DKT109 Dil ve Konuşma Bozuklukları

Genel Bakış

• DKT109 Dil ve Konuşma Bozukluklarına Genel Bakış dersi, iletişim, dil ve konuşma kavramlarına giriş yapmaktadır.
• Dersin hocası Doç. Dr. M. Emrah Cangi'dir.
• Dersin e-posta adresi [email protected]'dir.

İletişim

• İletişim, gönderen ve alıcı arasında fikir alışverişi, mesaj iletimi, yanıtlama ve geri bildirimdir.
• İletişim, bilgi ve fikir alışverişinin aktif bir sürecidir ve hem anlama hem de ifade etmeyi içerir.
• İfade biçimleri arasında kişiselleştirilmiş hareketler, jestler, nesneler, seslendirmeler, sözlü ifadeler, işaretler, resimler, semboller, basılı kelimeler ve artırıcı/alternatif (AAC) cihazlar yer almaktadır.

Dil

• Dil, kavramları temsil etmek için kullanılan sosyal olarak paylaşılan bir koddur.
• Dil, kurallara göre düzenlenmiş rastgele (keyfi) sembollerden oluşur.
• Dilin özellikleri arasında sosyal bir araç olması, kuralların yönettiği bir sistem oluşması, rastgele/keyfi bir kod olması, üretken bir süreç olması ve dinamik bir şema olması yer almaktadır.

İletişimin Temel Unsurları

• Gönderici (ileten/kaynak)
• Alıcı (hedef)
• Mesaj (ileti)
• Kanal
• Geri bildirim

İnsan Diline İlişkin Çağdaş Görüşler

• Dil, belirli tarihsel, toplumsal ve kültürel bağlamlar içerisinde gelişir.
• Dil beş parametreyle tanımlanır: fonolojik, morfolojik, sentaktik, semantik ve pragmatik.
• Dil öğrenimi ve kullanımı, biyolojik, bilişsel, psikososyal ve çevresel faktörlerin etkileşiminden kaynaklanır.
• İletişimde etkin dil kullanımı sürecinin insan etkileşiminin geniş bir şekilde anlaşılmasını gerektirir.

Dilin Temel Bileşenleri

• Dilin temel bileşenleri biçim, içerik ve kullanımıdır.
• Bu bileşenler, Bloom ve Lahey'in dil taksonomisinde yer almaktadır.

Fonoloji (Sesbilgisi)

• Fonoloji, bir dilin ses sistemidir. Dildeki seslerin kategorik ve dizimsel ilişkilerini belirleyen kuralları (dağılım, sıralamalar, yapı) içerir.
• Bir dilde anlamı değiştiren en küçük ses birimine fonem denir.
• Türkçe'de 29 fonem bulunmaktadır (8 ünlü, 21 ünsüz).
• Bir fonemin anlam farkına neden olmayan farklı söylenişlerine allofon denir.

Morfoloji (Biçimbilgisi)

• Morfoloji, sözcüklerdeki kök ve ekleri, bunların kurallı düzenleniş biçimleri ve türetilişlerindeki özellikleri içerir.
• Sözcüklerin yapısını inceler.
• Morfem, bir dildeki en küçük dilbilgisel birimdir.
• Sözcükler hem bağımsız hem de bağımlı biçimbirimlerden oluşur.

Sentaks (Sözdizimi)

• Sentaks, cümleleri oluşturmak için kelimelerin sırasını ve birleşimini, cümle içindeki öğeler arasındaki ilişkileri düzenleyen sistemdir.
• Cümle içindeki kelimenin, diğer kelimeleri nasıl etkilediğini belirler.
• Farklı cümle yapıları (emir, soru, vb) sentaks kurallarına göre oluşturulur.

İçerik (Semantik)

• İçerik (semantik), dil, iletişim kurmak için kullanıldığından bir şeyle ilgili olmalıdır, içindeki anlam ya da semantik olarak tanımlanır.
• Anlambilim (semantik) kelimelerin ve cümlelerin anlamlarını yöneten sistemdir.
• Dilin içeriğini oluşturan söz varlığı, anlama ve dilbilgisi işleviyle oluşturulan kelimeler olarak iki kategoriye ayrılmıştır.

Kullanım (Pragmatik)

• Dilin sosyal bağlamda, amaçlı, uygun kullanımına ilişkin bilgidir.
• Sosyal bağlam, insanları aynı veya farklı hedeflere ulaşmak için dil seçenekleri arasından nasıl seçim yapacaklarını belirler.
• Bu alan, sıra alma, konuşma sürdürme, konu belirleme gibi kuralları içerir.
• Dili kullanırken, farklı kişiler ve bağlamlara uygun şekillerde kullanılmalıdır.

Konuşma

• Dilin akustik temsillerine veya konuşma seslerine verilir.
• Konuşma, çeşitli organlar aracılığıyla sözel dil yapıların işitilebilir hale getirme işlemidir.
• Konuşmayı oluşturan bileşenler arasında solunum, fonasyon, artikülasyon, rezonans ve prozodi yer almaktadır.

Solunum (Respirasyon)

• Solunum, oksijen-karbondioksit alışverişi ve ses üretimi için gerekli enerjinin sağlanması ile iki önemli işlevi yerine getirir.
• Respirasyon (nefes alışverişi), inspirasyon (hava alma) ve ekspirasyon (hava verme) evrelerinden oluşur.
• Konuşma üretimi, solunumun ekspirasyon aşamasında meydana gelir.

Sesleme (Fonasyon)

• Sesleme, akciğerlerden gelen havanın ses tellerini titreştirmesidir.
• Titreşim sonucu meydana gelen ses üretim sürecidir.

Artikülasyon (Sesletim)

• Vokal kordlar tarafından üretilen seslerin artikülatör organlar tarafından şekillendirilmesidir.
• Artikülatör organlar arasında dil, dudak, sert damak, yumuşak damak, dişler, yutak, gırtlak ve burun yer almaktadır.

Rezonans

• Rezonans, sesin yutak, ağız ve burun boşlukları gibi ses yolunun büyüklüğü ve şekli tarafından modifikasyonu/düzenlenmesidir.
• Normal rezonansın kabul edilebilir bir aralığı vardır.

Prozodi

• Prozodi, süre, yoğunluk ve frekans gibi akustik ipuçları yoluyla insan ifadesindeki anlamlı anlamları ileten bir araçtır.
• Örnekler arasında vurgu, ezgi, melodi, ton ve ritim yer almaktadır.

Çocuklarda İletişim Süreci (0-3 Yaş, 4-6 Yaş, 7-12 Yaş, 13-18 Yaş, 19-24 Yaş, 2-3 Yaş, 3-4 Yaş, 4-5 Yaş)

• Belirtilen yaş aralıklarında çocukların iletişim becerileri gelişimi hakkında çeşitli bilgiler sunulmaktadır.
• Belirtilen yaşlarda çocukların gösterdiği iletişim becerilerine ek olarak gelişen başka beceriler de mevcuttur.

Kaynaklar

• Sunumdaki kaynaklar, asha.org, makaleler, kitaplar ve çeşitli yayınlar olarak listelemektedir.