir.
  • Yeni doğan bebeklerde mandibulanın sağ ve sol yarımlarının birleştiği symphysis menti de bir örnektir.

Articulationes Synoviales (Synovial Eklemler)

• Vücuttaki eklemlerin büyük bir bölümünü oluşturur ve fonksiyonel olarak en önemli tam hareketli eklemlerdir.
• Temel özellikleri arasında facies articularis, cartilago articularis, capsula articularis, cavum articulare, ligamentler, discus articularis, meniscus ve labrum articulare bulunur.
  • Facies articularis(eklem yüzleri) çoğunlukla 2-5 mm kalınlığında hyalin kıkırdak ile kaplıdır fakat discus articularis içeren bazı eklemlerde fibröz kıkırdak ile kaplıdır.
  • Cartilago articularis eklem yüzünün her yerinde eşit kalınlıkta değildir,daha fazla kuvvete manuz kalan yerlerde daha kalındır. Hareket esnasında kemik uçlarının birbiri üzierinden kaymasına olanak sağlar.

Özel Yapılar

• Meniscus; fibrokartilaginöz yapıda, eklem yüzleri uyumsuz olduğunda eklem yüzeyini düzenleyen yarımay şeklinde oluşumlardır.
• Labrum articulare, fibröz bağ dokusundan yapılmış halka şeklindeki oluşumlardır.
• Discus articularis eklem boşluğunu kısmen veya tamamen ikiye bölen fibrokartilaginöz yapılardır.
• Capsula articularis, yapı ve fonksiyon bakımından farklı iki tabakadan oluşur:
  • Membrana fibrosa: Fibröz bağ dokusundan yapılmış olup eklemi dış etkilerden korur ve periost ile devamlılık gösterir.
  • Membrana synovialis: Membrana fibrosanın iç yüzünü örter ve fibrosaya gevşek bağ dokusu ile tutunur; synovia adı verilen bir sıvı salgılar.
  • Synovia: Rengi ve miktarı eklemler arasında farklılık gösterir; yumurta akı gibi olup içerisinde birkaç hücre, yağ taneleri ve plika synovialis’ten kopmuş bazı küçük partiküller içerir.
• Cavum articulare, eklem yüzleri arasındaki potansiyel boşluktur ve negatif basınç bulunur.
• Ligamentler; eklemi meydana getiren kemikleri birbirine bağlayan oluşumlardır.
  • Dış (ekstrinsik) bağlar; eklem kapsülünün dışında bulunur ve bir kemikten diğerine uzanır; eklem kapsülü de bir dış bağdır.
  • İç (intrinsik) bağlar; eklem boşluğu içerisinde bulunur ve eklem yüzleri arasında uzanır.

Konveks Eklem Yüzünün Şekline Göre Eklem Çeşitleri

• Ginglymus (art. trochlearis); eklem yüzlerinden biri konveks makara şeklinde, diğeri ise bu yüzü alacak şekilde konkavdır; transvers eksende fleksiyon-ekstansiyon yapar; art. humeroulnaris örnektir (menteşe tipi eklem).
• Art. trochoidea; konkav eklem yüzü osteofibröz halka, konveks eklem yüzü ise silindir şeklindedir; tek eksenli olup vertical eksende rotasyon hareketi yapar; art. radio-ulnaris proximalis örnektir.
• Art. bicondylaris; dış bükey yüzeyi iki kondil şeklinde, iç bükey yüzeyi sığ çukur şeklinde olan eklemlerdir; ginglymus'a benzer ancak fleksiyon-ekstansiyon dışında rotasyon ve yana kayma da yapabilir; art. genu (diz eklemi) örnektir.
• Art. ellipsoidea (art. condylaris); oval biçimde konveks bir yüzey, elipsoid şeklindeki konkav bir yüzey üzerine oturur; transvers ve sagittal eksenlerde hareketi vardır; art. radiocarpalis örnektir.
• Art. sellaris; eklem yüzleri karşılıklı konveks ve konkavdır; transvers eksende fleksiyon-ekstansiyon, sagittal eksende abdüksiyon-addüksiyon yaptırırlar; art. carpometacarpea pollicis (başparmak kök eklemi) örnektir.
• Art. spheroidea; eklem yüzlerinden biri küre şeklinde konveks, diğeri ise onu içine alacak konkavdadır; sagittal, transvers ve vertikal eksenlerde abdüksiyon-addüksiyon, fleksiyon-ekstansiyon ve rotasyon hareketleri yapabilirler (*Art. coxae örnektir, kalça eklemi).
• Art. plana; eklem yüzleri oldukça düz olup sadece kayma hareketleri yapabilir; vertebraların proc. articularis'leri (Art. zygapophysialis) örnektir.

Eklemlerin Innervasyonu

• Eklemler zengin bir innervasyona sahiptir ve sinir uçları capsula articularis'in her iki tabakasında yer alır.
• Eklemlerin innervasyonu bu eklemi hareket ettiren kaslar ve bu kasları örten deriyi innerve eden sinirlerce sağlanır ("Hilton kanunu").
• Eklemlerdeki temel duyu proprioceptif olup vücudun bölümlerinin pozisyonu ve hareketlerinin algılanmasını sağlar.
• Ağrı uyusunu taşıyan lifler, özellikle eklem kapsülünde (membrana fibrosada daha belirgin) bulunur ve burkulma, çıkık gibi durumlarda ağrıya neden olurlar.
• Eklem kıkırdağı sinir uçları içermez.

Eklemlerin Arteryel Beslenmesi ve Venöz Drenajı

• Eklemler, özellikle eklem kapsülü zengin arteryel beslenmeye sahiptir.
• Arteryel beslenme eklem çevresindeki a. epiphysialis gibi damarlardan köken alır ve yaygın anastomozlar ile bir damar ağı oluştururlar.
• Eklem çevresindeki kapillerlerden sinovya'ya difüzyon sayesinde avasküler bir yapı olan eklem kıkırdağı da beslenir.
• Venler de arterlere eşlik eder ve özellikle eklem kapsülünde yoğunlaşır.

Eklem Stabilitesini Sağlayan Faktörler

• Eklemin normal pozisyonunun korunmasında ve hareketin uygun şekilde yapılmasında 4 temel etken rol oynar:
  • Eklem boşluğundaki negatif hava basıncı.
  • Eklem kapsülü ve bağları.
  • Eklemi saran kas ve kirişler.
  • Eklem yüzlerinin şekli.

Temek Eklem Hareketleri

• Fleksiyon ve Extensiyon: Transvers eksen etrafında yapılır; fleksiyon iki kemik arasındaki açıyı küçültür, ekstansiyon ise büyütür.
• Adduksiyon ve Abduksiyon: Sagital eksen etrafında yapılır; abdüksiyon, bir uzvun sagittal eksende gövdeden uzaklaşmasıdır; addüksiyon ise gövdeye yaklaşmasıdır.
• Sirkumdiksiyon: Fleksiyon,ekstensiyon,addüksiyon,abduksiyon hareketlerinin kombinasyonu ile meydana gelir.
• Rotasyon