دەریا و بەرزەکان لە کوردستان

Study Notes

كورتستانناسی - بەشى یەکەم

پێشەکی: دوای شۆڕشی بەهاری (1991) و هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و دروستکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پێویستی بە پروگرامێکی زانستی بۆ لێکۆڵینەوەی کوردستانی بە دیار کەوت.
پێویستی پروگرام: بەهۆی نەبوونی پروگرامی دیاریکراو بۆ دیراساتی كوردستان لە زانکۆی کۆیە، كێشەو گرفتیك لە باسی ئەم بابەتە هەبوو.
دروستکردنی لیژنە: بۆ ئەم مەبەستە، سەرۆکایەتی زانکۆی کۆیە، لیژنەیەکی لە پسپۆرانی جوگرافیا، مێژوو، زمان و ئەدەبی کوردی دروست کرد بۆ دابینکردنی پروگرامێکی تایبەتی لێکۆڵینەوەی کوردستانی.
خوێندکاران: پروگرامەكە بۆ قۆناغی یەکەمی بەشە زانستیە جیاوازەكان دانراوە، خوێندکاران لە ئاست و توانای جیاوازدان. هەندێک خوێندکار باش لە جوگرافیای کوردستان و مێژوو و زمان و ئەدەبی کوردی دەزانن، هەندێک کوردن بەڵام بە کوردی خوێندنیان نەبووە، و هەندێکیش کورد نین و کوردی نازانن.
ئامانجی پروگرام: لە دانانی پروگرامەکەدا، هەوڵ دراوە بەجۆرێك بابەتەکە بۆ خوێندکارانی ئەو تایبەتمەندییانە بە شێوەیەکی کورت و پوخت بخرێتە روو.
چوار بەش: پروگرامەکە لە چوار بەشی سەرەکی پێکهاتووە: جوگرافیا، مێژوو، زمان و ئەدەب.
ڕێزگرتن لە هەڵەکان: داوا لە مامۆستایان و خوێنەران دەکرێت هەڵەکان بۆ چاککردنی لە چاپی دووەمیدا ئاگاداریان بکەن.

جوگرافیای کوردستان

شوێن: کوردستان لە باشوری ڕۆژئاوای ئاسیا دەکەوێت.
سنور: سنوورەكانی کوردستان لە چوار لاوە بەم شێوەیەن:
باکوور: ئازەربایجان، ئەرمینیا، تورکیا.
باشوور: ئێران، كەنداوی فارس.
ڕۆژهەڵات: ئێران.
ڕۆژئاوا: عێراق، سووریا.
شوێنی ئەستێرونومی: کوردستان لە نێوان خەتی پانی 31 و 40ی باکوور و خەتەکانی درێژی 36 و 53ی ڕۆژهەڵات دەکەوێت.
پێوانەکان: درێژی کوردستان لە باکوور بۆ باشوور نزیکەی 1300 كم، و پانی لە ڕۆژهەڵات بۆ ڕۆژئاوا نزیکەی 550 كم.
شوێنەكەشایی: شوێنەكەشیی کوردستان لە ئەنجامی گۆڕانی بارودۆخی مروڤی و ئابوری و میژوویی بەردەوام لە گۆڕاندایە.
شوێنە ئاوییەکان: کوردستان لە نێوان چەند ئاوێنەدایە (دەریای قەزوین، دەریای ڕەش، کەنداوی فارس، دەریاچەی ڕۆمیە، ...) ، كە کاریگەری لەسەر ئاووهەوای کوردستان هەیە.
شوێنە زەمینییەکان: لە ڕووی بەرزی و نزمیدا جیاوازی هەیە. ناوچەی باکوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان پڕ لە چیای بەرزە. ناوچەی باشوور و ڕۆژئاوا نزم و چیاکان كەمن.
چیای بەرز: زۆربەی توبوگرافیای کوردستان پڕ لە چیای بەرزە و بەرزایی هەندێكیان لە چوار هەزار مەتر زیاترە.