Diş Üstü Protezler (Overdenture)

• Diş üstü protezler, overlay protezler, overprotez, süperpozisyon apareyleri ve hibrit protez olarak da bilinir.

Tanım

• Protez kaidesinin bir veya daha fazla sayıda dişi, diş kökünü ya da implantı örttüğü hareketli protezlerdir.
• Total Overdenture, kısmi dişsizlik durumunda bölümlü hareketli olarak hazırlanan bölümlü protezler için kullanılır.
• Hareketli Bölümlü Overdenture, bölümlü protezlerin diğer adıdır.

Tarihçe

• 1856'da Ledger tarafından ortaya atılmıştır.
• 1958'de Miller tarafından desteklenmiştir.
• 1961'de Barker, madde kaybı fazla olan ya da kırılmış dişlerin protezlere destek olabileceğini belirtmiştir ve overdenture temellerini atmıştır.

Avantajları

• Proprioseptif mekanizmanın devamlılığı sağlanır, çünkü diş ve kökler korunduğu için periodontal membranın proprioseptör faaliyeti devam eder.

• Proprioseptif faaliyet, reseptörler aracılığı ile vücudun değişik bölümlerinin konum ve hareketi ile ilgili bilgi zincirinin elde edilmesidir.

• Bu faaliyetin devamı hastanın çiğneme siklusunu daha etkili düzenleyebilmesine, çene pozisyonunu, gıdanın yapısını ve çiğneme sırasındaki kas kuvvetlerini algılamasına yardımcı olur.

• Çiğneme etkinliği artar; tam protez kullanan hastalarda çiğneme etkinliği %59 iken, tam overdenture kullananlarda %79'a çıktığı tespit edilmiştir.

• Alveolar kemiğin korunması sağlanır.

• Çiğneme sırasında ortaya çıkan oklüzal kuvvetler suni dişler ve protez kaidesi yolu ile destek kökler ve destekleyici dokulara iletilir.

• Destek kökler uygun konturda ise bu kuvvetler Sharpey lifleri aracılığı ile köklerin uzun eksenlerine yönelir, periodontal ligamentin tüm lifleri boyunca iletilir.

• Bu gerilim stimulasyonu aşırı değilse kemik dokunun korunmasına yardım eder.

• Mevcut desteklerin korunması sağlanır.

• Destek dişlerin uygun kron-kök oranına getirilmesi ile protezin destekleyici ve splinte edici etkisi artar.

• Oklüzyonun daha geniş bir alana yayılması dişlerin ve çevre dokuların desteklenmesine ve kuvvetlenmesine yardım eder.

• Proteze destek, stabilite ve retansiyon sağlanır.

• Kökler proteze direkt destek sağlar ve stabiliteye katkıda bulunur.

• Hassas tutucuların eklenmesi ile ikincil destekler elde edilir ve retansiyon artar.

• Tek bir diş kökünün mevcudiyeti dahi hastayı tam dişsizlik korkusundan uzaklaştırır, bu nedenle psikolojik avantaj sağlar.

• Protez daha kolay kabul edilir ve uyum süresi kısalır.

• Estetik ve fonetik avantajları vardır.

• Oklüzyon dikey boyutu korunduğu için yüzün görünümü değişmemiş olur.

• Retansiyon arttığı için kaide plağının kenar uzunlukları elimine edilebilir ve palatinal bölge açık bırakılabilir, bu da fonetiği olumlu etkiler.

• Çiğneme kuvvetinin dağıtılması sağlanır.

• Destek diş preparasyonu ile kron-kök oranı 0-1 arası orana getirilerek mekanik avantaj arttırılmış olur.

• Prepare edilen diş oklüzal rest olarak davranır ve lateral ve tork kuvvetlerinin yıkıcı etkileri minimalize olur.

• Geçiş protezi olarak da kullanılabilir.

• Proteze yapılacak küçük modifikasyonlar ile overdenture hareketli tam veya bölümlü proteze dönüştürülebilir.

• Oklüzyon daha stabil olur ve kayıt alma sırasında kasların fonksiyonu ve hassasiyeti en uygun şekilde düzenlenebilir.

Dezavantajları

• Overdenture protez destekleri için uygulanması gereken ilave tedaviler ve kullanılacak ateşmentler maliyeti arttırabilir.
• Yapımları konvensiyonel protez türlerine göre daha fazla zaman alır.
• Kopinglerde düşme, aşınma ve kaybolma riski vardır.
• Kullanılan ateşmentlerin kırılma, aşınma ya da kopma riski olabilir.
• Artmış kas kuvveti ve destek dişler nedeniyle incelen kaide plakları kırılabilir.
• Komplike yapısı nedeniyle hastaların kullanım zorluğu ve oral hijyen problemleri görülebilir ve bu nedenle oral hijyeni iyi olan kişilere uygulanmalıdır.
• Düzenli hasta kontrolü gereklidir, özellikle fiziksel özürlü hastalarda bu durum göz önüne alınmalıdır.

Endikasyonları

• Ağızda az sayıda doğal diş kalmış ve geri kalan dişlerin muhtemel kaybı ile karşı karşıya olan hastalarda uygulanabilir.
• Azalmış dikey boyuta sahip hastalarda, abrazyon ve atrizyon sonucunda konvensiyonel köprü protezlerinin uygulanamayacağı durumlarda tercih edilebilir.
• Genç yaştaki hastalarda destek dişlerin boyutunun retansiyon için uygun olmadığı durumlarda, maksiller dişsiz krete karşı mandibular anterior dişlerin mevcudiyetinde kullanılabilir.
• Konjenital defektlerde (Yarık damak, cleidocranialdysostosis, microdontive oligonti gibi durumlarda), periodontal problemli ve endodontik tedavili dişlerde uygulanabilir.
• Ortodontik anomalilerde, travmatik hasarlarda ve ağız hijyenine önem veren ve mevcut dişlerini muhafaza etmek için özen gösteren hastalarda kullanılır.

Kontrendikasyonları

• Fiziksel ve mental özürü nedeniyle ağız hijyenini sağlayamayan ve hareketli protezi yutma riski olan hastalarda uygulanmamalıdır.
• Kanal tedavisine kontrendikasyon oluşturan durumlarda, kullanılması düşünülen köklerin aşırı eğri olması durumunda uygulanmaz.
• Ateşmentlerin kullanılması durumunda yeterli interoklüzal mesafenin bulunmadığı vakalarda, Class II ya da Class III kemik konfigürasyonlarında mevcut destekler ön dişlerin estetik dizimini engelliyorsa uygulanmamalıdır.
• İlave maliyeti karşılayamayacak hastalarda uygulanmamalıdır.

Sınıflaması

• Yapılış zamanlarına göre: immediat, geçiş(interim), daimi(remote)
• Destek türüne göre: diş destekli, implant destekli
• Koping kullanımına göre: kopingsiz, kopingli (teleskopik, ateşmentli)
• Kullanılan kaide türüne göre: akrilik kaideli, metal kaideli

Muayene ve Tanı

• Anamnez alınmalıdır(medikal ve dental).
• Klinik muayene yapılmalıdır (periodontal durum, endodontik değerlendirme, çürük aktivitesi, kemik desteği, desteklerin sayısı ve yeri, desteklerin ark içindeki pozisyonu ve dişlerin aksiyal eğimleri, destekler arasındaki mesafe, desteklerin kök formu, çiğneme yükü ve karşıt dentisyonun durumu, protez tasarımı)
• Radyografi incelenmelidir(panoramik ve periapikal).

Tedavi Planı

• Doğru bir teşhisten sonra tedaviye başlamadan önce hastanın protez beklentileri öğrenilmeli, hastaya Overdenture tedavisi hakkında bilgi verilmeli ve hasta motivasyonu sağlanmalıdır.
• Eğer gerekli ise cerrahi tedaviyi takiben, periodontal ve endodontik tedaviler tamamlanmalıdır.
• Eğer gerekiyorsa immadiat overdenture yapılmalı, daha sonra daimi protezin yapımına geçilmelidir.
• Destek yapıların seçimi ve preparasyonu yapılmalıdır.
• Kopinglerin yapımı tamamlanmalıdır ve restorasyonu tamamlanan destek yapılar üzerine tam protezlerin yapılması sağlanmalıdır.

Destek Yapıların Preparasyonu

• Primer koping kullanımı için 4 tip preparasyon vardır:
  • Kısa preparasyon (Devital dişler için): Çıplak kök destekleri için kısa preparasyon ve kısa kopingler için kısa preparasyon.
  • Orta-kısa preparasyon (Devital dişler için): Çıplak kök destekler için orta-kısa preparasyon ve kopingler için orta-kısa preparasyon.
  • Orta preparasyon (Devital ve vital dişler için)
  • Uzun preparasyon (Vital dişler için): Primer koping üzerinde sekonder koping olarak akrilik rezin protezin uygulandığı uzun preparasyon ve metal sekonder kopinglerle kullanılmak için uzun primer koping preparasyonu.

Koping Tipleri

• Primer kopingler: Prepare edilmiş desteğe oturmak üzere hazırlanmış kopinglerdir.
  • Uzun kopingler (6-8 mm.)
  • Orta kopingler (4-6 mm.)
  • Orta-kısa kopingler (2-4 mm.)
  • Kısa kopingler (1-2 mm.)
• Sekonder kopingler: Primer koping üzerine yerleştirilen kopinglerdir.

Kısa Kopingler

• Devital dişlere uygulanabilirler.
• Overdenturelarda en yaygın kullanılan koping tipleridir.
• Kron-kök oranını kök lehinedir.
• Protezin tasarımında en az etkide bulunan koping tipidir.
• Retansiyon ve stabiliteye katkısı en az olan tiptir.
• Giriş yoluna minimal etkisi vardır.
• Açık kök yüzeyi ve kubbe şeklinde koping olarak ikiye ayrılır.

Orta-Kısa Koping

• Kron-kök oranının yeterli olduğu durumlarda uygulanır.
• Bir barla kopingler birbirine splintlenebilir.
• Diş etinden 3-4 mm yükseklikte olur ve kopingin retansiyonu çoğunlukla diş yüzeyinden sağlanır.

Orta Kopingler

• Vital ya da devital dişlere yapılabilir.
• 4-6 mm kron boyu oluşturulur.
• Teleskopik overdenturelar için retansiyon ve destek sağlarlar.
• Bukkal ve lingual yüzeyler eğimlidir.
• Birbirine barla splintlenbilir ve retansiyonda bu barlardan faydalanılır.
• Üzerlerine çeşitli attachmentlar bağlanabilir.

Uzun Kopingler

• Akrilik rezin sekonder kopingle birlikte kullanılanlar ve metal ya da metal-porselen sekonder kopingle kullanılanlar olarak ikiye ayrılır.

Protezlerin Hazırlanması

• Destek yapılar üzerindeki işlemler tamamlanır.
• Akrilik kaşık ve lastik esaslı bir ölçü materyali ile ölçüler alınır.
• Model elde edilir.
• Geçici kaide plakları ile çene ilişkileri tespit edilir.
• Diş dizimi tamamlanır. Kopingler üzerine gelen dişlerin yerleştirilmesinde sorunlar yaşanabilir ve genellikle buraya yerleştirilecek dişlerin arka yüzlerinden küçük möllemeler yapılır.
• Modelaj ve akril tepiminden sonra tamamlanan protezler basınç gösteren patlardan yararlanılarak hasta ağızına uyumlandırılır.
• Overdenture tedavisinin uzun dönemdeki başarılı kullanımı öncelikle hastanın destekleri sağlıklı korumasına bağlıdır.
• Overdenture hasta ağızına uygulandıktan sonra destek çevre dokuların doğal stimülasyonu ve temizlenmesi azalır.
• Bu fonksiyonel azalma destek çevresi dokuların keratinizasyonlarının kaybı ve artmış travma ihtimali ile sonuçlanır, bu nedenle hastaya oral hijyen ve protez hijyeni hakkında bilgi verilmeden protetik tedavi tamamlanmış sayılmaz.
• Hastalara uygun diş fırçalama teknikleri öğretilerek destek yapıların çevresini fırçalamaları tavsiye edilir.
• Uygun ara yüz fırçaları diş ipi kullanımı öğretilir.
• Yumuşak bir fırça ile ağız dokularını fırçalaması önerilir.
• Mekanik temizliğin yeterli olmadığı durumlarda % 0.025'lik flor ile çalkalama ya da % 0.1-,0.2 klorheksidin gargara verilir.
• Protezler gece çıkarılmalı, fırçalanmalı ve 2-3 haftada bir uygun bir temizleyici solüsyon içinde bekletmelidir.