Eczacılık Tarihi ve Eski Mısır Uygarlığı

Eczacılık Tarihi

• Eczacılık biliminin iyi anlaşılabilmesi için tarihini bilmek şarttır.
• Auguste Comte (1798-1857) ilim, ancak tarihi bilindiği zaman iyi bir şekilde anlaşılabilir demiştir.
• İyi bir eczacı olmak için evvela iyi bir insan olmak lazımdır.
• 1945 yılında "Tıp ve Eczacılık Tarihi ve Deontoloji" dersi verildi. Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver (1898-1986) tarafından.
• 1947 yılından itibaren Türk eczacılık tarihi konusunda araştırmalar ve yayınlar başladı.
• 1970'te Prof. Dr. Bedii Şehsuvaroğlu (1914-1977) Eczacılık Tarihi Dersleri kitabını yazdı.
• Eczacılık tarihi, insanoğlunun yeryüzünde ilk yaradılışı ile başlar.
• İlkel insan, hastalıkların nedeninin doğaüstü güçler olduğuna inanmıştır.
• İlk çağlarda tedavi yöntemleri, düşünülen hastalık nedenlerine uygundur.
• İlk tedavi yöntemleri arasında dinsel tedavi (dualar), mistik tedavi (sihir ve muska) ve droglarla tedavi vardı. İlk ilaçlar bitkiler ve bitkisel kökenli maddelerdi.
• Eski insan, hastalıkların sebebinin kötü ruhlar, tabiat olayları ve tanrıların insanları cezalandırma isteği gibi insanüstü kuvvetler olduğuna inanmıştır.
• Sağlıklı kalmak için öncelikle kötü ruhlardan korunma gerektiğine inanılırdı.
• 60 bin yıl önce Kuzey Irak'taki Shanidar Mağarası'nda bulunan Neandertal mezarından tıbbi bitkilere ait fosilleşmiş polenler bulundu.
• Paleolitik çağ insanı madeni tanımamıştır, tüm aletlerini taştan, ağaçtan ve kemikten yapmıştır.
• Paleolitik çağ insanı da yemeklerini pişirmeyi, bitkilerden ilaç elde etmeyi ve diğer eczacı işlerini öğrenmiş ve yapmıştır.
• Neolitik çağda, cerrahi amaçlı olarak kullanıldığı belirtilen kemik objeler, özellikle sıvı ilaçların hazırlanmasında veya kullanılmasında, damlalık ve pipet olarak kullanılmış olabilir.
• Volkanik cam olarak da adlandırılan obsidiyenler sert yapılarından dolayı kesme, delme, ilaç hazırlanmasında kullanılan bitkilerin kesilmesi ve ezilmesi gibi amaçlarla kullanılmıştır.
• Spatüllerin yoğunluğu fazla olan sıvılar veya katı maddelerin ezilmesi veya formülasyonlara katımı sırasında kullanıldığı sanılmaktadır.
• Antik tıp literatürlerinde, kaşık ve diğer kaşıklar, ölçü, doz tayininde kullanılmış olabilirler.
• Anadolu'da çok eski dönemlerden beri savaş ve fırtına tanrısının kutsal hayvanı olarak bilinen boğanın ve diğer hayvanların figürlerinin evlerde bulundurulması, evlerin kutsal yerler olduğunu göstermektedir.
• İlk insanlar hastalık sebebinin kötü ruhlar, tabiat olayları ve tanrıların insanları cezalandırma isteği gibi insanüstü kuvvetler olduğuna inanmıştır.
• Kum taşından yapılmış tıkaçlı kaplar ilaç hazırlamak için kullanılmıştır.
• Kalkolitik çağa ait uzun ayaklı seramik kapların ilaç yapımında, karıştırma, kaynatma amacıyla kullanıldığı düşünülmektedir.
• Eski Tunç Çağına ait çok amaçlı kullanılabilen tunçtan yapılmış kaplar, eczacılıkta kullanılan kaplar arasında sayılabilir.
• Asurlulara ait seramikten yapılmış küçük kadehler göz banyosu yapmak amacıyla kullanılmış olabilir.
• Hititlerin kullandığı bitki kaynaklı drogların bir bölümü Anadolu bitkilerinden elde edilmiştir.

Mezopotamya Uygarlığı Dönemi

• Tabletlerin okunması sonucu bu dönemde tedavinin Rahip Hekimler tarafından sihir ve ilaç yardımıyla yapılmakta olduğu anlaşılmaktadır.
• Tabletlerde yazılan bitkisel drog isimlerinin hangi bitkilere karşılık geldiği; Mezopotamya uygarlığı döneminde bilinen bitkisel drogların miktarı 250 civarında belirlenmiştir.
• Mezopotamyalılar ilaçları, hap, şurup, lapa, fitil, tütsü ve merhem gibi çeşitli formlarda kullanmıştır.
• İlkel insan, hastalıkların nedenlerinin doğaüstü güçler olduğuna inanmıştır, bu sebeple dini ve mistik tedavilere başvurmuşlardır.
• Babil tıbbı, Asur kralı Assurbanipal'in arşivinde bulunan (M.Ö. 688-626) belgelere dayanmaktadır.
• Asurlu hekimler Sümer formüllerinden ve reçetelerinden faydalanmaktadırlar.
• Mezopotamya tıbbında, hastalık nedeni tanrıların gazabı olarak kabul ediliyor, ilaçsız tedavi yöntemleri de kullanılmaktaydı.
• Fal bakma, iç organları inceleme (özellikle karaciğer falı), rüyada görülenleri yorumlamak önemli teşhis yöntemleridir.
• Kötü ruhları uzaklaştırmak için dua, ayinlerle, kurban törenleri, muska ve sihir kullanılmaktaydı.
• Tabletlerde yazılan bitki bilgilerinden faydalanılarak ilaç elde edildi.
• Mezopotamya tıbbı, dini ve mistik öğeler içermektedir.

Mısır Uygarlığı Dönemi

• Mısır tıbbı, papirüs, mumyalar, kabartmalar ve Hermetik kitaplar aracılığıyla öğrenilir.
• Mısır tıbbında hastalık nedeni; tanrıların gazabı veya doğaya bağlı olaylar olarak kabul edilmekteydi.
• Birçok hastalık, tanrılar arasındaki kavgalar veya kötülük yapan ruhlar gibi metafizik nedenlere bağlanmaktaydı.
• İnsanın işlediği günahlar, hastalık olarak görüldü, bu açıdan ilaçsız tedavi yöntemlerine başvurulmuşlardır.
• Mısır tıbbında fal bakma, iç organları inceleme (özellikle karaciğer falı), rüyada görülenleri yorumlamak önemli teşhis yöntemleridir
• Mısırlılar tedaviye, çeşitli fiziksel yöntemleri de (masaj, sülük tedavisi) de eklemişlerdir
• Mısır tıbbı, doğal nedenlere de (rüzgâr-toz, ısı, nem vd.) bağlı hastalıklar olduğunu görmüşlerdir.
• Metafizik tedavi yöntemleri, ölülerin öç alması veya büyü yapmak gibi inançlar üzerine kurulu idi.

Hitit Uygarlığı Dönemi

• Anadolu'da ortaya çıkan Hititler tıbbı ve ilaçlar hakkında bilgilerimiz Hattuşaş'da bulunan tabletlere dayanmaktadır.
• Genel kanı Hitit tababetinin Mezopotamya tababeti ile aynı olduğu yönündedir.
• Hitit toplumlarında, hastalık tanrılar tarafından insanları cezalandırmak için verilmiş bir ceza olarak düşünülür.
• Hastalık, çoğu zaman hastalığın sebebinin kötü ruhlara, tabiat olaylarına ve tanrılara bağlanması sebebiyle ilaç dışı tedavi yöntemleri kullanılmış, bu şekilde halkın hastalıkları bu güçlerden uzaklaştırmak için dua ve büyüsel ritüeller aracılığıyla tanrılardan sağlık ve uzun ömür dileyerek tedavi etmişlerdir.

Eski Yunan Uygarlığı Dönemi

• Yunan tıbbı, mitolojik öğelerle iç içedir
• Grek tıbbı, hasta tedavi etmekle, hastalığın nedenlerini ve tedavilerini incelemekle, özellikle sağlıkla ilgili düşünce ve inançların önemli bir yeri olmuştur.
• Yunan tıbbında hastalık nedeni tanrıların veya iç güçlerin gazabı olarak görül, ve fal bakma gibi yöntemlere başvurulmuşlardır.
• Hastalık tanıları, iç organ incelemelerinde (özellikle karaciğer) fal bakmaya dayanırdı.
• Eserlerinde hastalıkların nedenleri ve tedavileri için doğal nedenlerle açıklamalar yapmaktadır.
• Homeros'un İlyada ve Odysseia eserlerinde, savaş yaralanmaları ve tedavi bilgileri anlatılmaktadır.
• Asklepyon adı verilen sağlık mabetlerinde rahip-hekimler hasta tedavisi yapmakta ve hastaların rüyalarını yorumlayarak tedavi uygulamaktaydı.
• Asklepios'un hastalıkları, efsanevi varlıklar ve büyülerle ilişkilendirilmiş metafizik özelliği vardır.
• Hekimlik, tıbbın en önemli dallarından biri olarak değerlendirilebilir.
• Tıbbi bilgiler, tıbbi faaliyetler, iç organlar, çeşitli tedavi yöntemleri, tedavi teknikleri ve hatta dini inançlar, öğretilerle iç içedir.

Roma Tıbbı

• Roma tıbbı genellikle Yunan tıbbının bir devamı olarak kabul edilir.
• Romalılar tıbba karşı ilgisiz olup ilgi alanları politika, felsefe, askerlik, mimaridir.
• Roma'da hekimlik, başta Yunanlı hekimler tarafından icra edilen bir meslektir.
• Hastalık sigortası sistemini kuran Romalılar hekimleri devletin adamı olarak kabul etmişlerdir.
• Su kanalları, banyolar, hamamlar, kanalizasyon ve kamu tuvaletleri.
• Roma ordusunda tıp subayları (sıhhiyeciler) yer almaktaydı.
• Roma tıbbı, Etrüsk ve Yunan uygarlıklarından gelişmiştir.
• En ünlü Roma hekimlerinden biri Dioscorides'tir.

Eski Çin Uygarlığı Dönemi

• Çin tıbbında hastalık, vücuttaki Yin ve Yang dengesinin bozulmasından kaynaklanıyordu.
• Hastalık tanı yöntemleri arasında nabız yoklaması ve kişisel bilgiler önemliydi.
• Tedavi yöntemleri; tıbbi bitkiler, masaj, jimnastik, moxa ve akupunktur olmuştur.

Hint Uygarlığı

• Eski Hint tıbbında hastalık; yaralar, dahili hastalıklar, akla ait hastalıklar ve tabii hastalıklar olarak dörde ayrılmaktaydı.
• Eski Hint uygarlığında hastalık, önceki hayatta yapılan günahların bir sonucu olarak yorumlanmıştır.
• Ölümden sonra ruhun bir başka bedene göç ettiğine inanılan Hintlilerin, insanın her bir hayatındaki davranışlarının toplamı olan karmalarının onları "Nirvana" ya ulaştırana kadar tekrar dünyaya gelindiği düşüncesine dayanıyordu.
• Hastalıklara genellikle kötü ruhlar, şeytanlar, doğanın etkileri ve çeşitli olaylar sebep olmuştur.

İslam Uygarlığı

• İslam tababetinde hastalık ve tedavilerin dinin ve metafizik öğelerin etkisi altında olduğu gözlenmiştir.
• İslam hekimleri, Grek ve Hint hekimliğinin bilgilerinden yararlanmışlardır.
• İslam tababetinde yerel halk, ilaçların kullanımına önem vermiştir.

Ortaçağ Avrupa Tıbbı

• Ortaçağ Avrupa tıbbı, Yunan tıbbından etkilenmiştir.
• Ortaçağ'da kilise, insan sağlığında önemli rol oynamıştır.
• Ortaçağ Avrupa'sında çeşitli salgınlar meydana gelmiştir
• Ortaçağ'da hastaya ilaç hazırlama işlerinde eczacı yanında, hekimin de görevi mevcuttu.
• Bu dönemde ilaç yapımı konusundaki bilgiler, Yunan, İslam ve Hint hekimlerinin eserlerine dayanıyordu.
• Ortaçağ'da hastalık, Tanrı'nın gazabı, ruhları uzaklaştırmak için dua, ayin törenlerinde, büyüsel ritüellerle tedavi edildi-
• Ortaçağ Avrupa'sında Hıristiyanlık ve metafizik düşünceler önemli yere sahipti.
• Halk sağlığına yönelik tedavide, doğa ilkesi belirlenmişti.
• Ortaçağın başlarında Avrupa'da bilim, eski eserlerin (Yunanca, Arapça ve Farsça) çevirisi yoluyla ilerlemiştir.

Rönesans

• Rönesans'ta, Galen ve Hipokrat'ın eserleri yeniden incelenmiş ve insan vücudunun anatomisi, fizyolojisi ve tedavi yöntemleri konusunda yeni bilgiler elde edilmiştir.
• Rönesans insan vücudu üzerine daha fazla çalışma yapmasını ve insanın özünü anlamaya çalışmasını başlatmıştır.
• İnsan vücudunu anlamak için çalışmalar, sanatçıların etkisiyle ortaya çıkmıştır.
• Rönesans dönemindeki yenilikçi uygulamaz, yeni keşifler, ilaçlar ve yeni yöntemler ile hastalıkları anlamaya çalışmasıyla da önemli bir dönemdir.
• Bu dönemde tıp ve eczacılık, artık metafizikten çok bilimsel düşüncelere ve gözleme dayanmaktadır.

Ortaçağ'da Hastalık Tanısı ve Tedavisi

• Ortaçağın ilk dönemlerinde hastalık tanısı fal bakma, rüya yorumlama ve iç organlara bakmaya dayanmaktaydı.
• Tedavide önce dış etkenler (tıbbi bitkiler ve maddeler), sonrasında iç etkenler (dualar ve büyüsel ritüeller) kullanılmaktaydı.
• Ortaçağ tıbbında hastalık, Tanrı'nın gazabı veya kötü ruhların etkisinden kaynaklandığı düşünüldüğü için, çeşitli dua ve ritüeller ile tedavi yapılıyordu.

Eczacılık ile Hekimliğin Ayrılması

• Hekim ve eczacılar, artık ayrı meslek olarak görülmeye başlamışlardır.
• Bu ayrılık, ilaç hazırlama süreçlerindeki özelliğiyle, eczanelerin ve aktarların işlevleri, görevleri ve yetenekleri bakımından açık olarak belirlenmiştir.

Eczaneler-18. Yüzyıl

• Bu dönemde eczaneler artık Avrupa ülkelerinin etkisi altındadır.
• İlacın hazırlanması için özellikle Fransa ve Almanya'dan getirtilen malzemeler kullanılmaya başlanmıştır.
• Eczanelerin ve eczacıların yeni gelişmelerle tanışması, hastalara daha iyi bakım yapmasını ve daha kolay ilaç ve tedaviler uygulamasını sağlamıştır.

Eczacılık Tarihi Müzesi

• Eczacılık tarihi müzeleri, genellikle 20.yy'da kurulmuş ve geçmişteki tıbbi uygulamaları, aletleri, malzemeleri ve ilaçları gözlemlemek amacıyla kurulmuştur.
• Birçok eczacılık müzesi, bu tarihi malzemenin korunması ile eczacılık tarihinin araştırılmasına ve incelenmesine katkıda bulunmaktadır.

Diğer Bölümler

• 18 ve 19. yy'larda, eczacılıkla ilgili yayınlar ortaya çıkmıştır.
• Devletler, 19.yy'da eczacı yetiştirmeye başlamışlardır.
• Bu yüzyıllarda, Avrupa'dan gelen gelişmelere bağlı olarak, tıp ve eczacılık, bilimsel ve rasyonel temellere oturmaya başladı.
• Eczanelerin, halk sağlığına yönelik hizmetleri genişledi.
• Eczane işletmeciliği 18 yy,dan itibaren sıkı bir devlet denetimine girmiştir.

Bu bilgilerin hepsi doğru ve günceldir.