دستگاه گوارش: ساختار و عملکرد

سیستم گوارش

• مسیر عبور مواد غذایی از ابتدا تا انتها بررسی می‌شود
• اتفاقات مسیر گوارش و غدد ضمیمه مانند کبد، پانکراس، کیسه صفرا و غدد بزاقی بررسی می‌شود
• مسیر مورد مطالعه: حفره دهان، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ، رکتوم و کانال آنال (مقعد)

اصطلاحات لوله‌ای یا حفره‌ای

• هر جای بدن بشکل لوله یا حفره باشد، اصطلاحاتی دارد:
  • مخاط (Mucosa)
  • زیر مخاط (Submucosa)
  • عضالت خارجی (Muscularis externa)
  • سروز (Adventitia)

مخاط (Mucosa)

• سطحی‌ترین لایه یک حفره است
• شامل اپیتلیوم و بافت همبند زیر آن است

آسیب به مخاط مری یا معده

• آسیب به سطح است، نه لزوماً زخم
• زخم زمانی ایجاد می‌شود که آسیب به زیرمخاط (submucosa) برسد
  • آسیب سطحی به مخاط به تنهایی زخم محسوب نمی‌شود

ساختار مخاط

• از اپیتلیوم، غشای پایه و بافت همبند سست (المینا پروپریا) تشکیل شده است
• بافت همبند شامل رگ خونی، غدد، عصب و سلول چربی است

زیرمخاط (Submucosa)

• از بافت همبند تشکیل شده است
  • لایه عضله صاف، مخاط را از زیرمخاط جدا می‌کند
    • این لایه عضله، عضله مخاطی نامیده می‌شود

لایه عضلانی مخاطی (Muscularis mucosa)

• از یک یا دو لایه عضله صاف تشکیل شده است
  • مخاط را از زیرمخاط جدا می‌کند
  • بسیار نازک است و ممکن است در زیر لام قابل تشخیص نباشد
• هسته‌های عضله صاف کشیده و دوکی شکل هستند

ویژگی‌های زیرمخاط

• از بافت همبند متراکم تشکیل شده است
  • رشته‌های کلاژن بیشتر از الیاف فیبروبلاست است
  • متراکم‌تر و محکم‌تر است
• شامل رگ خونی، رگ لنفی و شبکه‌های عصبی است

شبکه عصبی مایسنر

• یک شبکه عصبی در زیرمخاط وجود دارد
  • در کل لوله گوارش (از مری تا روده بزرگ) مشترک است
  • گانگلیونی است
    • گانگلیون‌ها تجمع جسم سلولی و هسته نورون‌ها در خارج از سیستم عصبی مرکزی هستند

نقش شبکه عصبی مایسنر

• ترشحات و حرکات لوله گوارش را مستقل از سیستم عصبی مرکزی کنترل می‌کند
  • حسگرهایی در سیستم عصبی گانگلیونی وجود دارند که حرکات لوله گوارش را بر اساس محتویات آن کنترل می‌کنند
• غدد و فولیکول لنفاوی نیز در زیرمخاط دیده می‌شوند

لایه عضلانی خارجی (Muscularis externa)

• از جنس عضله صاف است و غیرارادی است
• دو لایه عضله صاف در سیستم گوارش وجود دارد
  • لایه داخلی حلقوی و لایه خارجی طولی
  • ترتیب قرارگیری آن‌ها مهم است
• بین این دو لایه عضله، بافت همبندی وجود دارد که عضلات را به هم متصل می‌کند

شبکه عصبی Auerbach (میانتریک)

• گانگلیونی است
  • پری کاریون‌ها خارج از سیستم عصبی مرکزی قرار دارند
• حرکات لوله گوارش را بیشتر کنترل می‌کند
  • شبکه عصبی مایسنر بیشتر ترشحات را کنترل می‌کند

سروز (Adventitia)

• از بافت همبند تشکیل شده است
• یک لایه سلول سنگفرشی به نام مزوتلیوم، سروز را محدود می‌کند
• ادوانتیس زمانی ایجاد می‌شود که یک عضو به عضو دیگر بچسبد و بافت همبند آن نظم ندارد
  • سروز در حفره شکم آزاد است و به جایی متصل نیست

برش طولی لوله گوارش

• سطح و انتهای لوله گوارش قابل مشاهده است
  • انتها باید با سروز یا ادوانتیس محدود شود
• در این برش
  • اپیتلیوم و بافت همبند زیر آن (مخاط) قابل مشاهده است
  • این لایه تا عضله مخاطی پایین می‌آید

بخش‌های مختلف لوله گوارش

• در طول لوله گوارش مری و معده و سه قسمت روده باریک و روده بزرگ قابل مشاهده هستند

اپیتلیوم

• مری: مطبق سنگفرشی است
  • سخت‌ترین اپیتلیوم بدن است (مقاوم در برابر فضای بیرونی)
• معده: استوانه‌ای ساده است
• روده کوچک و روده بزرگ: استوانه‌ای ساده است
  • ترشحات و نقل و انتقالات زیادی دارد

ساختار معده

• در سطح معده، سوراخ‌هایی به نام چاله‌های معده وجود دارند
  • غدد در این چاله‌ها قرار دارند

تفاوت مخاط لوله گوارش در روده باریک

• دارای پرز یا villi (برجستگی‌های سطحی) است
  • سطح تماس را افزایش می‌دهد
  • در روده بزرگ وجود ندارد

لایه‌های لوله گوارش

• بعد از عضله مخاطی، بافت همبند متراکم‌تری به نام زیرمخاط (submucosa) وجود دارد
• بعد از زیرمخاط، دو لایه عضله طولی و حلقوی قرار دارند
  • در کل لوله گوارش مشترک است

عضلات لوله گوارش

• در همه جای لوله گوارش، عضلات از نوع صاف هستند
  • در مری تفاوت دارد
    • در ⅓ ابتدایی: مخطط یا اسکلتی
    • در ⅓ میانی: صاف و اسکلتی
    • در ⅓ انتهایی: صاف
    • بلع در ابتدا ارادی است
• معده سه لایه عضله دارد: حلقوی، طولی و مایل (داخلی‌تر)
  • به دلیل نیاز به حرکات قوی برای خرد کردن غذا
• در روده بزرگ
  • عضله طولی به صورت برجستگی‌هایی به نام taenia coli در می‌آید

لب

قسمت های تشکیل دهنده

• قسمت خارجی
  • دارای مو است
• قسمت قرمز لب
• قسمت داخلی (وستیبول)
  • فضای بین دندان‌ها و لب
• اپیتلیوم هر سه قسمت از نوع مطبق سنگفرشی است

لب خارجی

• شبیه پوست است، یعنی دارای اپیتلیوم مطبق سنگفرشی شاخی است و غدد عرق نیز دارد

ناحیه Vermillion

• عروق خونی نزدیک به سطح هستند و بافت اپیتلیوم مطبق سنگفرشی دارد
  • فاقد غده است و زود خشک می‌شود

لب داخلی

• دارای غدد فراوان است و همیشه مرطوب است
• وسط لب، عضلات اسکلتی وجود دارند که حرکات آن را کنترل می‌کنند
• برای تشخیص خارج و داخل لب زیر میکروسکوپ
  • به فولیکول مو در سمت خارج و به غدد زیاد در سمت داخل میشود توجه کرد

کام سخت

ساختار

• در سقف دهان قرار دارد
• دارای دو سطح است
  • سطح دهانی: دارای اپیتلیوم مطبق سنگفرشی
  • سطح حفره بینی: دارای اپیتلیوم استوانه‌ای مطبق کاذب است
• زیر کام سخت، بافت همبند به همراه غدد بزاقی و استخوان وجود دارد
• اپیتلیوم کام سخت از نوع جونده (شبه کراتینه) است و مقداری از هسته‌های سلول‌های سطحی هنوز وجود دارند

تفاوت بافت همبند زیر اپیتلیوم کام سخت

• محکم و متراکم است

کام نرم

• دارای اپیتلیوم نازک‌تر نسبت به کام سخت است
  • فاقد کلاژن و دارای غدد موکوزی در زیر خود است
• فاقد استخوان نیز می باشد

زبان

• دارای اپیتلیوم مطبق سنگفرشی است که در سطح تحتانی نازک‌تر است
  • رگ‌ها در زیر زبان قابل مشاهده‌اند
• بالای زبان دارای فرورفتگی و برجستگی‌هایی به نام پاپیلا است
• دو سوم قدامی زبان از یک سوم خلفی آن توسط شیار V شکل (terminal sulcus) جدا می‌شود

پاپیلاهای زبان

• برجستگی‌های سطح فوقانی زبان هستند
  • از اپیتلیوم سطحی و بافت همبند زیر آن تشکیل شده‌اند
  • ممکن است در برخی بیماری‌ها بزرگ‌تر شوند

انواع پاپیلاها

• نخی شکل (Filiform)
• قارچی شکل (Fungiform)
• برگی شکل (Foliate)
• دره‌ای شکل (Circumvallate)

پاپیلاهای Filiform (نخی شکل)

• بیشترین نوع پاپیلا در زبان هستند
  • نازک، نخی شکل و دراز هستند
• اپیتلیوم آن‌ها مطبق سنگفرشی است و بعضی سلول‌ها کراتینه هستند
• فاقد جوانه چشایی می باشد

پاپیلاهای Fungiform (قارچی شکل)

• اپیتلیوم غیرکراتینه دارند
• تعداد زیادی جوانه چشایی دارند

پاپیلاهای Foliate (برگی شکل)

• در برخی حیوانات جونده تکامل بیشتری دارند
• در بچه‌ها تعداد آن‌ها بیشتر است و با افزایش سن کاهش می‌یابد
• بیشتر در اطراف زبان وجود دارند
• تعدادی جوانه چشایی در سطح خارجی (Lateral) آن ها قابل مشاهده است
  • فاقد کراتینه

پاپیلاهای Circumvallate (دره‌ای شکل)

• 12-8 تا 12-5 تا از این پاپیلاها را داریم
  • جلوی شیار V شکل به صورت مثلثی قرار دارند
• تعداد زیادی جوانه چشایی دارند
• در زیر آن‌ها غدد بزاقی سروزی به نام غدد Von Ebner قرار دارند
• این غدد لیپاز ترشح می‌کنند که باعث حل شدن و خروج مواد غذایی گیر کرده در دره‌ها می‌شود

تفاوت پاپیلاهای دره‌ای و قارچی

• قسمت تحتانی قارچی صاف است، اما قسمت تحتانی دره‌ای فرورفته است

تفاوت غدد موکوزی و سروزی

• غدد موکوزی لیپوپروتئین بیشتری ترشح می‌کنند و حالت لزج ایجاد می‌کنند
  • غدد سروزی بیشتر آنزیم ترشح می‌کنند

جوانه چشایی

• هر جوانه چشایی از تجمع 50-70 سلول تشکیل شده است
• جوانه چشایی حفره‌ای دارد که سلول‌ها به آن راه دارند
  • میکروویلی‌های سطح سلول‌ها، سطح تماس را افزایش می‌دهند

انواع سلول‌های جوانه چشایی

• سلول‌های قاعده‌ای (Basal cell): نقش تکثیر دارند و سلول‌های دیگر را ایجاد می‌کنند
• سلول‌های چشایی (Gustatory Taste cell): نقش در درک مواد غذایی دارند
• سلول‌های پرستار (Supporting cell): از سلول‌های نیمه بالغ هستند و از سلول‌های دیگر حفاظت می‌کنند
  • هسته آن‌ها پایین‌تر از بقیه سلول‌ها قرار دارد

دندان

• یکی از بافت‌های سخت بدن است و اپیتلیوم ندارد

قسمتهای مختلف دندان

• تاج (Crown): قسمتی که بیرون از لثه دیده می‌شود
• ریشه (Root): بخشی که درون استخوان فک قرار دارد
• گردن (Neck): قسمتی که ریشه و تاج را به هم متصل می‌کند

بخش‌های مختلف دندان (بافت‌شناسی)

مینا (Enamel)

• لایه سطحی روی دندان است و فقط در قسمت تاج دیده می‌شود
• سخت‌ترین بافت بدن است
  • %96 بلورهای کلسیم و فسفر به صورت هیدروکسی آپاتیت دارد
• فاقد رشته‌های کلاژن است
• دارای منشورهایی است که در کنار هم قرار گرفته‌اند
  • دارای چندین نوع پروتئین از جمله آملوژنین و اناملین هستند
  • این پروتئین‌ها به آهکی شدن مینا کمک می‌کنند

عاج (Dentin)

• زیر مینا قرار دارد
• در تمام طول زندگی در حال بازسازی است
  • قدرت ترمیمی بالایی دارد
• از 70% بلورهای هیدروکسی آپاتیت تشکیل شده است
• دارای كلاژن نوع Ι است
• سلول‌های سازنده آن ادنتوبلاست هستند

نحوه تشکیل عاج

• ابتدا سلول‌های ادنتوبلاست بلورهای هیدروکسی آپاتیت را تولید و ترشح می‌کنند
• سلول‌ها به تدریج عقب‌نشینی می‌کنند و رشته‌های کلاژن در میان بلورها قرار می‌گیرند
• کانال‌های باریک لوله‌های عاجی را ایجاد می‌کنند
• پالپ دندان بافت همبند سستی است که اعصاب و عروق خونی در آن قرار میگیرند

عصب‌کشی

• در واقع مینا و عاج برداشته می‌شوند تا پالپ دندان نمایان شود و سپس سر ریشه‌های عصبی سوزانده می‌شوند
• در بیماران با کمبود کلسیم یا ویتامین D، دندان به دمای سرد یا گرم حساس است

سمان

• سمان (Cementum) دور تا دور دندان و همچنین قسمت ریشه را فرا می گیرد. سلول هایی بنام cementucite دارد و سلول‌هایی به نام وجود دارد و به عاج استحکام می‌دهد

بافت پریودنتال

• خارج تر از سیمان قرار دارد و اطراف دندان را می پوشاند و رشته های عصبی خونی را دارا می باشد
• این بافت باعث اتصال دندان به استخوان alveolar می شود

سیستم هاورس

• استخوان alveolar از نوع استخوان های بالغ است ولی نظم‌ خاصی را ندارد

بافت های نگهدارنده دندان

• لثه
• الیاف پریودنتال
• استخوان alveolar
• سیمان(cementum)
• هر کدام یک وظایفی برای نگهداری دندان برعهده دارند

لثه gingiva))

• دارای اپیتلیوم مطبق سنگفرشی است
• جز بافتهای نگهدارنده دندان می باشد

مری((Esophagus

• مری از چهار لایه تشکیل شده است
• مخاط(اپیتلیوم مطبق سنگفرشی)
• زیرمخاط
• لایه عضلانی
• سروز
• در بافت همبند لایه مخاطی رگ های خونی و غدد دیده می شود
• لومن مری در ازمایشگاه ستاره ای است
• غدد موجود در غدد مری از نوع موکوسی هستند

مرز بین مری و معده

• جانکشنی وجود دارد که در ان ناحیه اپیتلیوم به استوانه ای تک لایه تبدیل می شود

معده

قسمت های مختلف

• کاردیال(ابتدایی ترین قسمت)
• فوندوس
• بادی
• پیلور

چین های معده

• قسمت کاردیال و پیلور از لحاض بافت شناسی یکسان هستند
• غدد موکوسی زیادی دارند
• سلول ترشح کننده اسید کمی دارند

سلول های اسیدی

همچنین بادی و فوندوس از لحاظ بافت شناسی شباهت دارند