Eklemler (Arthrologia): Giriş ve Sınıflandırma

Eklemler: Giriş ve Genel Bilgiler

• Sistem lokomotor hareket sistemini ifade eder.
• Kemikler (Osteologia) ve eklemler (Arthrologia) hareket sisteminin temel unsurlarıdır.
• Hareketin pasif unsurları kemikler ve eklemlerdir.
• Kaslar hareketin aktif unsurlarıdır.

Eklemlerin Sınıflandırılması

• Eklemler hareket yeteneğine göre oynamaz, yarı oynar ve oynar olarak sınıflandırılır.
• Ekleme katılan kemik sayısına göre basit (2 kemik) veya bileşik (2'den fazla kemik) olabilirler.
• Yapılarına göre fibröz (Articulationes fibrosae), kıkırdak (Articulationes cartilaginea) ve synovial (Articulationes synoviales) eklemler olarak sınıflandırılırlar.

Fibröz Eklemler (Articulationes Fibrosae)

• Fibröz eklemler, eklemi oluşturan kemiklerin birbirine fibröz bir doku aracılığıyla bağlanmasıyla oluşur.
• Synarthrosis (synosteos) olarak da bilinirler.
• Sutura, Sutura serrata, Sutura denticulata, Sutura squamosa, Sutura plana fibröz eklem tipleridir.

Sutura

• Sadece kafatasında görülen eklemlerdir.
• Yenidoğan bebeklerde kafatasını oluşturan kemikler tam temas halinde olmadığından, kemikler arasında fibröz bağlarla örtülmüş yumuşak alanlar hissedilebilir. Bu alanlara bıngıldak (Fonticulus) denir.
• Sutura tipi eklemler, eklem yapan kemiklerin ekleme katılan kenarlarının şekline göre farklı isimler alırlar.
• Sutura Sagittalis kafatası kemikleri arasında en sık görülendir.
• Visserocranium'daki eklemler Sutura plana tipindedir.

Schindylesis

• Özel bir sutura tipidir.
• İbik şeklinde bir kabartının kendisine uyan bir oyuk içine girmesi ile oluşur.
• Rostrum sphenoidale ve Vomer arasında görülür.

Ghomphosis

• Bir tahta parçasına çakılmış çivi biçimindedir.
• Lig. periodontale adı verilen fibröz doku diş kökünü sıkıca bağlar.

Syndesmosis

• Kemiklerin birbirlerine fibröz ligamentler veya membranlar aracılığıyla bağlandığı fibröz eklem tipidir.
• Membrana interossea antebrachii fibröz ligamentlere örnektir.
• Hareket derecesi, kemiklerin uzaklığına ve bağlayan fibröz ligamentin esnekliğine bağlıdır.

Kıkırdak Eklemler (Articulationes Cartilaginea)

• Kartilaginöz eklemler (amphiarthrosis) eklem yüzeylerinin kıkırdakla örtülü olduğu eklemlerdir.
• Sınırlı hareketlere izin verirler.
• İçerdikleri kıkırdak tipine göre ikiye ayrılırlar: Synchondrosis ve Symphysis.

Synchondrosis

• Hyalin kıkırdak yapısındadır ve sonradan kemikleşir.
• Epifiz ve metafiz arasındaki epifiz kıkırdağı örnek verilebilir.
• Vücutta sınırlı sayıda kalıcı olan synchondrosis eklem örneği 1 kaburgayı sternuma bağlayan Cartilago costalis verilebilir.

Symphysis

• Eklem yüzleri arasında fibrokartilaginöz bir diskus bulunur.
• Kemikler fibröz doku ve/veya fibröz kıkırdak aracılığıyla birbirine kuvvetli şekilde bağlanmışlardır.
• Discus intervertebralis'ler aracılığıyla birbirine bağlanmış olan columna vertebralis tipik bir örnektir.
• Os pubis arasında bulunan symphysis pubis, art manubriosternalis örnekleridir.
• Yeni doğan bebeklerde mandibulanın sağ ve sol yarımlarının birleştiği symphysis menti de bu gruba verilebilecek diğer örnektir.

Synovial Eklemler (Articulationes Synoviales)

• Diarthrosis olarak da bilinirler ve vücuttaki eklemlerin büyük bir bölümünü oluştururlar.
• Fonksiyonel olarak en önemli olan tam hareketli eklemlerdir.

Synovial Eklemlerin Temel Özellikleri

• Facies articularis (eklem yüzleri).
• Cartilago articularis (eklem kıkırdağı).
• Capsula articularis (eklem kapsülü).
• Cavum articulare (eklem boşluğu).
• Ligamentler.
• Discus articularis (eklem diski).
• Meniscus (menisküs).
• Labrum articulare (labrum).

Facies Articularis

• Genellikle 2-5 mm kalınlığında hyalin kıkırdak ile kaplıdır.
• Discus articularis içeren eklemlerde fibröz kıkırdak ile kaplı olabilir (örn., Art. temporomandibularis).

Cartilago Articularis

• Eklem yüzeyinin her yerinde eşit kalınlıkta değildir.
• Daha fazla kuvvete maruz kalan yerlerde daha kalındır.
• Kemik uçlarının hareket sırasında birbiri üzerinden kaymasına olanak sağlar.

Menisküs

• Fibrokartilaginöz yapıda yarımay şeklinde oluşumlardır.

Labrum Articulare

• Fibröz bağ dokusundan yapılmış halka şeklinde oluşumlardır.

Discus Articularis

• Eklem boşluğunu kısmen veya tamamen ikiye bölen fibrokartilaginöz yapılardır.

Capsula Articularis

• Yapı ve fonksiyon bakımından farklı iki tabakadan oluşur.
• Membrana fibrosa: Fibröz bağ dokusundan oluşur, eklemi dış etkilerden korur, periost ile devam eder.
• Membrana synovialis: Membrana fibrosanın iç yüzünü örter, fibrosaya gevşek bağ dokusu ile tutunur ve synovia denilen sıvıyı salgılar.
• Synovia: Rengi ve miktarı eklemler arasında farklılık gösterir; yumurta akı gibidir, içinde birkaç hücre, yağ taneleri ve plika synovialis'ten kopmuş küçük partiküller bulunur.

Cavum Articulare

• Eklem yüzleri arasındaki potansiyel boşluktur.
• Bu boşlukta negatif basınç bulunur.

Ligamentler

• Eklemi meydana getiren kemikleri birbirine bağlayan yapılardır.
• Dış (ekstrinsik) bağlar: Eklem kapsülünün dışında bulunur.
• İç (intrinsik) bağlar: Eklem boşluğu içerisinde bulunur eklem yüzleri arasında uzanır.

Konveks Eklem Yüzeyinin Şekline Göre Eklem Türleri

• Ginglymus (art. trochlearis): Menteşe tipi eklem.
• Art. trochoidea: Döner eklem.
• Art. bicondylaris: Çift kondilli eklem.
• Art. ellipsoidea (art. condylaris): Eliptik eklem.
• Art. sellaris: Eyer tipi eklem.
• Art. spheroidea: Küre tipi eklem.
• Art. plana: Düzlem tipi eklem.

Ginglymus (Art Trochlearis)

• Eklem yüzlerinden biri konveks makara şeklinde, diğeri ise bu şekli alacak şekilde konkavdır.
• Transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstansiyon hareketlerine izin verirler.
• Dirsek eklemi (Art. humeroulnaris) örnektir.

Art Trochoidea

• Konkav eklem yüzü osteofibröz bir halka, konveks eklem yüzü ise silindir şeklindedir.
• Tek eksenlidir ve vertical eksende rotasyon hareketlerine izin verir.
• Art.radio-ulnaris proximalis örnektir.

Art Bicondylaris

• Dışbükey eklem yüzeyinde iki kondil bulunur, içbükey yüzey ise sığ bir çukurdur.
• Art. genu (diz eklemi) tipik bir örnektir.
• Menteşe tipi ekleme benzer, ancak fleksiyon ve ekstansiyonun yanı sıra belirli pozisyonlarda sınırlı rotasyon ve yanal kaymaya da izin verir.

Art Ellipsoidea (Art Condylaris)

• Oval şekilli konveks eklem yüzeyi, elipsoid şeklindeki konkav bir eklem yüzeyi üzerinde bulunur.
• Transvers ve sagittal olmak üzere iki ekseni vardır.
• Art. radiocarpalis (el bileği eklemi) örnektir.

Art Sellaris

• Eklem yüzeyleri karşılıklı olarak konveks ve konkavdır.
• Her iki eklem yüzeyi birbirini saran eyerlere benzer, bu yüzden bu adı almıştır.
• Transvers ve sagittal eksen olmak üzere iki ekseni vardır; transvers eksende fleksiyon-ekstansiyon, sagittal eksende ise abdüksiyon-addüksiyon hareketleri yapar.
• Art. carpometacarpea pollicis (başparmak kök eklemi) örnektir.

Art Spheroidea

• Eklem yüzeylerinden biri küre şeklinde konvekstir.
• Diğeri bu küreyi içine alacak şekilde konkavdır.
• Sagittal, transvers ve vertical olmak üzere üç ana eksende sırasıyla abdüksiyon-addüksiyon, fleksiyon-ekstansiyon ve rotasyon hareketleri yapabilirler.
• Art. coxae (kalça eklemi) örnektir.

Art Plana

• Eklem yüzeyleri oldukça düzdür.
• Vertebraların Proc.articularisleri'nde bulunur.
• Sadece kayma hareketine izin verir.

Eklemlerin İnnervasyonu

• Eklemler zengin bir innervasyona sahiptir.
• Sinir uçları capsula articularis'in her iki tabakasında bulunur.
• İnnervasyon, eklemi hareket ettiren kasları ve üzerlerini örten deriyi innerve eden sinirler tarafından sağlanır; bu kurala "Hilton kanunu" denir.
• Temel duyu, vücut bölümlerinin pozisyonunu ve hareketini algılamayı sağlayan proprioseptif duyudur.
• Ağrı lifleri özellikle eklem kapsülünde (membrana fibrosa'da daha belirgin) yoğunlaşmıştır ve burkulma, çıkık ve inflamatuar durumlarda ağrıya neden olur.
• Eklem kıkırdağı sinir uçları içermez.

Eklemlerin Arteryel Beslenmesi ve Venöz Drenajı

• Eklemler, özellikle eklem kapsülü, zengin arteryel beslenmeye sahiptir.
• Arterler, eklem çevresindeki a. epiphysisalis gibi damarlardan kaynaklanır ve yaygın anastomozlarla bir damar ağı oluşturur.
• Eklem kıkırdağı avaskülerdir ve beslenmesini eklem çevresindeki kapillerlerden synovia'ya difüzyon yoluyla sağlar.
• Venler arterlere eşlik eder ve arterler gibi özellikle eklem kapsülünde yoğunlaşmıştır.

Eklem Stabilitesini Sağlayan Faktörler

• Eklemin normal pozisyonunu korumasına ve amaca uygun hareket etmesine yardımcı olan dört temel faktör vardır:
  • Eklem boşluğundaki negatif hava basıncı.
  • Eklem kapsülü ve ligamentler.
  • Eklemi saran kaslar ve tendonlar.
  • Eklem yüzeylerinin şekli.

Eklem Hareketleri

• Fleksiyon-Ekstansiyon.
• Addüksiyon-Abdüksiyon.
• Sirkumdiksiyon.
• Rotasyon
• Not: Dokümanın içinde bazı hareketlerin açıklaması veya ek örnekleri yer almamaktadır. Bunlar ayrıca araştırılmalıdır.*