Диуани Хикмет: Қысқаша шолу

Диуани Хикмет: Қысқаша шолу

• Диуани Хикмет - ХІІ ғасырда шағатай тілінде жазылған, адам рухани жетілуі мен даналық игеру жолын бейнелейтін ғибратты өлеңдер жинағы.
• Жинақтың мағынасы: «Диуани» - жинақ, «Хикмет» - Алланың құдіретті жолы.
• Жинақтағы өлеңдер: Сопылық ілім мен ақынның кезіндегі дәуір мен қоғам бейнесін жырлайтын екі топқа бөлінген. Бірінші тобы- үгіт, насихат, өсиет. Екіншісі- лирикалық шығармалар.
• Алғаш жарияланған жыл: 1878 жыл
• Жинақтағы хикметтер саны: 149 (кей деректер бойынша 152).
• Ең толық нұсқасы: Қазан басылымы (149 хикмет, 109-ы Ахмет Иассауидікі).
• Баспадан шыққан жерлері: Қазан (1887, 1901), Стамбул (1901), Ташкент (1902, 1911).
• Қазақ тіліндегі басылымдар: 1990 жылдан бері 17 рет.

Ахмет Иассауи мен оның ықпалы

• Ахмет Иассауи: Жинақтың авторлық философиясын қалыптастырған, ислам дінін поэзия арқылы жеткізген, философиялық тұжырымдар айтқан.
• Диуани Хикметтегі басты тақырыптар: Нәпсіні тізгіндеу, өмірдің мәні, адамгершілік, имандылық, өзінің жасына дейінгі өмірі.
• Құндылықтар: Адамның жан дүниесіне қажет құндылықтарды атап өту.
• Рухани жетілу: Білім игерудің маңызын атап өту.
• Кемел адам: Керемет адамның қасиеттерін сипаттау.
• Әлеуметтік сын: Елді қанап, әділетсіздік танытқан тұлғаларды сынға алу.
• Нәпсі: Нәпсіге құл болған адамның ізгі істерден алыстауын ескерту.
• Дүниеқоңыздық: Дүниеқоңыздықтың адамды орға жығатыны.
• Көмек беру: Қайырымдылық пен жоқшылыққа көмек берудің маңызын атап өту.

Диуани Хикмет философиясы мен әлеуметтік контексті

• Ислам діні туралы: Мұсылмандықтың қағида шарттары мен Аллану тану жолын баяндау.
• Адам табиғаты: Адамның табиғаты топырақ пен суға теңестірілген.
• Сопылық: Сопылық мағынада топырақ адамның жаратылыс табиғатын, парасаттылық пен қарапайымдылықты көрсетеді.
• Дәуірді бейнелеу: Ақын халқына жақсы мен жаман, ақиқат пен жалғанның арасын ажыратуына көмектесетін ақиқатшы.
• Өлең құрылысы: 11-12 буынды, бір шумақта 4 тармақ, а-а-а-ә, б-б-б-ә ұйқасты.
• Рухани жетілу сатылары: Шариғат, Тариқат, Мағрифат, Хиқиқат.
• Сопылықтың мақсаты: Алланың дидарын көруге ынтықты, ғашықтық.
• Мұсылмандық сатылары: Ислам, Иман, Ихсан.
• Диуани Хикметті зерттеген ғалымдар: М.Ф.Копрүлзаде, А.К.Боровков, А.Н.Самойлович, Е.Э,Бертэльс, Э.Р.Рустамов, Н.М.Маллаев, Г.Ф.Благова және т.б.

Диуани Хикмет қазақ қоғамында

• Қазақ тіліне аудармалары: М.Жармұхаммедұлы, С.Дәуітұлы, М.Шафағи, Б.Сағындықов және т.б.
• Ахмет Иассауи еңбегін зерттегендер: Рахманқұл Бердібаев.
• Жаңа деректер: 1928 жылы жарияланған Ахмет Иассауи поэзиясы мен философиясын жан-жақты зерттеген Ф.Көпрүлзаде сияқты зерттеушілер туралы.
• Абай мен Иассауи: Абай Иассауи дінінің принциптерімен ұқсастықтар туралы пікірлер.
• Абайдың Иассауи хикметінен алған ойлары: Алланың ақ жолын мойындамаудан сақтану, менмен, тәкаппар болмау, дүние-мүлік үшін арыңды сатпау, арамдықтан аулақ болу, ериншек болмау.
• Ахмет Иассауи кесенесі: Ортағасырлық сәулет өнері үлгісі, 1396-1399 жж. Әмір Темірдің бұйрығымен салынған.
• ЮНЕСКО қолдауы: 2016 жылдан бастап танымалдыққа ие болған.
• Иассауи хикметтерінің ықпалы: Иассауи хикметтері С.Бақырғани, Қажы Бекташ сияқты тұлғалардың шығармаларына ықпал еткен.
• Иассауи ілімінің жалғасы: Иассауи ілімі Қазақ даласында Шәкәрім, Абай поэзияларына ілімі ықпал еткен.